«دنیای اقتصاد» بررسی می‌کند
الگوی تقاضای اقامت ایرانی‌ها در هتل
چرا تخفیف‌ها، گردشگران داخلی را به هتل‌ها نمی‌کشاند؟
دنیای اقتصاد- شیما رئیسی: کاهش ضریب اشغال در هتل‌های تهران و مشهد، دو شهری که در ایام نوروز با اتخاذ سیاست‌های قیمتی و ارائه تخفیف‌های قابل توجه در نرخ واحدهای اقامتی رسمی سعی در جذب هر چه بیشتر گردشگران داخلی داشته‌اند، بیانگر عدم تاثیر این‌گونه مداخلات قیمتی در استقبال از اقامت در هتل‌های این مقاصد بوده است. به گزارش «دنیای اقتصاد»، درحالی‌که سیاست تخفیف قیمت در ارائه خدمات و کالاها در همه جای دنیا یکی از راه‌های افزایش میزان فروش در ایام کم‌رونق و یکی از سیاست‌های جذب مشتری در بازارهای رقابتی است، تخفیف‌های قابل توجه نوروزی در نرخ هتل‌های مشهد و تهران نه تنها باعث افزایش تقاضا از سوی گردشگران نشد بلکه استقبال از اقامت در این واحدها در مقایسه با سال قبل کاهشی به ترتیب ۱۰ و ۹ درصدی را تجربه کرد. این کاهش اگرچه با در نظر گرفتن افت کلی ۳میلیون نفری اقامت‌های شبانه در واحدهای اقامتی رسمی سراسر کشور در همین ایام تا حد زیادی قابل توجیه است، اما از منظرهای دیگر تا حدی تامل‌برانگیز می‌نماید. قائل شدن تخفیف در دوره زمانی که کشور با بیشترین حجم تقاضا برای سفرهای داخلی روبه‌رو است درخصوص شهری چون مشهد که یک مقصد پرطرفدار است و نیز روند کاهشی ضریب اشغال هتل‌ها در تهران از سال آغاز ارائه تخفیف‌های نوروزی هتل‌های این شهر به این سو، از جمله نکاتی هستند که وجود علل دیگر برای توضیح عدم موفقیت طرح‌های تخفیفی را قوت می‌بخشند.
اشغال 50درصدی هتل‌های مشهد
در این خصوص، رئیس اتحادیه هتلداران خراسان رضوی با بیان اینکه در نوروز امسال و در فاصله زمانی ۲۵ اسفند تا ۱۵ فروردین ماه، میانگین اشغال هتل‌های مشهد کمتر از ۵۰درصد بوده است به خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «مشهد با داشتن ۲۰۰ هتل فعال، ۳۸۰ هتل آپارتمان، ۴۰۰ واحد اقامتی وابسته به ارگانها و نهادهای دولتی، ۱۰ هزار کلاس درس و تقریبا ۵۰۰ مهمانپذیر در میان شهرهای کشور از بالاترین ظرفیت اقامتی برخوردار است.» محمد قانعی ادامه میدهد: «این تعداد واحد اقامتی مازاد تقاضای گردشگران در این مقصد پررونق گردشگری است و از این‌رو هتل‌های این شهر در ایام اوج سفر نیز با مشکل خالی بودن تخت‌های خود دست به گریبانند.» او با اشاره به ارائه تخفیف ۳۰ درصدی در نرخ هتل‌های این شهر اضافه می‌کند: «در ابتدا قرار بر این بود که این تخفیف‌ها در هفته دوم اعمال شود؛ اما به‌دلیل استقبال کمتر از انتظار در روزهای نخستین، در نهایت تصمیم بر این شد که هتل‌ها خدمات با تخفیف خود را از روز دوم در اختیار مراجعان قرار دهند.»
