احمد پنجه‌پور / وکیل پایه یک دادگستری

شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی که در ورشو و در سال ۱۹۶۵ تشکیل شد به عنوان یک تشکل غیردولتی در سطح گسترده تعریف شده و مهم‌ترین مرجع بین‌المللی است که در زمینه حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی به صورت تخصصی فعالیت می‌کند.

مقر این تشکیلات در پاریس واقع شده و در حال حاضر با بیش از ۱۰۰ کمیته ملی و ۲۰ کمیته علمی، در سطح جهان گسترش یافته است. این شورا که به دقت و با وسواس منحصربه‌فردی بر آثار و بناهای تاریخی نظارت می‌کند، منشوری را از تصویب گذراند که «منشور بین‌المللی گردشگری فرهنگی در مورد مدیریت گردشگری در اماکن دارای اعتبار میراث» نام‌گذاری شده است.

این منشور معتقد است در عصری که جهانی شدن رو به افزایش است، حفظ، نگهداری، تفسیر و نشان دادن میراثی متفاوت از فرهنگ هر منطقه خاص برای مردم آن منطقه یک حق محسوب می‌شود؛ هر چند مدیریت این میراث‌ها با چارچوب بین‌المللی کاربرد استاندارد مناسب، در محدوده مسوولیت جوامع خاص و گروه‌های نگهبان است. از منظر منشور، علاوه‌بر آثار و میراث به جا مانده از گذشتگان، جوامع و زندگی‌‌های معاصر نیز از مهم‌ترین راه‌های مبادلات فرهنگی و ایجاد تجارب شخصی هستند و این موضوع به خودی خود می‌تواند به عنوان عاملی برای نگهداری از میراث طبیعی و فرهنگی مورد توجه قرار گیرد.

اهداف منشور چیست؟

- تسهیل و تقویت کردن راه ارتباط با کسانی که با محافظت میراث فرهنگی در ارتباطند و ایجاد مدیریت برای مشخص کردن میراث موجود در دسترس برای جوامع میزبان و ملاقات کنندگان؛

- فراهم کردن و تقویت صنعت توریسم برای حفظ و ورود گردشگران با روش‌های قابل قبول و افزایش میراث و فرهنگ زندگی جوامع میزبان

- فراهم کردن و ایجاد یک گفت‌وگو بین متولیان دولتی و صاحبان صنعت توریسم درباره اهمیت و ماهیت حساس مکان‌های میراثی، مجموعه‌ها و فرهنگ‌های زندگی و حفظ آنها برای آیندگان؛

- تشویق کسانی که برای توسعه جزئیات، ارزیابی اهداف و استراتژی‌های مربوط به نمایان کردن و تفسیر مکان‌های تاریخی و فعالیت‌های فرهنگی، در زمینه حفظ و نگهداری از آنها صاحب طرح‌ و سیاستند. نکته درخور توجه این است که منشور، همه افرادی را که همزمان دارای منافع، وظایف و تعهدات یکسان و گاهی مغایر هستند، به مشارکت در تحقق اهداف آن فرا می‌خواند. از طرفی از منظر حقوقی، گرچه منشورها به ظاهر نشان‌دهنده اهداف، آرمان‌ها و توصیه‌های سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی هستند ولی رعایت نکردن و بی‌اعتنایی در اجرای آنها گاه عواقب سنگینی را برای دولت‌ها خواهد داشت.

اصول شش‌گانه منشور

منشور دربردارنده ۶ اصل مهم است. اولین اصل منشور در مورد مدیریت و حفظ نهاد گردشگری است؛ چه اینکه منشور، ارتباط بین مردم در کشورهای مختلف را عامل اصلی در تعاملات فرهنگی می‌داند. منشور در این‌باره می‌گوید: از آنجا که گردشگران داخلی و بین‌المللی مهم‌ترین عامل در تبادلات فرهنگی‌اند، اعضای جوامع میزبان و گردشگران باید نسبت به حفاظت و نگهداری از میراث، احساس مسوولیت کنند و در امور مدیریتی شرکت داده شوند.

منشور در دومین اصل به این می‌پردازد که رابطه میان اماکن میراث و گردشگری، رابطه‌ای پویا است و می‌تواند دربرگیرنده ارزش‌های متضاد باشد. به این مفهوم که مکان‌های مهم میراثی به‌عنوان یک پایه مهم برای اختلافات فرهنگی و از سوی دیگر اصلاحات اجتماعی نیز حائز اهمیت هستند. از این‌رو حفظ و نگهداری طولانی‌مدت فرهنگ‌های بومی، مکان‌های میراثی، مجموعه‌ها، بوم‌شناسی و زمینه محیطی آنها باید یک عامل مهم در اجتماع، اقتصاد، سیاست، قانون، فرهنگ و سیاست‌های توسعه‌یافته گردشگری باشد. در همین راستا این منشور، اصلاحات در بناهای تاریخی را مجاز می‌داند اما با این شرط که اصلاحات زیباشناسی، ابعاد اجتماعی فرهنگی، مناظر طبیعی و فرهنگی، تنوعات زیستی و زمینه‌های وسیع دیداری از مکان‌های موروثی را تحت‌تاثیر قرار ندهد. منشور در سومین اصل از محافظت سخن می‌راند؛ به این معنا که محافظت و برنامه‌های گردشگری برای مکان‌های میراثی باید این اطمینان را ایجاد کند که تجارب ملاقات‌کنندگان رو به افزایش، راضی‌کننده و لذت‌بخش است. چهارمین اصل منشور می‌گوید، جوامع میزبان و افراد بومی باید در طرح‌هایی برای حفاظت و گردشگردی سهیم شوند. منشور صراحتا معتقد است، حقوق و سهم جوامع میزبان در سطح ناحیه‌ای و منطقه‌ای (صاحبان اموال و افراد مربوط به آن منطقه که حقوق و مسوولیت‌های سنتی را در سرزمین و بخش‌های مهمشان اجرا می‌کنند) باید مورد احترام قرار گیرند. آنها باید در ایجاد اهداف، استراتژی‌ها، سیاست‌ها و قراردادهایی برای مشخص‌سازی، حفاظت، مدیریت، نمایان‌سازی و تفسیر منابع میراثی‌شان و نیز اعمال و عبارات معاصر فرهنگی در زمینه گردشگری مشارکت داشته باشند.

پنجمین اصل منشور در خصوص سودمندی اقدامات برای جوامع میزبان است؛ به این معنا که سیاستمداران باید ارزیابی‌هایی برای توزیع عادلانه مزایای توریستی در میان کشورها و مناطق ایجاد کنند و سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی را در جاهایی که لازم است برای از بین بردن فقر، بهبود بخشند. آخرین اصل نیز ابراز می‌کند که برنامه‌های حفاظت توریستی باید مشخصه‌های میراث فرهنگی و طبیعی را حفظ کند و بالا ببرد.

Ahmad.panjehpour@gmail.com