رحیم یعقوب‌زاده، نگین حجازی، اسماعیل شفاعتی
منبع: کتاب اقتصاد گردشگری و میزان رقابت‌پذیری آن در ایران

نتایج یک بررسی، الگوی تخمین تقاضای گردشگری در ایران را استخراج کرده است. این الگو با توجه به محدودیت‌های آماری در برخی از زمینه‌های گردشگری و نیز توجه به تئوری تقاضا بوده و قدرت توضیح‌دهندگی زیادی دارد و در آن از اطلاعات موجود حداکثر استفاده شده است. هدف از برآورد تقاضا این است که بدانیم چه عواملی بر افزایش تقاضای سفر به ایران و در نتیجه افزایش درآمد ارزی حاصل از گردشگران خارجی در ایران تاثیر دارد و سهم هریک از عوامل چه مقدار و درجه حساسیت (کشش) تقاضا نسبت به عوامل مذکور چه اندازه است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته کشش درآمد ارزی حاصل از گردشگری نسبت به شاخص بهای کالاهای داخلی به شاخص قیمت کالاهای جهانی برابری منفی 25/ 0 است؛ یعنی به ازای یک درصد افزایش قیمت‌های داخلی نسبت به قیمت‌های جهانی، 25/ 0 درصد درآمد ارزی کاهش خواهد یافت و به عبارت دیگر، درآمد ارزی حاصل از گردشگری نسبت به قیمت‌های داخلی کم‌کشش است. علت این مساله اختلاف زیاد قیمت‌های داخلی با قیمت‌های جهانی عنوان می‌شود. بنابراین سطح قیمت‌های داخلی عامل مهمی در جذب گردشگران نیست.

کشش درآمد ارزی حاصل از صنعت گردشگری نسبت به سطح درآمد جهانی 45/ 0 است؛ به این ترتیب با افزایش سطح تولید جهانی میزان تقاضا برای ورود به کشور افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، کشش درآمدهای ارزی گردشگری ایران در هر سال نسبت به درآمدهای حاصل از گردشگری در سال قبل 9/ 0 است؛ یعنی به ازای یک دلار افزایش در درآمد دلاری، در صنعت گردشگری در هر سال 9/ 0 دلار در سال آینده درآمد اضافه حاصل خواهد شد. همچنین میزان تاثیرپذیری درآمدهای ارزی حاصل از صنعت گردشگری نسبت به مسائل امنیتی نسبتا زیاد است. دو متغیری که می‌توان از آنها به جای متغیر جانشین امنیت استفاده کرد، یکی وقوع جنگ در سال‌های 58 تا 67 است و دیگری پیروزی انقلاب اسلامی در سال 57. مقدار عامل اول نشان می‌دهد جنگ 5/ 0 بر هر واحد از درآمدهای ارزی تاثیر منفی گذاشته است. انقلاب نیز معادل 38/ 1 اثر منفی بر گردشگری کشور گذاشته است؛ اثری عمیق‌تر بر درآمدهای ارزی حاصل از صنعت گردشگری در ایران. این ارقام بیانگر تاثیر بسزای دو عنصر مذکور بر تقاضای سفر به ایران نیز هستند.

اثبات اهمیت امنیت در گردشگری

نتایج بررسی مذکور نشان می‌دهد از میان فاکتورهای موثر بر تقاضای سفر به ایران و به تبع آن، درآمد ارزی حاصل از آن، دو متغیر جنگ و انقلاب که می‌تواند شاخصی برای اندازه‌گیری احساس ناامنی و تحولات داخلی تلقی شوند، نسبت به سایر متغیرها اهمیت بیشتری دارد. از این‌رو، می‌توان گفت امنیت و حتی احساس امنیت از متغیرهای کلیدی است که بر صنعت گردشگری ما تاثیر گذاشته است. بنابراین، در حال حاضر باید تلاش کرد فضای جامعه از این نظر مساعد شود و این مساعد بودن تداوم یابد. همچنین پس از اشباع ظرفیت‌های داخلی برای جذب گردشگر، امکانات داخلی توسعه پیدا کند.

سهم منطقه‌ای گردشگران خارجی قبل و بعد انقلاب

براساس نتایج این بررسی‌ها، توجه به مناطق مبدا گردشگران خارجی از این منظر که در برنامه‌های توسعه و گسترش این صنعت، بازارهای پیش‌رو و بالفعل می‌توانند نقش اساسی را ایفا کنند، حائز اهمیت است. در خلال سال‌های قبل از انقلاب بیشترین سهم از حیث تعداد گردشگران و درآمدزایی به اروپای غربی اختصاص داشت و منطقه آسیای جنوب شرقی و خاورمیانه به ترتیب در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند، اما در طول سال‌های 1376-1374 و پس از فروپاشی شوروی سابق سهم گردشگرانی که از جمهوری‌های آسیای میانه و قفقاز عازم ایران شدند از هر دو جنبه تعداد گردشگر و درآمد، در رتبه نخست قرار گرفت و حدود یک‌سوم گردشگران را شامل می‌شد. این درحالی است که گردشگر آسیای جنوب شرقی و آفریقایی پس از ورود به ایران درآمد کمتری در قیاس با یک گردشگر اروپای غربی خاورمیانه و آمریکایی عاید کشور می‌کند. در مورد امنیت آنچه بیش از اصل امنیت دارای اهمیت است، احساس امنیت عنوان می‌شود؛ چراکه احساس امنیت مساله‌ای عاطفی- فرهنگی است که با انتقال مناسب آگاهی‌های واقعی در مورد ایران به متقاضیان بالقوه سفر به ایران و نیز دادن آموزش لازم به شهروندان داخلی در نحوه برخورد با گردشگران و گسترش فعالیت‌های فرهنگی در خارج از کشور زمینه افزایش احساس امنیت فراهم خواهد شد. در آن صورت است که به باور کارشناسان شاهد دستیابی به ده‌ها میلیارد دلار درآمد ارزی حاصل از ورود گردشگران خارجی به داخل خواهیم بود.

هزینه‌کرد درآمدهای گردشگری

انتقال درآمدهای گردشگری به توسعه فعالیت این صنعت و نگاه داشتن آنها در داخل سیستم از طریق گردش موثر آن می‌تواند سطح سرمایه‌گذاری‌ها را به تدریج بالا ببرد. با این‌همه کارشناسان می‌گویند بخشی از درآمد این صنعت باید در خرید تجهیزات و کالاهای تولیدی هزینه شود. به باور آنها، لزوما نباید درآمدهای حاصل از گردشگری را به خود این صنعت یا خدمات اختصاص داد بلکه بهتر آن است این درآمدها را صرف امور زیربنایی و بنیادی جامعه کرد که در درازمدت اثرات مثبت خود را بر گردشگری نیز خواهد گذاشت؛ مثل احداث بزرگراه‌ها، ریل‌های استاندارد، توسعه ناوگان هوایی، خطوط کشتیرانی و کاهش آلودگی محیط‌زیست.