تغییر پارادایم در سیاست‌های حمایتی گردشگری

گروه گردشگری، پرستو فخاریان: برخی کارشناسان معتقدند اجرای سیاست یارانه سفر برای سفرهای داخلی و مقاصد کمتر شناخته‌شده، نوعی تغییر رویکرد را در سیاست‌های حمایتی دولت از حوزه گردشگری نشان می‌دهد.

درحالی که رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از اجرای طرح یارانه سفر در اواخر تابستان و آغاز به‌کار تورها از پاییز سال جاری خبر داده، این طرح همچنان با ابهام روبه‌رو است. تنها توضیحی که تاکنون درباره این طرح در اختیار رسانه‌ها قرار گرفته را، معاون گردشگری عنوان کرده است. به گفته مرتضی رحمانی موحد، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در چارچوب حمایت از مقاصد جدید و توزیع مکانی سفر، تصمیم دارد به بسته‌های سفر به مقصد استان‌هایی که دارای جاذبه‌ها و قابلیت‌های ناشناخته‌ای هستند، یارانه بدهد. این بسته‌ها را آژانس‌های گردشگری تهیه می‌کنند و قرار نیست یارانه مستقیم به مردم داده شود. او یادآور شده که دفاتر خدمات مسافرتی مجری این طرح هنوز به‌طور کامل مشخص نشده‌اند و این دفاتر در حال فهرست شدن هستند. آنها می‌توانند از هر نقطه‌ای در کشور در اجرای این طرح مشارکت داشته باشند. اسامی این آژانس‌ها که بعد از مشخص شدن اعلام خواهد شد، بسته‌هایی را در فاصله زمانی با قیمت‌های ترجیحی، رقابتی و جذاب برای مردم طراحی می‌کنند و در واقع یارانه به آن دفاتر و بسته‌های سفر اختصاص می‌یابد.

مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هم در خصوص جزئیات یارانه سفر گفته است: «برای اجرایی شدن این طرح با اتحادیه آژانس‌داران هماهنگ کردیم و بنا داریم تورهایی را برای استان سیستان و بلوچستان طراحی کنیم تا کسانی که این استان را به‌عنوان اولین مقاصد خود قرار می‌دهند برای آنان تخفیفاتی قائل شویم.» به گفته وی، در سال جاری سه استان در این طرح گنجانده می‌شود و در سال ۹۶ این تعداد به ۵ استان افزایش خواهد یافت تا مردم، مقاصد جدید گردشگری را بشناسند و با آداب و سنن آنها نیز آشنا شوند. همچنین وی یادآور شده است که برای ۲۵ تا ۳۰ درصد گردشگران این استان‌ها یارانه سفر در نظر گرفته خواهد شد.

یارانه سفر خوب است؛ به شرط تدبیر!

در همین حال اما، برداشت برخی کارشناسان از اتخاذ چنین سیاستی، تغییر پارادایمی در حمایت از سفرهای داخلی و گردشگری است. دکتر علی‌اصغر شالبافیان، کارشناس گردشگری و استاد دانشگاه تهران در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «برای قضاوت درباره اینکه اساس این برنامه تا چه حد مثبت یا منفی است، باید به این مراجعه کنیم که این اقدام در کدام بخش از بازار قرار می‌گیرد و کدام بخش از بازار سفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.» به باور وی، اگر دو طرف عرضه و تقاضای این بازار را درنظر بگیریم، عمده اقدامات حمایتی از حوزه سفر معطوف به طرف عرضه بوده است؛ مثلا وقتی وام با بهره کم برای احداث تاسیسات گردشگری تخصیص می‌یابد، درواقع هزینه تمام‌شده برای طرف عرضه کاهش پیدا می‌کند یا در شرایطی که معافیت‌های مالیاتی درنظر گرفته می‌شود، این نوعی حمایت از عرضه‌کنندگان خدمات گردشگری است.

