تجربه اعضای آ‌سه‌آن در تسهیل صدور ویزا

گروه گردشگری، امیر شاملویی: هفته گذشته رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از صدور ویزای فرودگاهی برای ۱۹۰ کشور دنیا در ایران خبر داد و گفت که زمان استفاده از این ویزا از یک ماه به سه ماه افزایش یافته است. این درحالی است که بررسی‌ها نشان می‌‌دهد برای اینکه بتوان به‌طور کامل از مزایای گردشگری بین‌المللی در اقتصاد بهره‌مند شد، لازم است شرایطی را که دیدار از کشور را تسهیل می‌کند برای توسعه مورد توجه قرار داد و شرایط سرمایه‌گذاری در بخش سفر و گردشگری نیز ساده‌تر شود. تاثیرات بالقوه تسهیل ویزا و تغییر در چنین سیاست‌هایی بر درآمدزایی ارزی و ایجاد اشتغال در یک کشور خود را نشان می‌دهند. سیاست‌های صدور ویزا از جمله مهم‌ترین سیاست‌های دولتی اثرگذار بر گردشگری بین‌المللی به شمار می‌روند. توسعه استانداردها و روندهای اخذ ویزا برای ورود به یک کشور، ارتباط نزدیکی با توسعه گردشگری دارد.

از سوی دیگر با توجه به رشدی که صنعت گردشگری در مدت ۶ دهه اخیر تجربه کرده، کیفیت، قابلیت اطمینان و کاربرد ویزا و سایر اسناد مشابه آن متحول شده‌اند. نیم‌‌قرن پیش سفرها غالبا تحت تاثیر قوانین گمرکی، محدودیت‌های نرخ ارز و تشریفات مربوط به ویزا قرار داشتند؛ اما اکنون پیشرفت بزرگی در تسهیل سفرها صورت گرفته که در رونق گردشگری نقش مهمی داشته است. با این‌همه به‌رغم پیشرفت‌های انجام‌شده، سیاست‌های صدور ویزای کنونی ناکارآمد و ناکافی به نظر می‌رسند و بنابراین مانعی برای رشد گردشگری و رشد اقتصادی قلمداد می‌شوند. ایران نیز به عنوان مقصدی که شرایط بالقوه مناسبی برای افزایش تعداد گردشگران ورودی دارد و حتی مسوولان گردشگری از برنامه‌های کشور برای جذب ۲۰میلیون گردشگر خارجی تا پایان سال ۱۴۰۴ خبر می‌دهند، می‌تواند به فرآیندهای این چنینی برای تسهیل ورود گردشگران توجه کند. در این راه، استفاده از تجربه دیگر کشورها و تحقیقاتی که آنان در این حوزه انجام داده‌اند، می‌تواند مناسب و راهگشا باشد. مثلا سیاست‌هایی که کشورهای آ‌سه‌آن برای تسهیلات ویزا بین اعضا درنظر گرفته‌اند، توانسته است اثرات قابل توجهی بر تعداد گردشگران آنها و عواید اقتصادی‌شان از این راه بگذارد. برونئی، دارالسلام، کامبوج، اندونزی، لائوس، میانمار، فیلیپین، سنگاپور، تایلند، ویتنام و مالزی اعضای آ‌سه‌آن هستند که انتظار می‌رود تا پایان سال جاری میلادی افزایش ۶تا ۱۰ میلیون گردشگر را به واسطه تسهیلات ویزا تجربه کنند.

