حمید ضرغام بروجنی

صمد حاجی محمدامینی

در دوران کنونی، توسعه از طریق ابداع خوشه‌ای که یکی از الگوهای ساختاری کسب‌وکارهای خرد است، نقشی محوری در سیاست‌های اقتصادی و صنعتی کشورهای توسعه‌یافته ایفا می‌کند. اگر رویکردهای گذشته تمرکز بیشتری بر اقتصاد کلان داشته‌اند، ‌اینک کسب‌وکار خرد، احساس مسوولیت نسبت به افزایش قابلیت رقابت واحدهای کوچک و متوسط، بهبود ارتباطات شبکه‌ای، تاکید بر حمایت‌های غیرمستقیم در مقابل پرداخت یارانه، ترکیب رقابت و همکاری به‌منظور تقویت یادگیری و نوآوری، ارتقای سطح همکاری واحدهای کوچک و بزرگ و تقویت مثلث همکاری خوشه - دولت - دانشگاه مورد تاکید و توجه بیشتری قرار گرفته است. آنچه تا چند دهه پیش به ‌عنوان یک امتیاز اقتصادی تلقی می‌شد، برپایی و فعال نگه داشتن شرکت‌های بزرگ بود و چنین استدلال می‌شد که هرچه این شرکت‌ها بزرگ‌تر باشند، اقتصاد پویاتر و قدرتمندتر می‌شود ولی تحولات اخیر و به‌ویژه فشارهای جمعیتی، نوآوری‌های لحظه به لحظه، پیچیده‌تر شدن فرآیندهای مدیریتی و تصمیم‌گیری، نیاز به تصمیم‌گیری‌های آنی و تجارب حاصل از فعالیت‌های بنگاه‌های کوچک و متوسط، اهمیت این بنگاه‌ها را بیش از پیش نمایان ساخته است.

به این اعتبار، ایجاد و حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط یکی از اولویت‌های اساسی در برنامه‌های توسعه اقتصادی بسیاری از کشورهای جهان شده است. امروزه توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط اقتصادی به‌عنوان راهکاری برای عبور از دوره گذار برای کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه‌یافته توصیه می‌شود.این‌گونه بنگاه‌ها به‌طور متوسط بیش از نیمی از نیروی انسانی شاغل در اقتصاد را به‌کار گمارده‌اند و نیمی از کل مشاغل جدید را فراهم می‌آورند و در کنار همه اینها بنگاه‌های گردشگری نیز به شکل روزافزون حضور دارند. علاوه‌بر این ۴۶ درصد تولید ناخالص ملی و ۵۵ درصد محصولات نوآورانه و جدید نیز توسط بنگاه‌های کوچک و متوسط ایجاد می‌شود. در کشور ما بنگاه‌های کوچک و متوسط بیش از ۸۰ درصد از جامعه تجاری را تشکیل می‌دهند. ایران با داشتن قریب به ۵/ ۱ میلیون بنگاه کوچک و متوسط قادر است با تقویت این ظرفیت و تلاش برای گسترش آنها، ‌فرصت‌های توسعه و پیشرفت اقتصادی را برای کشور در زیربخش‌های اقتصادی مختلف دست‌یافتنی‌تر کند.