شالبافیان خاطرنشان می‌کند: «اگر نظام بازار را درنظر بگیریم، همه اجزا و ارکان آن اعم از طرف عرضه و تقاضا باید از حمایت‌ها بهره‌مند شوند تا هر دو طرف به تعادل برسند، این درحالی است که تا پیش از این برای افزایش تمایل مردم به سفرهای داخلی کمتر اقدامی عملی صورت گرفته است.» به اعتقاد این استاد دانشگاه، در بحث یارانه سفر یا در بحث توزیع تعطیلات در تمام ایام سال، بعد تقاضای سفر تحریک می‌شود و به‌طور مستقیم بر سفر مردم تاثیر خواهد گذاشت. وی تاکید می‌کند: «این موضوع برای گردشگری داخلی مهم‌تر است و می‌تواند به توسعه مقاصد بینجامد. از سوی دیگر، یکی از راه‌های شناساندن جاذبه‌های گردشگری کشور، همین تخصیص بسته‌های حمایتی است که در کنار تبلیغات به‌کار گرفته می‌شود.» عضو هیات علمی دانشگاه سمنان، چنین طرحی را از حیث توجه به حمایت از بعد تقاضا مثبت ارزیابی می‌کند و با تاکید بر اینکه هنوز اقتضائات اجرایی این طرح مشخص نشده، اظهارنظر درباره عمل به این طرح را به آینده‌ای موکول می‌کند که این طرح اجرا می‌شود. شالبافیان به ثمر نشستن این طرح را بسته به اجرای مدبرانه آن می‌داند و می‌گوید: «برای اجرای سیاست یارانه سفر برای مقاصد کمتر شناخته شده می‌توان سازوکارهای مختلفی را درنظر گرفت و در خصوص آن گمانه‌زنی کرد.» این کارشناس گردشگری یادآور می‌شود: «چنانچه قرار است در این طرح، آژانس‌های مسافرتی دخیل شوند باید ضمانت اجرای آن را نیز در نظر گرفت. همچنین باید این را هم درنظر گرفت که شاید برخی از مردم نخواهند با تور سفر کنند که در این شرایط نیز می‌توان این یارانه را به دستگاه‌های اجرایی تخصیص داد تا از طریق آنها، بودجه رفاهی به کارکنانشان اعطا کنند.» وی با توجه به جمیع شرایط تاکید می‌کند که همه اقتضائات باید درنظر گرفته و متناسب با نیازهای تمام مردم جامعه، این یارانه مدبرانه به آنها اختصاص داده شود.

تجربه‌های بین‌المللی

عضو هیات علمی دانشگاه سمنان با یادآوری اینکه یارانه سفر به تنهایی نمی‌تواند بازار سفر را متحول کند، می‌گوید: «با این حال، می‌تواند به اندازه خود موثر باشد.» به گفته شالبافیان، طرح‌هایی همچون همه‌زمانی کردن سفر، یارانه سفر و بن سفر در دیگر کشورها نیز تجربه شده‌اند. در برخی کشورها دولت‌ها به کارکنان خود بن سفر می‌دهند و در برخی دیگر از کشورها نظیر یونان، در شرایط بحران جهانی اخیر برای اینکه تقاضای سفر را حفظ کنند، بخشی از کمک‌های خارجی را صرف بن سفر می‌کنند. وی با بیان تجربه‌ کشورهایی همچون مجارستان، یونان، آلمان و فرانسه ادامه می‌دهد: «هر کدام از این کشورها، سیاست‌های خود را برای اجرایی کردن طرح یارانه سفر دارند؛ مثلا چنان که اشاره شد یونان در شرایط بحران اقتصادی از این سیاست بهره گرفت و آلمان نیز از یارانه سفر برای نگه‌داشتن گردشگران این کشور در آلمان و به عنوان سیاستی برای مقابله با افزایش سفرهای خارجی استفاده کرد.» این استاد دانشگاه، درباره تجربه آلمان می‌افزاید: «این کشور برای آنکه بین تعداد گردشگران داخلی و خارجی خود تعادل برقرار کند و برای ترغیب مردمش به آلمان‌گردی به جای سفرهای خارجی، یارانه سفر را به‌عنوان یک برنامه جدی و دائمی برای توسعه گردشگری داخلی به‌کار گرفته است.»

وی در پایان یادآور می‌شود این طرح باید با توجه به اقتضائات و نیازهای مردم اجرایی و تدابیر ویژه‌ای اتخاذ شود. حالا یکی از سیاست‌های دستگاه متولی گردشگری برای توسعه توریسم داخلی، تمرکززدایی از مقاصد گردشگری محدودی مانند استان‌های شمالی کشور، اصفهان، شیراز و مشهد است که در سه تا چهار دهه گذشته بیشتر مورد توجه مردم و گردشگران بوده است؛ سیاستی که می‌خواهد مردم مقاصد ناشناخته را بشناسند و بیشتر به آنها سفر کنند. مسوولان می‌گویند همه استان‌ها در این طرح مد نظر هستند؛ چراکه در بسیاری از این استان‌ها جاذبه‌های گردشگری، فرهنگی، طبیعی و مذهبی وجود دارد. با این‌همه اما، تصریح نشدن جزئیات طرح یارانه سفر همچنان موفقیت یا عدم موفقیت آن را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.