فرصت‌های تسهیل ویزا برای اعضای آ‌سه‌آن

تحقیقاتی که شورای جهانی سفر و گردشگری و نیز سازمان جهانی گردشگری انجام داده‌ و در نشست وزیران این کشورها در ماه مه سال ۲۰۱۴ ارائه کردند، نشان می‌دهد بهبود فرآیندهای صدور ویزا می‌تواند عواید حاصل از گردشگری را افزایش داده و در اقتصاد این کشورها شغل‌هایی را ایجاد کند. تحلیل این سازمان‌ها همچنین نشان می‌داد که ۵ حوزه مهم که فرصت‌های خوبی در این حوزه قلمداد می‌شوند، برای تسهیل صدور ویزا وجود دارد: بهبود در رساندن اطلاعات، تسهیل فرآیندهای فعلی، ارائه یک راه حل متفاوت برای بخش‌های اصلی بازار، به‌کارگیری برنامه‌های مربوط به ویزای الکترونیکی و ایجاد توافقات منطقه‌ای. در همین حال مزایای اصلاحات در صدور ویزا می‌تواند به شکل افزایش دیدار از کشور مذکور پس از به‌کارگیری اصلاحات دیده شود. برعکس، با اعمال سیاست‌های محدودکننده می‌توان اثر آن را بر کاهش بازدید از کشور مشاهده کرد. نخستین گام در تعیین اثرات تسهیل صدور ویزا، برآورد تاثیر تغییرات سیاست‌های مربوط به ویزا بر ورود گردشگران بوده است. این تاثیر سیاستی تاکنون در بیش از ۵۰ مطالعه موردی تحت بررسی قرار گرفته ‌است. اثر سیاستی بسته به نوع سیاست به‌کار گرفته شده (سفر بدون ویزا در برابر سایر سیاست‌های تسهیل‌کننده مانند ویزای ورود یا ویزای الکترونیکی) و رقابت‌پذیری نسبی هر مقصد متغیر است. همچنین، می‌توان گفت افزایش ورود گردشگران موجب افزایش مخارج گردشگر می‌شود و تا اندازه‌ای اشتغال را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

اثر تسهیل ویزا بر تعداد گردشگران ورودی

طبق تحقیقات ذکر شده، تغییر سیاست صدور ویزا تعداد گردشگران وارد شده از بازارهای تحت تاثیر منطقه آ‌سه‌آن را به‌طور میانگین بین ۵ تا ۲۵ درصد در هر سال برای فاصله سال‌های ۲۰۱۶-۲۰۱۴ افزایش داده است. برای تعیین میزان اثرات تغییر در سیاست‌های صدور ویزا بر ورود گردشگران، نتایج این تغییر سیاست به نرخ پیش‌بینی شده برای رشد ورود گردشگران بین‌المللی در گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی اضافه شد. طبق برآوردهای سازمان جهانی سفر و گردشگری، ۸۹ میلیون گردشگر بین‌المللی در سال ۲۰۱۳ از کشورهای عضو آ‌سه‌آن دیدن کردند. قریب به ۱۰ درصد از آنان، یعنی حدود ۷/ ۸ میلیون گردشگر، نیاز داشتند برای سفرهای خود به این منطقه ویزای سنتی دریافت کنند. در طول سال‌های ۲۰۱۶-۲۰۱۴ که سال‌های مورد بررسی و تحلیل این سازمان بوده است، پیش‌بینی شده بود در مجموع حدود ۳۰۷ میلیون گردشگر بین‌المللی از مقاصدی در کشورهای عضو آ‌سه‌آن دیدن کنند که به‌طور متوسط برای هر سال حدود ۱۰۲ میلیون نفر می‌شود. تحت شرایط فعلی سیاست‌های صدور ویزا در این منطقه، برآوردها حاکی از این است که ۴/ ۱۰ درصد از این گردشگران، یعنی حدود ۳۲ میلیون نفر، نیاز به صدور ویزای سنتی خواهند داشت. این در حالی است که با تصویب قوانین مربوط به تسهیل صدور ویزا و بسته به اینکه معیارهای مربوط به صدور ویزا چگونه باشند، تعداد گردشگران بین‌المللی به کشورهای عضو آ‌سه‌آن تا پایان سال ۲۰۱۶ حدود ۶ میلیون نفر (در شرایطی که سناریوی تاثیرات کم این سیاست‌ها بر افزایش تعداد گردشگران محقق شود) و ۱۰ میلیون نفر (در شرایطی که سناریوی تاثیرات زیاد این سیاست‌ها بر افزایش تعداد گردشگران محقق شود) بیشتر می‌شود. این پیش‌بینی‌ها حاکی از این امر هستند که در مجموع تعداد گردشگران بین‌المللی وارد شده به این کشورها بین ۳ تا ۱/ ۵ درصد بیش از پیش‌بینی اصلی تعداد گردشگران ورودی جهانی در شرایط سیاست‌های صدور ویزای پیشین این سرزمین‌ها خواهد بود.

