عادل نیکجو

عضو پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی

سایت کوچ‌سرفینگ(CouchSurfing) ۱۲ سال پیش همزمان با آغاز ظهور بسیاری از وب‌سایت‌های مرتبط با گردشگری پا به عرصه ظهور گذاشت. ایده کوچ‌سرفینگ این است که گردشگران، با اقامت در منزل افراد بومی، در دنیایی دوستانه‌تر، تجربیاتی ناب کسب می‌کنند که با پول قابل خریدن نیست. مهمان‌نوازی ایرانی، سبب شد تا کوچ‌سرفینگ باوجود تذکرهای امنیتی و وجود قوانین نوشته و نانوشته، در ایران نیز توسعه پیدا کند و تعدادی از گردشگران خارجی، اسکان در خانه‌های مردم محلی را جایگزین اسکان رسمی کنند. کوچ‌سرفینگ اما، کج‌دارومریز راه خود را در ایران رفته و برای خود جایگاهی هر چند اندک باز کرده است.

چالش‌های اقامت‌های غیررسمی

یکی از مهم‌ترین چالش‌های اسکان غیررسمی به وسیله کوچ‌سرفینگ، رعایت نکردن ضوابط مرسوم این فعالیت در کشور است که به زعم برخی، منطبق با سیاست‌های کلان کشور نیست. به عنوان نمونه راهنمایان تور موظف هستند هرگونه اتفاق مشکوک را به سازمان گردشگری گزارش دهند و مراکز اقامتی نیز، باید جزئیات اسکان مسافران خارجی خود را روزانه به اداره اماکن نیروی انتظامی ارائه دهند. بالطبع این ضوابط، آزادی اسکان غیررسمی در کوچ سرفینگ را به راحتی هضم نخواهد کرد و هر از چند گاهی خبرهای ممنوعیت کوچ سرفینگ در کشور به گوش می‌رسد.

جدا از این مباحث، هتلداران و آپارتمان‌داران به نوعی مخالفان شدید این وب‌سایت هستند و کوچ‌سرفینگ را گاه بلای جان خود می‌دانند. بعضا در اتحادیه‌های هتلداران بحث‌هایی در خصوص چالش‌های اقتصادی کوچ سرفینگ صورت پذیرفته است. حساسیت جامعه هتلداران کشور گاه از صنف خود و سازمان خارج شده و منجر به افزایش حساسیت ارگان‌های امنیتی کشور نسبت به کوچ‌سرفینگ نیز می‌شود.

به گفته هتلداران، کوچ‌سرفینگ ستم بسیاری بر صنعت هتلداری کشور روا داشته و منجر به از دست دادن گردشگران ثروتمند غربی می‌شود. این البته تنها یک نگاه و رویکرد به موضوع است. به این موضوع جور دیگری نیز می‌توان نگریست. اگر کمی مهربانانه‌تر به کوچ‌‌سرفینگ نگاه کنیم، درمی‌یابیم که این وب‌سایت مزیت‌هایی نیز برای رشد گردشگری ایران دارد؛ مزیت‌هایی که حتی می‌تواند هتلداران را نیز منتفع کند.

هتلداران خوب می‌دانند که گردشگرانی که از کوچ‌سرفینگ استفاده می‌کنند غالبا جوانانی هستند که اگر کوچ‌سرفینگ نباشد از عهده سفر به ایران بر نمی‌آیند یا اگر هم برآیند، در هتل‌های کم‌ستاره یا مهمان‌پذیرها اقامت می‌کنند. در واقع مشتری‌های خارجی اصلی هتل‌های سه، چهار و پنج ستاره، غالبا گردشگران مسن‌تری هستند که با تور به ایران سفر می‌کنند نه گردشگران جوانِ انفرادیِ کم درآمد و ماجراجو. بنابراین، هتل‌ها بی‌دلیل نگران از دست دادن مسافران خود هستند؛ چه آنکه اصولا بازار هدف آنها متفاوت است.