رئیس اتحادیه هتلداران خراسان رضوی در حالی از کاهش اقامت در واحدهای اقامتی تحت نظارت اتحادیه متبوع خود خبر میدهد که بنا به گفته مدیر کل میراث فرهنگی این استان، از ۲۵اسفند ۹۵تا ۱۳فروردین ماه ۹۶، ۲ میلیون و ۸۷۹هزار و ۹۴۰شب اقامت در سطح استان خراسان رضوی صورت گرفته که در مجموع نسبت به سال گذشته ۱۴درصد رشد داشته است. زارع‌صفت همچنین در گزارش عملکرد نوروزی ستاد اجرایی خدمات سفر عنوان کرده است: «۴۶۸هزار و ۱۳۰اقامت در هتل‌ها، ۳۴۹هزار و ۵۰۶ اقامت در هتل آپارتمان‌ها، ۳۶۵ هزار و ۵۰۰اقامت در مهمانپذیرها، ۳۱۷هزار و ۱۶ اقامت در خانه مسافرها، ۱۸۵هزار و ۹۵۳اقامت در کمپ‌های موقت، ۴۱۵ هزار و ۹۶۳ اقامت در مدارس، ۴۲۰هزار و ۲۷۲ اقامت در مهمانسراهای دولتی و ۳۵۷هزار و ۶۰۰اقامت در حسینیه‌ها به ثبت رسیده است.» در واقع بنابر اظهارات این مقام مسوول اگرچه میزان اقامت‌ها در مشهد افزایش داشته اما با توجه به ظرفیت یک میلیون و ۲۶۰ هزار نفری هتل‌های پایتخت مذهبی ایران در ۱۸ روز و با در نظر گرفتن ضریب اشغال سال گذشته در همین مدت، افت استقبال از اقامت در هتل‌ها و افزایش اقامت در دیگر واحدهای اقامتی از جمله مدارس و مهمانسراهای دولتی محرز است.
توسعه بی‌حساب و کتاب
رئیس اتحادیه هتل‌های خراسان رضوی در ادامه گفت‌وگوی خود با خبرنگار ما، با بیان اینکه تا چند سال آینده ۲۰۰ هتل دیگر نیز به مجموعه اقامتی این شهر افزوده خواهد شد، خاطرنشان می‌کند: «ما بارها اعلام کرده‌ایم که مشهد بیش از تقاضای موجود از اماکن اقامتی برخوردار است با وجود این همچنان شاهد ارائه مجوز برای ساخت واحدهای اقامتی جدید هستیم.» به گفته قانعی، شهرداری و سازمان میراث فرهنگی به تنهایی نمی‌توانند برآورد درستی از نیاز اقامتی شهرها داشته باشند و لازم است که از حضور نمایندگان و کارشناسان دیگر ارگانها و اتحادیه‌های مرتبط از جمله اتحادیه هتلداران نیز در تشکل تصمیم‌گیرنده برای صدور مجوز استفاده شود. او همچنین به فعالیت زائرسراهایی که از سوی آستان قدس رضوی برای ارائه خدمات اقامتی به زائران امام هشتم در نظر گرفته شده‌اند اشاره و اظهار می‌کند: «در نشست مشترکی که با مسوولان آستان قدس داشتیم، آنها از وجود ۲۰۰ هتل در حال ساخت در مشهد اظهار بی‌اطلاعی و تصریح کردند که اگر در جریان این موضوع بودند حتما در برنامه خود برای پروژه زائرشهر تجدیدنظر می‌کردند.» قانعی ورود مدارس، زائرسراها و حسینیه‌ها و مساجد را در امر اسکان مسافران و زائران ورودی به مشهد، مهم‌ترین آسیب به کسب و کارهای اقامتی این شهر عنوان و تاکید کرد: «با وجود اینکه مشهد دارای تعداد کافی اقامتگاه‌های رسمی است و تنوع قیمتی موجود در ارائه این خدمات بسیار بالا و متناسب با همه گروه‌های درآمدی است، ورود نهادهای اینچنینی به مقوله اقامتی، هیچ‌گونه توجیهی ندارد.»