رشد گردشگران بین‌المللی وارد شده به این کشورها، در هر یک از این سرزمین‌ها به‌طور قابل ملاحظه‌ای متفاوت است. دو عاملی که بیشترین اثرات را بر این تغییرات می‌گذارد، اندازه نسبی بازارهای قابل دسترسی و میزان رقابت‌پذیری مقصد مورد نظر هستند. بازار قابل دسترسی کوچک‌تر به‌طور نسبی تعداد گردشگران بین‌المللی بالقوه را که می‌توانند از طریق فرآیندهای تسهیل صدور ویزا جذب شوند، محدود می‌کند. از سوی دیگر، هر چه مقصد ذکر شده رقابتی‌تر باشد، در صورت برابری سایر شرایط با یک کشور دیگر، مزایای بالقوه بیشتری را به دست می‌آورد. این امر همچنین بر این نکته که یک مقصد گردشگری می‌تواند از طریق سیاست‌های تغییر صدور ویزا و تسهیل آنها و سرمایه‌گذاری در گردشگری، رشد بالقوه بزرگ‌تری را در جذب توریست‌ها به دست آورد، تاکید می‌کند. افزایش عواید حاصل از گردشگری ناشی از تسهیل روند صدور ویزا محصول افزایش گردشگران بین‌المللی و مخارج میانگین برای هر گردشگر است. از تحقیقات گردشگری صورت گرفته در سازمان‌های بین‌المللی چنین برمی‌آید که افزایش تعداد ۶ تا ۱۰ میلیون نفری که پیش‌تر گفته شد، موجب می‌شود رشد درآمدهای کشورهای عضو آسه‌آن از محل ورود گردشگران بین‌المللی به حدود ۷ تا ۱۲ میلیارد دلار برسد. به این ترتیب می‌توان گفت درآمدهای گردشگری خارجی بین ۸/ ۲ تا ۷/ ۴ درصد (در صورت وقوع دو سناریوی مختلف تسهیل ویزا با اثرات کم یا زیاد بر تعداد گردشگران) بیشتر از ۱۶۹ میلیارد دلار درآمدی که پیش‌تر پیش‌بینی می‌شد با عدم تغییر در سیاست‌های مربوط به صدور ویزا و عدم تسهیل آن محقق شود، افزایش می‌یابد.

تسهیل صدور ویزا و افزایش اشتغال

ایجاد شغل در بخش گردشگری و سفر نیز تحت تاثیر مخارج گردشگری قرار دارد. مخارج گردشگران اضافه شده در اثر تسهیل صدور ویزا در کشورهای عضو آ.سه.آن، منجر به حمایت مستقیم از صنایع گردشگری شامل هتل‌ها، رستوران‌ها، مغازه‌های خرده‌فروشی، حمل و نقل، سرگرمی و تفریحات می‌شود. این امر به نوبه خود شغل‌های مربوط به سفر و گردشگری را تشویق می‌کند زیرا مصرف و مخارج بیشتر در یک صنعت، آن را سودآورتر کرده و زمینه را برای ورود افراد بیشتر در آن صنعت و رقابت بیشتر آنان افزایش می‌دهد. در کشورهای عضو آ.سه.آن، مخارجی که با تسهیل فرآیند صدور ویزا از سوی گردشگران اضافی صورت می‌گیرد، تا سال ۲۰۱۶ حدود ۱۸۷ تا ۳۶۷ هزار شغل اضافی را مستقیما در بخش‌های گردشگری این سرزمین‌ها ایجاد می‌کند. با این حال، تاثیرات اشتغال تنها محدود به صنعت گردشگری نیستند. شغل‌های غیرمستقیمی نیز در زنجیره تامین صنایع گردشگری خلق می‌شوند. مجموع اشتغالی که به‌دلیل مخارج اضافی گردشگران در نتیجه تسهیل صدور ویزا در تحقیقات مربوط به شورای جهانی سفر و گردشگری ذکر شده است و اثرات غیرمستقیم و القایی را در بر می‌گیرد نیز تا پایان سال ۲۰۱۶ به ۳۳۳ تا ۶۵۴ هزار شغل خواهد رسید. به نظر می‌رسد بر این اساس، تسهیل صدور ویزا می‌تواند اثرات مثبتی بر تعداد گردشگران وارد شده به یک کشور داشته باشد. این امر البته به رقابت‌پذیری کشور مقصد و نیز قدرت بازار آن کشور در گردشگری هم بستگی دارد. در همین حال، عواید گردشگری بین بازارهای مختلف و بخش‌های گوناگون اقتصاد توزیع می‌شود و در نتیجه تغییر در سیاست‌های صدور ویزا نه‌تنها بر بخش گردشگری بلکه بر سایر بخش‌ها نیز اثر گذاشته و بر خلق و ایجاد مشاغل نیز تاثیر مثبت می‌گذارد. این تجربه به نوبه خود می‌تواند برای جذب تعداد گردشگر، افزایش درآمدهای ارزی و نیز ایجاد اشتغال در کشور که با مشکلاتی دست به گریبان است تا اندازه‌ای موثر باشد.