تجربه اتریشی در استقرار سیستم آمار گردشگری

دنیای اقتصاد، امیر شاملویی: هفته گذشته در جلسه شورای‌عالی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به ریاست معاون اول رئیس‌جمهوری، درباره تدوین و اجرای نظام جامع آماری و حساب‌های اقماری گردشگری (TSA) مقرر شد مرکز آمار ایران با محوریت سازمان میراث‌فرهنگی و با همکاری دستگاه‌های مرتبط نسبت به استقرار و اجرای نظام آماری و حساب‌های اقماری گردشگری تا پایان سال ۹۷ اقدام و سازمان برنامه و بودجه نیز اعتبار موردنیاز این طرح را تامین کند؛ مصوبه‌ای که می‌تواند روند کند و بدون برنامه استقرار حساب‌های اقماری گردشگری را به فاز تازه‌ای ببرد.

به باور کارشناسان، در دسترس بودن اطلاعات مربوط به ورود گردشگران خارجی، میزان هزینه‌کردی که آنها در کشور مقصد انجام می‌دهند و طبقه‌بندی آنها بر اساس ملیت و نحوه ورودشان به کشور و حتی شهرهایی که بیشترین پایانه ورود گردشگران به یک کشور بوده است، می‌تواند نقش فوق‌العاده مهمی در برنامه‌ریزی و ارتقای این صنعت ایفا کند. امروزه در اکثر کشورهای جهان مبحث آمار و در دسترس بودن اطلاعات برای فعالان کسب و کار، مورد توجه قرار گرفته است و بسیاری از کشورها از جمله ترکیه و گرجستان نیز دست به این کار زده‌اند و ماهانه گزارشی از فعالیت گردشگری در کشور خود را منتشر می‌کنند.

این اطلاعات علاوه بر این می‌تواند در برنامه‌ریزی صنایعی همچون اقامت، هتل‌ها و برخی دیگر اهمیت داشته باشد. متاسفانه در ایران هنوز چنین اقداماتی انجام نشده است و این در حالی است که نیاز به چنین آماری در کشور احساس می‌شود و از سوی دیگر نیز مسوولان در برنامه‌های خود اعلام کرده بودند که تا سال ۱۴۰۴ می‌خواهند ۲۰ میلیون گردشگر به کشور جذب کنند! قطعا مشکلاتی همچون نبود آمار مناسب و مدون، یکی از موانع بزرگ در راه برنامه‌ریزی برای گسترش زیرساخت‌ها و جذب گردشگران به کشور است. ایجاد حساب‌های اقماری گردشگری در ایران همانند بسیاری از کشورهای جهان، یکی از راهکارهایی است که می‌تواند برای این صنعت و رشد آن مفید باشد. اما دیگر کشورها چگونه این سیستم آماری را مستقر کرده‌اند؟

تاریخچه شکل‌گیری TSA در اتریش

اما نخستین جرقه‌های ایجاد حساب اقماری گردشگری در اتریش در دهه‌ ۱۹۷۰ میلادی زده شد. در این سال‌ها، گردشگری به عنوان بخشی که باید در حساب‌های ملی این کشور به صورت مجزا مورد بررسی قرار می‌گرفت، مشخص شد. پس از گذشت چند دهه، در سال ۱۹۹۰ اهمیت اقتصادی فزاینده مخارجی که از سوی گردشگران پیرامون فراغت و موارد تفریحی صورت می‌گرفت، موجب شد تا بخش گردشگری گسترده‌تر شود و اهمیت بیشتری نیز پیدا کند. در سال ۱۹۹۵ یک مدل ویژه برای ارزیابی کل آثار گردشگری بر اقتصاد این کشور تدوین شد و مورد استفاده قرار گرفت. در همین دهه ۱۹۹۰ میلادی بود که بنیان نهادن حساب‌های اقماری گردشگری کلید زده شد و به‌تدریج این حساب‌ها بر اساس حساب‌های ملی تدوین شدند.

بر اساس قرارداد منعقد شده با وزارت اقتصاد، خانواده و جوانان در این کشور، مرکز آمار اتریش و همچنین موسسه تحقیقات اقتصادی اتریش، این حساب‌های اقماری گردشگری در سال ۱۹۹۹ ایجاد شدند. در سال ۲۰۰۳ نیز بخش مربوط به اشتغال در صنایع توریستی این کشور به حساب‌های اقماری گردشگری آن اضافه شد. حساب‌های اقماری منطقه‌ای گردشگری نیز برای نخستین‌بار در سال ۲۰۰۲ در شهر وین و توسط مرکز آمار و موسسه تحقیقات اقتصادی اتریش شکل گرفت. هم‌اکنون حساب‌های اقماری گردشگری در اتریش به‌صورت هرساله منتشر می‌شوند و مسوول انتشار آن سازمان «آمار گردشگری» این کشور است. تهیه این حساب‌ها از نظر روش‌شناسی بر پایه نیازمندی و ملزوماتی است که سازمان جهانی گردشگری، یورواستار و حساب‌های اقماری گردشگری در کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی عنوان کرده‌اند. با این حال نسبت به گزارش سازمان ملل دارای جزئیات نیست. هر ساله برای بهبود این سیستم تغییراتی ایجاد می‌شود تا آن را کارآمدتر کند.