نکته دیگر اینجاست که رشد فزاینده گردشگری ورودی کشور پس از برجام، گاه از ظرفیت اتاق‌های خالی اقامت رسمی در کشور پیشی می‌گیرد و اگر هتل‌های چهار و پنج ستاره وعده داده شده هم به‌زودی ساخته شوند، باز سنخیتی با این گروه از گردشگران ندارند. با این‌همه برخی شاید معتقد باشند که گردشگران استفاده‌کننده از کوچ‌‌سرفینگ ممکن است آسیب‌های مالی به هتل‌های کم‌ستاره و مهمانپذیرها وارد آورند. اما باید گفت صاحبان این هتل‌ها و مهمانپذیرها باید مشکل را در جایی دیگر جست‌وجو کنند. امکانات وب‌سایت کوچ‌سرفینگ به گونه‌ای است که گردشگر از پیش می‌تواند میزبان خود را ببیند، مکانش را بشناسد، نظرات سایر گردشگران را در مورد او و مکانش بخواند و با اطلاعاتی کامل به خانه وی برود. اما همان گردشگر از وضعیت بهداشتی، راحتی خواب و رفتار کارکنان هتل‌های کم ستاره و مهمانپذیرها اطلاعی ندارد. بسیاری از این اقامتگاه‌ها جایی در شبکه‌های اجتماعی سفر یا وب‌سایت‌های جهانی رزرو سفر ندارند و صرفا از طریق وب‌سایت‌های ایرانی قابلیت رزرو دارند. بالطبع گردشگران آشنایی کافی با وب‌سایت‌های ایرانی نداشته و گاه هیچ‌گونه دسترسی اطلاعاتی به این‌گونه اقامتگاه‌ها ندارند.

فواید کوچ‌سرفینگ

و اما پاسخ به این سوال که چگونه کوچ‌سرفینگ می‌تواند محرکی هرچند اندک، برای رشد گردشگری در کشور باشد؛ آمارها نشان می‌دهد حدود ۸۰درصد از گردشگران خارجی ورودی به ایران از طریق تبلیغات دهان به دهان با کشور ایران آشنا شده‌اند. ظهور شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌های متعدد سبب شده تبلیغات دهان به دهان الکترونیکی سهم بالایی از این نوع تبلیغات را به خود اختصاص دهد.

جوانان ماجراجویی که کوچ‌سرفینگ را برای یافتن میزبان خود انتخاب می‌کنند، به میزان کافی حوصله نوشتن و انتقال اطلاعات سفر خود به دیگران را دارند. اینها پول ندارند در هتل چهار ستاره بخوابند اما به قدر کافی حوصله و هیجان دارند تا خاطرات خود را از طریق وبلاگ‌های شخصی یا وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارند. اینها هستند که ایران را آن طور که ما ایرانی‌ها می‌شناسیم می‌بینند. همین‌ها هستند که چهره واقعی ایران را به اشتراک می‌گذارند و اتفاقا گردشگران پا به‌سن‌گذاشته غربی، خاطرات سفر اینها را بیشتر از اخبار رسمی و کاتالوگ‌های تبلیغاتی باور دارند. حال این گردشگران مسن و اتفاقا پولدار غربی هستند که با خواندن روایت‌های منتشر شده از سفر به ایران، به این کشور سفر کرده و اتفاقا در هتل‌های چهار و پنج ستاره اقامت می‌کنند.

هزینه-فایده وب‌سایت کوچ‌سرفینگ در ایران نشان‌ می‌دهد اگرچه این سبک اقامت اثرات مستقیم منفی بر اقتصاد گردشگری و به‌ویژه هتلداری کشور دارد، اما اثرات غیرمستقیم و القایی آن به‌گونه‌ای است که تاثیر مستقیم منفی را کاملا تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

Adelnikjoo@yahoo.com