دست اقامتگاه‌های دولتی بر گلوی هتلداری
در همین حال رئیس اتحادیه هتل‌ها و مراکز اقامتی استان تهران نیز با انتقاد از ورود اقامتگاه‌های غیررسمی به حیطه اسکان گردشگران ورودی به تهران، این عامل را عمده دلیل کاهش ضریب اشغال هتل‌های پایتخت می‌داند. محمد علی فرخمهر در این خصوص به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «تخفیف‌های نوروزی برای هتل‌های تهران که از سال ۹۳ هرساله اعمال شده، در مجموع تاثیر مثبتی در پر شدن تخت‌های هتلی در تعطیلات نوروز داشته اما متاسفانه این تاثیر با یک روند کاهشی مواجه بوده است؛ به این معنا که در سال ۹۳ تا ۹۶، ضریب اشغال هتل‌ها به ترتیب ۵۸، ۴۸، ۳۵ و ۲۶ درصد ثبت شده است.» فرخمهر، ورود آموزش و پرورش و در سال جدید، شهرداری را به این حوزه از دلایل عدم دستیابی به خروجی مطلوب در نتیجه اعمال تخفیف‌های قیمتی در پر شدن هتل‌ها عنوان می‌کند.
رئیس اتحادیه هتل‌ها و مراکز اقامتی استان تهران علاوه‌بر این، از رواج استفاده از واحدهای اقامتی غیر مجاز که در اصطلاح به «خانه‌های امن» معروفند انتقاد می‌کند و حضور این رقبای غیررسمی را یکی از مهم‌ترین دلایل آسیب به فعالیت اماکن اقامتی رسمی می‌داند. او توضیح میدهد: «بسیاری از خانواده‌های ایرانی و حتی گردشگران خارجی ترجیح می‌دهند با اختصاص هزینه‌هایی حتی به مراتب بیشتر، در خانه‌ها و ویلاهای استیجاری که با قوانین مشخصی اداره نمی‌شوند، اقامت کنند.» فرخمهر می‌افزاید: «ماندن در این اقامتگاه‌ها از آنجایی که به افراد آزادی عمل بیشتری میدهد مورد توجه بسیاری از مسافران بوده و به همین دلیل در سال‌های اخیر ایجاد چنین خانه‌هایی رواج بسیار یافته است.» به گفته رئیس اتحادیه هتل‌ها و مراکز اقامتی استان تهران، خانه‌مسافرها هم به نوعی در به وجود آمدن این وضعیت دخیل بوده و از این‌رو، اساسنامه آنها نیازمند تجدیدنظر است. فرخمهر تصریح می‌کند: «تمام اقامتگاه‌ها باید از شرایط یکسان برخوردار باشند و اگر قرار است خانه‌هایی با عنوان خانه‌مسافر در میان دیگر واحدهای اقامتی فعالیت داشته باشند باید همچون هتل‌ها و مسافرخانه‌ها دارای تابلو بوده و امکان سرکشی از آنها در هر ساعت از شبانه روز مهیا باشد.»
تناقض در آمار
به نظر می‌رسد با وجود اینکه معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از افزایش ۲ درصدی اقامت گردشگران نوروزی در هتل‌ها، ۱۳ درصدی در هتل آپارتمان‌ها و ۱۱ درصدی در مهمانپذیرها در مقایسه با نوروز ٩٥ و کاهش اسکان در کمپینگ‌ها، مدارس آموزش و پرورش و مسافرخانه‌ها خبر میدهد، هتلداران و صاحبان اقامتگاه‌های رسمی کشور همچنان نسبت به وضعیت موجود گلایه‌مند هستند و نبود مدیریت صحیح در عرصه گردشگری کشور را عمده دلیل استقبال نکردن گردشگران داخلی و بعضا خارجی از خرید خدمات هتلداری می‌دانند. به باور آنها، افزایش بدون نیازسنجی اقامتگاه‌ها، ورود آموزش و پرورش و دیگر نهادهای دولتی، ناکافی بودن قوانین مربوط به خانه‌مسافرها و همچنین گسترش اقامتگاه‌های غیررسمی، صنعت هتلداری کشور را که به خودی خود آسیب‌پذیر است، با چالش‌های زیادی رو به رو کرده است.
