به بهانه روز جهانی جهانگردی
مسوولیت توریسم برای رفع تشنگی آب!
روز جهانی گردشگری فرصتی نادر را برای جلب توجه همگانی به مقوله آب فراهم می‌آورد
مهدی افراش* 27سپتامبر برابر با 5مهر، روز گردشگری نامیده شده است. امسال نیز دنیا و فعالان حوزه گردشگری باشور و هیجانی فراوان در مالدیو گردهم آمدند. درونمایه این رخداد که البته درکشور ما و بسیاری کشورهای دیگر سرتاسر کره خاکی جشن گرفته می‌شود، امسال «گردشگری وآب: محافظت از آینده مشترکمان» عنوان شده است.
سازمان جهانی گردشگری درحقیقت والامنشی و مسوولیت‌پذیری خود را برای آینده پایدار آب، این مایع زلال حیات، به رخ کشیده است. موضوع آنجا اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد که دبیرکل سازمان ملل متحد، آقای بان‌کی‌مون، نیز می‌گوید: «روزجهانی گردشگری، امسال مسوولیت صنعت گردشگری را در پاسداشت و مدیریت هوشمندانه آب حائز اهمیت می‌نمایاند». ایشان درسال همکاری بین‌المللی پیرامون حفاظت از آب تاکید می‌کند که موسسات گردشگری باید نه تنها مصرف آب را کاهش داده، بلکه مدیریت پسماند را نیز بهبود بخشند. او از مردم دنیا نیز می‌خواهد نسبت به ایفای نقش و انجام صحیح وظایفشان به هنگام سفر اهتمام ورزند؛ نقش و وظیفه آنها چیزی نیست جز «انتخاب‌های آگاهانه زیست‌محیطی.»
روزجهانی گردشگری فرصتی نادر را برای جلب توجه همگانی به مقوله آب فراهم می‌آورد؛ آب به عنوان سرمایه، آب به عنوان یک منبع و آب به عنوان یک ثروت که البته باید برای مقابله باچالش‌ها و بحران‌های پیش‌روی این ثروت کوشا بود.
درهمین راستا، دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، طالب رفائی نیز ابراز کرده: «تاکید می‌کنم که تمامی شاغلان حوزه گردشگری باید به فعالیت و هدف کلان روزجهانی گردشگری بپیوندند و این فعالیت را تا هنگام حصول راه‌های نوآورانه ادامه دهند؛ راه‌‌هایی که به موجب آن گردشگری نقش خود در دسترسی پایدار به منابع آب جهان خوب ایفا خواهد کرد.» بخشی از مراسم و جشن روزجهانی گردشگری درمالدیو متعلق به پژوهش و تحقیقی برجسته راجع به گردشگری و آب بود که قصد آن هماهنگ و همسو کردن ذی‌نفع‌های بخش عمومی و خصوصی گردشگری، جهت‌دهی به کارشناسان برای حفظ آب و راهنمایی کارشناسان رسانه برای بحث و گفت‌و‌گو درباره موضوعات کلیدی دربرگیرنده چالش‌های جهانی آب برشمرده شده بود.
«انتخاب‌های آگاهانه زیست‌محیطی» عبارتی است که اولین بار در اوایل دهه ۱۹۸۰ به کاربرده شد و درمورد آگاهی زیست‌محیطی و همچنین تورگردانانی صحبت می‌کرد که بسیاری از مسافرانشان مشتاقانه می‌خواستند مطمئن شوند حضور آنها بر طبیعت اثر منفی نخواهد داشت؛ برای نمونه آنها می‌پرسیدند آیا تورگردان مواد قابل بازیافت، پایدار یا مواد فرآوری شده محلی را استفاده می‌کنند یا تا چه اندازه مهمانسراها از منابع آب بهره می‌برند؟ بنابراین اینگونه می‌توان طرح موضوع کرد که گویی در عصر نوین گردشگری، صنعت یا تجارت نامیدن آن دیگر مفاهیم پدیده گردشگری را کمرنگ کرده است. گردشگری در اصل نیروی قدرتمند اجتماعی نیز هست که اگر ظرفیت‌های آن را آزاد کنیم، باعث حصول نتایج طرح‌های فرهنگی نیز می‌شود.
