ترجمه و تلخیص: متین پدرام * مطالعات و پژوهش‌های زیادی درباره گردشگری پایدار انجام شده است، ولی اجرایی کردن این سیاست‌ها در کل ضعیف است. روند بیست سال گذشته توسعه گردشگری، می‌تواند نمونه‌های زیادی درباره توسعه غیرمسوولانه گردشگری را نشان دهد. این امر می‌تواند شاهدی بر این مدعا باشد که بیش از پیش به سیاست‌های مناسب برای گردشگری پایدار نیازمندیم. این نوشتار به نگاهی اجمالی به مفهوم سیاست‌گذاری و فرآیند اجرایی کردن آن در صنعت گردشگری دارد.
مفهوم سیاست‌گذاری
اگرچه گردشگری از نظرگاه اقتصادی بسیار اهمیت یافته است و نویسندگان زیادی را وادار کرده درباره اینکه چطور سیاست‌گذاری‌ها می‌تواند به رشد گردشگری یا عکس آن منجر شود، بنویسند، اما از گردشگری به عنوان مساله‌ای بسیار مهم از نظرگاه سیاست‌گذاری بسیار غفلت شده است.
منظور از سیاست‌گذاری در این نوشتار، دسته‌ای از مقررات، قواعد، دستورالعمل‌ها و هدف‌های توسعه‌ای و استراتژی‌ها است که چارچوبی را برای تصمیمات شخصی و جمعی ایجاد می‌کند؛ تصمیماتی که می‌توانند مستقیما توسعه گردشگری و فعالیت‌های روزانه در مقاصد گردشگری را متاثر ‌کنند.
هماهنگی و مشارکت همه ذی‌نفعان
یکی از مسائل کلیدی این است که چه شخصی یا در چه سطحی از تصمیم‌گیری باید این سیاست‌ها را اجرایی و کنترل کند. برنامه زیست محیطی که ملل متحد پیشنهاد می‌کند، مقامات صالح محلی بهترین گزینه برای مدیریت گردشگری هستند. معمولا هر کشوری سازمان ملی متولی گردشگری دارد که مسوولیت اجرای این سیاست‌ها را برعهده دارد. با وجود این بسیاری از مناطق یک کشور نیز اداراتی دارند که مسوولیت اجرایی کردن این سیاست‌ها در سطح محلی را بر عهده دارند. بسیاری از کارشناسان اجرای موفق این سیاست‌ها را در گرو مشارکت مقامات محلی می‌دانند.
به نظر می‌رسد سیاست‌های گردشگری پایدار مستلزم هماهنگی نزدیک با بخش‌های دیگر از جمله مالیات‌ستانی، حمل‌ونقل، ساخت وساز، توسعه اجتماعی، حفظ محیط زیست و مدیریت منابع است. از آنجا که هر سیاستی در مرحله اجرا ممکن است دستخوش تغییر یا اصلاحاتی شود، این تغییرات باید با توجه به بخش‌های دیگر و در ارتباط با آنها انجام شود تا مرحله اجرای یک سیاست با موفقیت همراه باشد.
از سوی دیگر، مشارکت همه ذی‌نفعان از جمله جوامع محلی، بخش خصوصی، سازمان‌های مردم‌ نهاد و بخش‌های دیگر بدنه دولت ضروری است. با وجود این، اغلب در سیاست‌گذاری‌ها نقش سازمان‌های مردم نهاد به دلیل نداشتن اولویت اقتصادی، نادیده گرفته می‌شود، اما این سازمان‌ها می‌توانند توجه سیاست‌گذاران را به مساله پایداری و محیط زیست جلب کرده، آنها را در سیاست‌ها بگنجانند. برای نمونه گروه دوستداران زمین و GOB در کالویا (ناحیه‌ای در اسپانیا) با استفاده از ابزارهای رسانه‌ای که در دسترس داشتند، توانستند توجهات را به سمت پایداری گردشگری به این ناحیه جلب کنند.
فرآیند اجرایی کردن سیاست‌ها
فرآیند اجرایی معمولا در برگیرنده:
الف- بررسی برنامه: اطمینان از اینکه اطلاعات کافی و درست از ذی‌نفعان گردشگری دریافت شده و برنامه‌ای جامع درباره گردشگری پایدار تدوین شده است.
ب- پذیرش: پذیرش رسمی و حقوقی برنامه برای تبدیل آن به یک قانون. این مرحله در برگیرنده مشخص کردن مناطق تحت شمول، نحوه استفاده از زمین و تصویب سایر مقرراتی است که برای اجرایی کردن برنامه ضروری است.
ج- یکپارچگی بین توسعه بخش خصوصی و عمومی، سیاست‌ها و برنامه‌ها.
د- نظارت مستمر بر پروژه‌ها، توسعه آنها و رضایت گردشگران.
ه- بازبینی رسمی برنامه و اعمال اصلاحات در آن.
موانع اجرایی کردن گردشگری پایدار
مهم‌ترین مانع در راه اجرای گردشگری پایدار، ارجحیت قایل‌شدن برای دغدغه‌های اقتصادی و کم‌توجهی به مسایل اجتماعی و زیست محیطی است. این مساله بیشتر به تمرکز دولت بر هدف‌های کوتاه‌مدت و موانع ساختاری دیگر در یک کشور باز می‌گردد. کافی است در این زمینه اشاره شود که تحقق گردشگری پایدار کار یک‌روزه یا یک‌ساله نیست بلکه بیش از ۱۰ سال زمان می‌برد. مثال‌های زیادی را می‌توان ارایه کرد که تبیین‌کننده بی‌توجهی به هدف‌های بلندمدت است. برای نمونه بسیاری از مقاصد گردشگری صرفا بر تعداد گردشگران تمرکز کرده است بی‌آنکه بر منافع و آسیب‌هایی که از گردشگری حاصل می‌شود توجه کند. این امر آشکارا در ناحیه مالتا و کالویا دیده می‌شود که سرانه مصرف آب با هجوم گردشگران به این مناطق از ۱۴۰ لیتر در روز به ۴۴۰ تا ۸۸۰ لیتر رسیده است.
جمع‌بندی
فرآیند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری هرگز به پایان نمی‌رسد، زیرا هر تصمیم یا کنشی معمولا نیازمند تصویب و اجرای امر دیگری است. دشواری اجرای موفقیت‌آمیز سیاست‌ها صرفا فنی نیست بلکه بسیار فراتر می‌رود و در برگیرنده اصلاحات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است. سیاست‌گذاری در مقوله گردشگری بسیار پیچیده است، زیرا ارتباطات اجتناب‌ناپذیری با موضوعات و مسایل دیگر دارد. سیاست‌گذاران نه تنها باید به خوبی سیاست‌های بخش گردشگری را تدوین کنند بلکه باید به منظور دستیابی به هدف‌های گردشگری پایدار در اجرای آنها اهتمام ورزند؛ زیرا تصمیمات مدیریتی تا زمانی که روی کاغذ هستند و هنوز عملی نشده‌اند، هیچ‌گونه ارزشی ندارند.
*وکیل پایه یک دادگستری
matin.pedram@gmail.com