تبیین فرهنگی
به اعتقاد کارشناسان اما علاوه‌بر عوامل مدیریتی و قیمتی، بخشی از عدم گرایش ایرانی‌ها به استفاده از خدمات هتلداری، می‌تواند جنبه فرهنگی داشته باشد. یکی از استادان گردشگری دانشگاه علامه در کانال تلگرامی خود و در تبیین این موضوع، گردشگران را به دو دسته درون‌گرا و برون‌گرا تقسیم و تاکید می‌کند که در تحلیل رفتار و الگوی مصرف گردشگران ایرانی باید به این دسته‌بندی توجه کرد. اسماعیل قادری تشریح می‌کند: «جامعه ایران یک جامعه درون‌گرا است و اثر این ویژگی روانشناختی در گردشگری، انتخاب مقصد و محل اقامت مرتبط با آن قابل مشاهده است.» وی می‌افزاید: «سفر به مقصدهای خاص و از مسیرهای خاص، به‌رغم شلوغی مسیر و حتی خطرات مرتبط با آن و کمبود امکانات و خدمات رفاهی همانند سفر به شمال آن هم از جاده چالوس یا هراز مصداق این مدعا است. اینکه چرا این الگوی فضایی جریان گردشگری در ایران شکل گرفته و به‌رغم تمام مشکلات ادامه دارد، به شدت از ویژگی روانشناختی گردشگران داخلی تاثیر پذیرفته است. لذا موضوع محل اقامت نیز جدای از این ویژگی نیست.»
این استاد دانشگاه در ادامه می‌گوید: «رفتار درون‌گرایی در همه ابعاد سفر از جمله در اقامت هم خود را نشان میدهد؛ به این معنا که مسافران و گردشگران داخلی به اقامت در مکان‌هایی تمایل دارند که با ویژگی روانشناختی آنها سازگار باشد و فضا و محیط اقامتگاه باید تداعی‌کننده محیط زندگی و خانه باشد.» قادری می‌افزاید: «همچنین آنها اصرار دارند رفتاری را که در خانه و محل زندگی خود دارند در هنگام سفر نیز داشته باشند؛ با همسفران خود که دوستان و اعضای خانواده‌شان هستند دور سفره بنشینند، دستپخت خانگی بخورند، بعد از غذا بلافاصله چای تازه‌دم به شیوه خانگی بنوشند، لباس راحتی بپوشد و در نهایت سرگرمی‌های مختلف را با دوستان در همان فضای اقامت تجربه کنند.» آنچنان‌که او در یادداشت تلگرامی خود نتیجه‌گیری می‌کند، ساختار فیزیکی و مقرراتی هتل‌ها کمتر با این شیوه رفتاری سازگاری دارد و از این‌رو، سایر اقامتگاه‌های رسمی و غیررسمی مانند مدارس، حسینیه‌ها، ورزشگاه‌ها، چادرها، ویلاها و خانه‌های شخصی در مقایسه با هتل‌ها از اقبال بیشتری در بازار مواجه شده‌اند. قادری اما به ارائه راه‌حل نیز می‌پردازد و می‌گوید: «همان‌گونه که در طراحی هتل‌های دنیا، به بازار خانواده، سالخوردگان، بانوان و دیگر گروه‌های مخاطب توجه ویژه‌ای می‌شود، لازم است که صنعت هتلداری ایران نیز نیاز مخاطبان خود را مورد بازبینی قرار داده و براساس ذائقه آنها به بازتعریف مجدد خود بپردازد.»
در حالی که سفرهای داخلی در سال‌های اخیر روندی رو به رشد داشته و کالاهای مربوط به آن نقشی پررنگ‌تر در سبد اقتصادی خانوارها یافته است، صنایع وابسته به آن نتوانسته‌اند به میزانی بایسته رونق یابند و شکوفا شوند. در این میان، صنعت هتلداری در کشور به‌عنوان یکی از ارکان اساسی گردشگری، بیش از سایر مباحث بر سر زبان‌هاست و به‌رغم گزارش‌های همیشگی در خصوص کمبود تخت‌های هتلی، ضریب اشغال پایین آنها نیز همواره محل بحث فعالان گردشگری بوده است و وجود عباراتی تا این اندازه متناقض در توصیف وضعیت هتلداری ایران خود به اندازه کافی، گویای عدم مدیریت کارآمد و تخصص‌محور در راس سیستم گردشگری است. به بیان دیگر، عدم شناخت صحیح و همه جانبه از جامعه هدف و نیازهای مصرف‌کنندگان در چارچوب موقعیت‌های منطقه‌ای، فرهنگی و اقتصادی، در واقع مهم‌ترین خلأ سیستم گردشگری کشور است که به خوبی در آینه هتلداری قابل مشاهده‌اند.
ارسال نظر