مسوولیت اجتماعی توریسم
توریسم بدون شک یکی از مهم‌ترین نیروهایی است که دنیای امروز ما را شکل می‌دهد و درکنار ارزش‌های اقتصادی می‌توان به ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی آن هم توجه کرد. نکته آن است که در دهه‌های اخیر رشد و شیفتگی در طبیعت‌گردی را مشاهده می‌کنیم و این گردشگری را به مولفه‌ای بسیار مهم برای بازیابی، نگهداری و حفاظت از محیط زیست تبدیل کرده است. آزاد کردن ظرفیت‌های آن، به این معنا است که آن را از مکتب بازار (جنبه کاملا تجاری)، آزاد کنیم؛ این مهم می‌تواند اهدافی حیاتی را برای انسان‌ها و انسانیت فراهم آورد. بنابراین باید به این موضوع اذعان داشت که گردشگری پدیده‌ای فراتر از صنعت و تجارت است و به بیانی دیگر فراصنعت یا فراتجارت است. حال این پدیده آزاد شده از سیطره بازار انحصاری با عنایت سازمان جهانی گردشگری به برآورد نیاز مدیریت باکفایت منابع آبی همت گمارده و فعالانه نوع استفاده از شاخص‌های گردشگری پایدار را همچون مدیریت ابزارها و برنامه‌ریزی ترفیع داده و بهبود بخشیده است تا تاثیرات گردشگری را بر مقاصد پایش کند.
البته چندین مطلب از سوی سازمان جهانی گردشگری مانند تغییر اقلیمی و گردشگری، مسوولیت درقبال چالش‌های جهانی، چارچوب‌ها، راه‌ها و ابزارها، همگی موضوعات مرتبط به آب بوده‌اند. جان کلام این گونه مطالب، موضوعاتی چون در دسترس بودن، مهیا بودن و البته نگهداری از آب را می‌توان یافت. موضوعاتی چون کیفیت آب آشامیدنی و نوع استفاده و مدیریت پسماند نیز در این میان قابل ملاحظه هستند.
بخش آب سازمان ملل متحد
برای تاکید و تمرکز بیشتر بر ارتباط آب با گردشگری و شفاف‌سازی تلاش‌های سازمان جهانی سفر، می‌توان به ژانویه ۲۰۰۹ اشاره کرد که این سازمان (UNWTO) عضو فعال بخش آب سازمان ملل متحد شد. بخش آب این سازمان در سال ۲۰۰۳ بنیان نهاده شد و هدف آن تقویت ارتباط میان بدنه‌های سازمان ملل جهت حل مشکل منابع و مسائل مرتبط به آب بود. هدف غایی بخش آب سازمان ملل متحد، ایجاد هماهنگی بهتر میان تلاش‌های انجام شده است تا کاربر روی مقوله آب و مسائل بهداشتی آن که صدالبته از مهم‌ترین چالش‌های اضطراری زمان حاضر است، بسیار موثرتر وکارآتر عمل کند. پیوستن به این کار شراکتی و مشترک که شامل ۲۶ زیرمجموعه و نمایندگی سازمان ملل متحد می‌شد، دیگر قدم مثبت سازمان جهانی گردشگری بود. این سازمان همه اینها را برای حمایت، تبلیغ و ترفیع توسعه گردشگری پایدار انجام و مجدانه آن را ادامه می‌دهد.
مالدیو، میزبان گردشگری ساحلی
با آنچه تا اکنون بیان شد، مشخص می‌شود شعار امسال سازمان جهانی گردشگری تا چه اندازه دارای عمق مطلب، مطالعه و تلاش فراوان است. درحقیقت این شعار، شعوری بس سترگ را در پس خود دارد. انتخاب مالدیو که دارای جزایر بسیار کوچک و بزرگ درشکل ۲۶ جزیره مرجانی طبیعی است و گردشگری آن نیز درجنوب آسیا برپایه اقامتگاه‌های ساحلی، خود سواحل و دیگر جاذبه‌ها و امکانات این‌چنینی، کاملا با موضوع شعار همخوانی و تطابق دارد.
نکته دیگر آنکه گردشگری این کشور۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می‌دهد؛ یعنی دقیقا آنچه شعار داده شده، از پیش مقدماتش فراهم آمده‌است. پس گردشگری نقشی فراتر از صنعت داشته و همانطورکه باید بین ملت‌ها اتفاق بیفتد به همان میزان نیز باید احتیاجات و چالش‌های پیش روی ملت‌ها را نیز درنظر بگیرد. امسال هم به دنبال تلاش بی‌وقفه چهار ساله خود به دنبال آن، طرح موضوعی هدفدار به نام آب و گردشگری آمده است.
