ابوالفضل صیامیان گرجی
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مدیریت گردشگری

صحبت از کاربست سنت حسنه دینی-مذهبی وقف در صنعت گردشگری ایران، موضوعی مغفول و کمترپرداخته شده در مطالعات و تحقیقات گردشگری محسوب می‌شود؛ به‌طوری که نگارنده در تحقیقات خود اثر فاخری با محوریت موضوع مورد بحث نتوانسته پیدا کند. فقدان مطالعات نظری و کاربردی از یک طرف و اهمیت موضوع و پردازش این مساله دلیل این یادداشت کوتاه است.

طبق تعریف دقیق (ماده ۵۵ قانون مدنی) وقف عبارت است از اینکه «عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود.» اقسام وقف نیز به دو دسته عام و خاص تقسیم می‌شود. وقف عام، وقفی است که مقصود از آن امور خیریه و مخصوص دسته و طبقه معینی نیست؛ مانند وقف بر فقرا و همچنین وقف بر طلاب و مدارس و مساجد. مقابل آن وقف خاص است و آن وقفی است که مخصوص دسته معین و خاصی است، مانند وقف بر اولاد یا افراد یا طبقه‌ای خاص از مردم.

اکثر مردم و خیرین کشور نیز عمده دارایی‌های خود را طبق این دوقسم از وقف به منظور ساخت حسینیه، مسجد، بیمارستان و مدرسه وقف می‌کنند؛ به‌طوری که در برخی شهرها و نقاط کشور میزان این وقفیات بیش از تقاضای واقعی آن منطقه به‌شمار می‌رود و موقوفه بدون کارکرد خاصی نگهداری می‌شود تا سایر مراحل اجرایی از جمله سرمایه‌گذار یا بودجه برای اجرای قصد واقف تامین شود. در این باره نگارنده معتقد است با آگاه‌سازی جامعه، تغییر برخی از قوانین و بازخوانی و تعریف نیازهای جدید مطابق نیازهای بومی، منطقه‌ای و ملی در زمینه وقف می‌توان سمت و سویی جدید در این عرصه ایجاد کرد که یکی از آنها هدایت موقوفات به حوزه گردشگری و کمک به توسعه و بهبود زیرساخت‌های مرتبط با نیازهای گردشگران و مسافران در طول سفر و در مقاصد گردشگری کوچک و بزرگ است.

به عنوان نمونه می‌توان به وقف زمین برای ایجاد پارکینگ به منظور جلوگیری از ورود اتومبیل به فضاهای کوچک روستاهای مورد هدف گردشگران اشاره کرد. با این کار تا حدودی برای رفع آسیب‌ها و ایجاد مزاحمت‌ها برای ساکنان این مناطق نیز قدمی مثبت برداشته خواهد شد. همچنین وقف زمین برای ساخت نمازخانه و سرویس بهداشتی عمومی در روستاهای گردشگری نیز یکی دیگر از اقداماتی است که قابلیت انجام دارد. علاوه براین از جمله موقوفات دیگری که می‌توان تعریف کرد، اهدای زمین برای ساخت اقامتگاه‌های ساده و ارزان‌قیمت برای اقامت مسافران کم درآمد است. با تعریف این‌گونه موقوفات این امکان برای تشویق قشرکم‌درآمد و آسیب‌پذیر جامعه به سفر فراهم خواهد شد تا آنها نیز بتواند با پاسخ به نیازها و انگیزه‌های درونی و بیرونی خود از مزایای روحی و معنوی سفر بهره برند و تجدید روحیه کنند. علاوه براین، با تخصیص درآمدهای موقوفات به توسعه زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در حوزه سفر و همچنین کمک به امر مرمت، احیا و سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری یا بناهای تاریخی و همچنین کمک به منظور ایجاد فضاهای سبز و زیباسازی شهر و روستا، تخصیص بودجه برای نورپردازی معابر روستایی و شهری، تامین مالی برای مدیریت پسماند مسافران در مقاصد گردشگری، تامین زمین برای کمپ‌های مسافران بین راهی یا درون شهری نیز از جمله کارهای دیگری است که می‌توان با کمک وقف در توسعه زیرساخت‌های گردشگری کشور انجام داد.