ویژگی‌های بنگاه‌های کوچک و متوسط

شرکت‌های کوچک در مقایسه با بنگاه‌های بزرگ از انعطاف‌پذیری بیشتری برخوردار بوده و کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری بیشتری در آنها وجود دارد. این شرکت‌ها راحت‌تر می‌توانند خود را با تغییرات پرشتاب محیطی تطابق داده و نسبت به مولفه‌های محیطی همچون عوامل اقتصادی، اجتماعی، تکنولوژیک، سیاسی و قانونی سریع‌تر واکنش نشان دهند. تامین نیروی انسانی متخصص برای شرکت‌های بزرگ غالبا توسط شرکت‌های کوچک و متوسط صورت می‌گیرد. این مساله به صورت یکی از مشکلات کنونی این گونه بنگاه‌ها درآمده است، زیرا غالبا افراد متخصص پس از کسب تجربه در شرکت‌های کوچک و متوسط، جذب صنایع بزرگ‌تر می‌شوند. این در حالی است که بنگاه‌های کوچک و متوسط در مقایسه با صنایع بزرگ با سرمایه کمتری می‌توانند ایجاد اشتغال کنند و از این‌رو تعداد مشاغلی که این دسته از شرکت‌ها ایجاد می‌کنند بیشتر از شرکت‌های بزرگ است. همچنین امکان ایجاد مشاغلی به صورت خویش‌فرما باعث می‌شود تا کارآفرینان با انگیزه بیشتری به این دسته از شرکت‌ها روی بیاورند. از سوی دیگر، جذب و پذیرش کارکنان با شرایط خاص در این بنگاه‌ها با سهولت بیشتری صورت می‌گیرد و این شرکت‌ها توانسته‌اند امکان اشتغال را برای افراد جوان، سالمند، زنان، کارکنان پاره‌وقت و حتی افراد معلول نیز فراهم کنند. علاوه‌بر اینها، در این گونه بنگاه‌ها به راحتی می‌توان بدون نیاز به برنامه‌ریزی و تغییرات گسترده در ساختار، گروه‌های میان وظیفه‌ای یا گروه‌های کاری با ترکیبی از متخصصان مختلف را گردهم آورد. این ویژگی‌ها همگی در کسب‌وکارهای گردشگری نیز مستتر است. بر پایه اطلاعات سرشماری کارگاهی کشور درسال 1385، قریب به 1/ 5 میلیون کارگاه کوچک و متوسط در کشور مشغول به فعالیت هستند که حدود 95 درصد کل کارگاه‌های کشور و بیش از 90 درصد از 22750 هزار نفر شاغل رسمی را در خود جای دادند.


کسب‌وکارهای کوچک گردشگری در ایران

کسب‌وکارهای گردشگری نیز در کشور طی ۱۰ سال گذشته از رشد بسیار چشمگیری برخوردار بوده است. مهم‌ترین این کسب‌وکارها شامل مراکز ارائه خدمات اقامتی، خدمات پذیرایی، خدمات مسافرتی و تورگردانی، تولید و توزیع و فروش صنایع دستی و هنرهای سنتی، آژانس‌ها و مراکز ارائه‌کننده خدمات حمل‌ونقل هوایی و زمینی و دریایی می‌شوند. براساس آخرین آمار رسمی در کشور ۷۵۱ هتل ۱ تا ۵ ستاره، ۱۳۳۲ مهمان‌پذیر، ۶۱ پانسیون، ۳۸۲ هتل آپارتمان در مجموع با ظرفیت ۶۶۳۵۶ اتاق و ۱۵۹۹۳۶ تخت وجود دارد. همچنین ۲۳۵۰ دفتر خدمات مسافرتی فعال و بیش از ۲۰۹۱ واحد پذیرایی بین‌راهی وجود دارد. هتل‌های ۴ و ۵ ستاره مجموعه‌های تفریحی بزرگ و آژانس‌های ما در بزرگ‌ترین بنگاه‌های گردشگری از میان موارد یادشده است که البته به ندرت بیش از ۵۰ نفر کارکن دارند. مجموع سرمایه موسسات نامبرده در قیاس با سرمایه سایر بخش‌های اقتصادی و فعالیتی کشور به‌دلیل منابع و مراجع مدیریتی و اطلاعاتی، چندان روشن نیست. اما از نظر حجم اشتغال‌زایی رقمی معادل ۶/ ۱ میلیون نفر از مجموع ۲۲ میلیون و ۷۵۰ هزار نفر شاغل کشور برآورده شده است.

منبع: کتاب خوشه‌های گردشگری/ دفتر پژوهش‌های فرهنگی