محمد سیاوشی* در جهان امروز بخش حمل و نقل از جمله بخش‌های زیر بنایی اقتصاد محسوب می‌شود که علاوه بر تحت تاثیر قرار دادن فرآیند توسعه اقتصادی، خود نیز در جریان توسعه دچار تغییر و تحول می‌شود.
حمل و نقل با ایفای نقش رابط میان بازار تولید و بازار مصرف و همچنین جابه جایی سریع و ایمن مسافران و گردشگران داخلی و خارجی از نقطه‌ای به نقطه دیگر، به مثابه پایه‌های پلی است که بخش‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جوامع با عبور از آن به سمت توسعه پایدار حرکت می‌کنند. کلیه کارشناسان و اندیشمندان علم اقتصاد بر این باورند که برخورداری از شبکه حمل ونقل ایمن، سریع، کارآمد و مبتنی بر علم‌ودانش روز دنیا از عوامل زمینه‌ساز توفیق کشورها در عرصه تولید، گردشگری، بازرگانی داخلی و خارجی و شناساندن تمدن و فرهنگ است؛ حال آنکه باید بخشی از موقعیت و اقتدار تاریخی ایران را نیز مدیون موقعیت استراتژیک و جغرافیایی خاص و نقش تاثیرگذار حمل‌ونقل بدانیم. در ایران به استناد آمار منابع رسمی، بیش از 90 درصد از جابه‌جایی کالا و مسافر بر دوش صنعت حمل و نقل جاده‌ای قرار دارد و از این رو توجه جدی و ویژه به این بخش که ارتباط مستقیم با جان و مال انسان‌ها دارد، بسیار حیاتی است.
یکی از پارامترهای اصلی توسعه و پیشرفت در هر بخش، ارائه آموزش‌های لازم، کاربردی و مستمر به نیروی انسانی توسط سازمان‌های مربوطه، دانشگاه‌ها و مراکز علمی است و هرچه سطح کمی و کیفی این آموزش‌ها بیشتر باشد، خروجی مطلوب‌تر و پربارتری خواهد داشت. حال سوال اساسی اینجا است که دانشگاه‌ها، مراکز علمی و در رأس آنها وزارت علوم در راستای تربیت نیروی متخصص برای صنعت حمل و نقل جاده‌ای چه اقداماتی انجام داده‌اند؛ چند رشته تخصصی ویژه حمل و نقل جاده‌ای ایجاد و چه تعداد کارشناس در زمینه مدیریت حمل و نقل جاده‌ای تربیت کرده‌اند؟ با توجه به اهمیت راهبردی و جایگاه موثر بخش حمل و نقل جاده‌ای در جابه جایی سریع و ایمن مسافر، گردشگر داخلی و خارجی و کالا و همچنین منابع مالی در گردش بسیار عظیم در این بخش متاسفانه تاکنون هیچ یک از دانشگاه‌های معتبر کشور رشته‌ای ویژه و مخصوص این صنعت استراتژیک و حساس طراحی نکرده و اکثریت مطلق مدیران و شاغلان در این بخش فاقد تحصیلات علمی در این حوزه هستند. متاسفانه آموزش عالی کشور از این امر غافل مانده که نیروهایی را در یک دوره جامع و کامل حداقل چهارساله با تلفیقی از دروس رشته‌های مدیریت بازرگانی، اقتصاد، حقوق، زبان‌های خارجی، گردشگری، امور گمرکی و بندری، بیمه، جغرافیا، حسابداری، بازاریابی، روانشناسی، کامپیوتر، صنایع، عمران، مکانیک و غیره پرورش دهد. نتیجه این امر بروز تبعات مخرب و منفی متعددی از جمله حوادث ناگوار جاده‌ای و از بین رفتن جان و مال هزاران انسان، اثرات منفی و مخرب در جذب و رشد صنعت گردشگری کشور، تخریب چهره بین‌المللی ایران در این زمینه، افزایش بی‌رویه هزینه‌های حمل کالا و مسافر و بالا رفتن بیش از حد قیمت تمام شده خدمات و محصولات است. به استناد آمارهای رسمی