تحولات در جمع‌آوری آمار

درک عمومی که در ابتدا و در زمان شکل‌گیری حساب‌های اقماری گردشگری در این کشور نسبت به مقوله توریسم وجود داشت، به تعداد ورود گردشگران خارجی و تعداد شب‌های اقامت خلاصه می‌شد و برخی موارد دیگر را نیز تحت‌پوشش قرار می‌داد که عمدتا طرف تقاضای گردشگری را لحاظ می‌کردند. در گام‌های بعدی پیشرفت این حساب‌ها، برای ارزیابی میزان اهمیت بخش گردشگری برای کل اقتصاد این کشور، طرف عرضه گردشگری نیز به‌طور کامل درنظر گرفته شد. با توجه به ماهیت صنعت توریسم، صنایع مختلف و زیادی مستقیم و غیرمستقیم از گردشگری منتفع می‌شدند که از آن جمله می‌توان به هتل‌ها، صنعت حمل‌ونقل و برخی صنایع تفریحی اشاره کرد. توسعه حساب‌های اقماری گردشگری با پوشش‌دادن هر دو بخش تقاضا و عرضه توریسم، اطلاعاتی را برای برنامه‌ریزی در این مورد فراهم آورد که به فعالان و برنامه‌ریزان این حوزه کمک قابل‌توجهی می‌کرد. این نکته نیز مهم است که در تهیه این گزارش‌ها و سنجش میزان اهمیت اقتصادی صنعت گردشگری و اجزای آن از مفهوم ارزش‌افزوده فعالیت‌های مختلف استفاده شد.

به‌طور کلی، آمار سفر و گردشگری در کشور اتریش در چند بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد. حساب‌های اقماری گردشگری در این کشور بسیار مهم تلقی می‌شوند و اطلاعات مربوط به آن را در سطح منطقه‌ای اعلام می‌کنند. از سوی دیگر، آمار مربوط به گردشگری در این کشور به صورت ورود ماهانه تعداد گردشگران خارجی و اقامت شبانه آنها محاسبه می‌شود و در پایان هر فصل یا سال نیز آمار مربوط به آن دوره منتشر می‌شود. همچنین در این کشور به مساله تراز پرداخت‌ها در بخش سفر نیز به عنوان بخشی از آمار توریسم توجه می‌شود و درآمدهای ناشی از ورود افراد خارجی به کشور در مقابل اعتباراتی که گردشگران خروجی با خود به بیرون از مرزهای این کشور انتقال می‌دهند نیز مدنظر قرار دارد و خالص آن در گزارش‌های ویژه‌ای منتشر می‌شود.

باید‌های TSA

از آنجا که اطلاعات دقیق برای دولت‌ها و کسب و کارها موثر است تا سیاست‌های عمومی موثرتر و تصمیمات تجاری کارآمدتری در پیش بگیرند، این حساب‌ها عموما باید بر یک مبنا و فرآیند مشخص انجام شده و منبع آماری قابل اطمینانی داشته باشند که بر اساس آن، بازدیدکنندگان و عرضه‌کنندگان خدمات هر دو مورد بررسی قرار بگیرند. افزون بر این موارد، این حساب‌ها باید به گونه‌ای تدوین شوند که در طول زمان در یک کشور قابل مقایسه باشند و با کشورهای دیگر نیز بتوانند مورد مقایسه قرار بگیرند و علاوه بر این موارد، با سایر فعالیت‌های اقتصادی نیز بتوانند سنجیده شوند؛ اتفاقی که در سیستم آماری گردشگری اتریش محقق شد. همچنین حساب‌ها باید سازگاری درونی داشته و با چارچوب‌های اقتصاد کلان شناخته‌شده در سطح بین‌المللی نیز فاقد هرگونه تناقضی باشند. همچنین براساس آنچه در قانون نظام آماری گردشگری اتریش عنوان شده بود، حساب‌های اقماری گردشگری تدوین‌شده در این کشور باید با حساب‌های ملی سازگار باشد و ابزاری برای درک و اندازه‌گیری تمام سیستم اقتصادی گردشگری و نقش آن در اقتصاد را فراهم ‌آورد.