آیا ایران حق مطلب را ادا می‌کند؟
حالا باید درباره ایران سوالاتی بپرسیم: آیا تکرار این شعار و برگزاری چند همایش و جشن، جایی را برای ما در سطح بین‌الملل فراهم می‌آورد؟ آیاشعار بخش خصوصی و موسسات دولتی مبنی بر اینکه فعال گردشگری هستند، قابل قبول است؟ و مهم‌تر از همه آیا ایران که ۲ درصد خشکی دنیا را تشکیل می‌دهد با چالشی به نام آب روبه‌رو نیست؟ درخور توجه است که برنامه‌های متعدد، جلسات کارشناسی و بحث وگفت‌و‌گوهای بی‌شمار این روزها پیرامون دریاچه ارومیه و نجات آن شکل گرفته است، اما این شعارها و برنامه‌های لحظه‌ای نشانه چیست؟
ما به خوبی به این موضوع واقفیم که ایران دارای سواحل گرم در جنوب، انواع سواحل ماسه‌ای، شنی و صخره‌ای درشمال و جنوب کشور، رودخانه، دریاچه و همچنین باغ‌های ایرانی است. به گفته ویلبر ایجاد باغ بدون آب، مخصوص ایالت خراسان وشمال شرقی ایران است ودر بقیه باغ‌ها، آب نقش اصلی را ایفا می‌کند. در باغ‌های کویری که اتفاقا برای ثبت جهانی آن مسابقه بود و بسیار مورد افتخار قرار می‌گیرد، عنصر اصلی آب است. در کویر وجود جاذبه‌ای به نام «آب انبار»، دیرینکده یا موزه‌های آب، سرداب‌ها و امثال اینها همگی یک عنصر مشترک دارند؛ «آب».
اینها موضوعاتی هستند که راهنمایان گردشگری می‌توانند با استفاده از جمع‌آوری اطلاعات، گشت‌هایی جذاب را برای گردشگران خارجی فراهم آورده و تجربه‌ای فراموش ناشدنی را از این سرزمین خلق کنند.ولی چرا به فعالیت‌های مربوط به این زمینه در حیطه گردشگری اهمیتی داده نشده است؟ به راستی آب که بسیار فراتر از آنچه فهرست‌وار عنوان شد، در گردشگری کاربرد دارد نیازمند محافظت، نگهداری وتوجه است.
حال چرا چنین موضوع مهمی از نگاه معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی مغفول مانده است و آیا با شعارهای مقطعی مشکلی حل می‌شود؟ این نام‌گذاری می‌تواند ما را به نقش آب در گردشگری واقف کند؟ آیا شرکت و فعالیت در پروژه‌های سازمان جهانی گردشگری در این ۴ سال گذشته، خود فرصتی برای ورود به سطوح بالای گردشگری دانش محور دنیا نبود؟ چه تعداد از شرکت‌های خصوصی که خود را تورگردان می‌نامند، در این فعالیت‌های علمی و دغدغه‌مند حضوریافته‌اند؟
معاونت گردشگری کشور که اتفاقا ستاد تسهیلات سفر را هم دراختیار دارد، کدامین تلاش و تفاهم‌نامه مشترک را برای کار روی مقوله آب با سازمان‌های داخلی یا وزارتخانه‌ها به امضا رسانیده است؟ موفقیت سازمان‌های گردشگری برسه پایه اصلی بنیان نهاده می‌شود: برنامه‌ریزی، تحقیق و توسعه، و بازاریابی. حال سوال این است که آیا استفاده از این سه مهم برای معرفی کشور در بازارهای بین‌المللی و برای کسب رتبه‌ای در سازمان جهانی و معرفی ایران به عنوان محوری اصلی درموضوع «آب و گردشگری» امکان نداشته است؟
باری، آب برای ما و در آموزه‌های دینی و ملی ما مقدس است اما حالاتنها اسراف‌گونه مصرف می‌شود. اینگونه به نظر می‌رسد که تکرار شعار هم بدون ادراک معنای واقعی آن، بیشتر کمک به گردشگری ما در شرایط نامساعد است. باید سازمان میراث فرهنگی آب را به عنوان میراثی جاودان درنظر بگیرد و روی تمامی جوانب آن علاوه برتمرکز، مطالعه و نوآوری کند.
*کارشناس ارشد مدیریت بازاریابی گردشگری دانشگاه علامه طباطبایی
ارسال نظر