موجود در سایت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای تا پایان سال ۱۳۹۱، تعداد ۴۱۷۸ شرکت حمل و نقل در زمینه حمل کالا، ۲۴۴۰ شرکت حمل و نقل برای حمل مسافر، ۳۷۸۴۹۶ دستگاه انواع کامیون و کامیونت در زمینه حمل کالا، ۸۸۷۶۲ دستگاه انواع اتوبوس، مینی بوس و سواری برای حمل مسافر، ۵۹۰۲۲۳ نفر راننده در زمینه حمل کالا، ۲۰۰۵۴۸ نفر راننده در زمینه حمل مسافر و همچنین بیش از ۱۰۰هزار نفر نیروی ستادی و اجرایی شاغل در بخش حمل و نقل جاده‌ای مسافر و کالا به صورت مستقیم در حال فعالیت هستند. در صورتی که نظام آموزشی کشور اقدام به تاسیس و راه‌اندازی چنین رشته‌ای و همچنین تربیت و پرورش اصولی و مبتنی بر علم روز نیروها و شاغلان صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای نماید، مطمئنا این نیروها با تکیه بر دانش به دست آمده و بهره‌مندی از تجربه فعالان این صنعت، همچنین الگوبرداری صحیح از کشورهای پیشرفته و صاحب نام، توانایی حل و فصل چالش‌ها و مشکلات متعدد موجود در این صنعت خواهند داشت؛ از جمله این چالش‌ها می‌توان از کاهش عمر مفید ناوگان حمل کالا و مسافر، خروج ناوگان فرسوده و معیوب از چرخه این صنعت، افزایش ضریب ایمنی ناوگان و استفاده از سیستم مطمئن و ایمن، استخدام و به کارگیری افراد باسابقه و متخصص در شرکت‌های حمل و نقل به عنوان مدیر فنی برای بازدید کامل ناوگان قبل از حرکت برای حصول اطمینان لازم از صحت و سلامت ناوگان حمل مسافر یا کالا، استفاده از نیروها و رانندگان مجرب و قانون‌مدار، درجه‌بندی شاغلان و ناوگان کشور به منظور ارائه خدمات بهتر و برتر، تهیه و تدوین دستورالعمل و استانداردهای کاربردی برای شاغلان و ناوگان این صنعت، چیدمان صحیح نیروها و تسریع در روند امور، ارائه آموزش‌های کوتاه مدت مفید و موثر به نیروها و رانندگان این صنعت به منظور افزایش واقعی سطح کمی و کیفی خدمات، و استفاده حداکثری از علم IT در این صنعت، روش‌های نوین جذب گردشگران داخلی و خارجی در بخش گردشگری، مدیریت و کاهش هزینه‌های این صنعت، افزایش بیش از پیش رفاه مسافران و گردشگران نام برد.
در حال حاضر رشته‌هایی با نام حمل و نقل و اکثرا در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه‌های کشور در حال تدریس هستند، ولی این رشته‌ها ارتباط مستقیم و موثری با حمل و نقل جاد‌ه‌ای و قوانین و مقررات آن ندارند و بیشتر حول مباحث فنی و مرتبط با گروه مهندسی عمران هستند. علاوه براین تنها یک دانشکده تخصصی حمل‌ونقل در کشور وجود دارد که متعلق به دانشگاه اصفهان است و همان‌طور که گفته شد بیشتر به مسائل و مباحث فنی از جمله ریل و ترافیک و مهندسی عمران مربوط می‌شود و ارتباط مستقیم و موثری با صنعت حمل و نقل جاده‌ای ندارد. چنانچه معتقدیم که باید صنعت گردشگری را در کشور گسترش دهیم، باید بدانیم که ابتدا زیرساخت‌ها و شاخه‌های مرتبط با آن باید به صورت علمی و دقیق گسترش پیدا کند و این گام تنها با بازنگری به حوزه‌های مرتبط حاصل می‌شود.
*کارشناس حمل و نقل
Siavashi. ۱۹۸۰ @yahoo.com