شناخت بازار و بازاریابی نیاز توسعه صادرات غیرنفتی کشور

منوچهر علیزاده

درآمدهای کلان نفتی برای اکثر کشورهای نفت‌خیز و در حال توسعه، همچنان که بهره‌مندی مالی و فرصت پایه‌ریزی ساختار اقتصادی قدرتمند را فراهم می آورد، می تواند دقیقا تاثیری عکس داشته و به عامل ضعف و مانع ارتقای وضعیت و کیفیت اقتصاد این کشورها تبدیل شود. در واقع اتکا به درآمد نفت، سالها کشورهایی چون ایران را دچار غفلت از سایر فعالیت های درآمدزای اقتصادی و استفاده از ظرفیت های بالقوه طبیعی و صنعتی کرده و همواره باعث افزایش واردات در همه زمینه ها در از ای صادرات نفتی بوده است که چنین وضعیتی، بزرگترین مانع تولید در کشور است. براین اساس است که در طول دهه های اخیر، همواره صاحب نظران اقتصادی، نفت را یکی از عوامل رکود اقتصاد، صنعت و کشاورزی در کشور دانسته و ابراز عقیده کرده اند که تا زمان اتکا به اقتصاد تک محصولی و... مبتنی بر فروش نفت، نمی توان از این وضعیت نامطلوب رهایی یافت.

براساس چنین دیدگاهی است که توسعه صادرات غیر نفتی در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور به خصوص در برنامه چشم انداز بیست ساله و برنامه های توسعه مورد توجه ویژه قرار گرفته است به طوری که براساس پیش‌بینی ها باید پیش از پایان برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله به برابری صادرات غیر نفتی با صادرات نفتی دست یافت. دستیابی به چنین هدفی از طرفی برای تغییر و تحول در وضعیت ا قتصاد کشور، حیاتی است و از سوی دیگر، باید با برنامه‌ریزی دقیق، موثر و طولانی مدت همراه باشد و در طی زمان اجرا، علا وه بر آسیب شناسی ، به اصلاح روش ها و ارتقای راهکارها نیز پرداخته شود.

نگاهی به روند صادرات کشور طی یک دهه گذشته بیانگر این واقعیت است که روند صادرات غیرنفتی کشور رشد فزاینده‌ای به خود گرفته است. در سال ۸۰ رقم صادرات غیرنفتی کشور که طی سال‌های قبل از آن همواره کمتر از ۳ میلیارد دلا ر بود به مرز ۴ میلیارد دلا ر نزدیک شده و در سال ۸۱ به حدود ۴/۵۵ میلیارد دلا ر رسید. این روند صعودی از سال ۸۲ شدت بیشتری به خود گرفت و طی سال های ۸۲ و ۸۳ به ترتیب به ۶ میلیارد دلا ر و ۱۰/۵ میلیارد دلا ر رسید. اما از سال ۸۴ به بعد صادرات غیرنفتی کشور برای نخستین بار از میزان پیش بینی شده در برنامه چهارم فراتر رفت و وضعیت فعلی نشان از آن دارد که سیاست‌های دولت تاثیر مثبت در روند صادرات داشته به نحوی که انتظار می رود در پایان سال جاری یعنی پایان برنامه چهارم توسعه، صادرات غیرنفتی کشور به ۳۵ میلیارد دلا ر (یعنی سرانه ۵۰۰ دلار) برسد.

علی رغم این رشد قابل توجه، باید گفت که بعضی کم توجهی ها به اصول حرفه ای و مختصات روز بازرگانی بین‌المللی، همواره یکی از موانع عمده در گسترش صادرات غیرنفتی کشور بوده است. به عبارت دیگر، می توان گفت که بالحاظ کردن بعضی عوامل موثر در جذب بازارهای بین المللی، می توان روند رو به رشد فوق الذکر را دچار جهش های چشم گیرتری کرد. آنچه مدنظر این نوشته است اشاره به بخشی از این عوامل موثر در دستیابی بیشتر به بازارهای جهانی و موفقیت در تجارت بین المللی است:

۱ ) تبلیغات در بازرگانی امروز دنیا بدون شک یکی از مهم ترین عوامل موفقیت است. بر همین اساس است که امروزه روش‌های تبلیغات و بازاریابی به عنوان یک علم یا تخصص مورد توجه قرار گرفته و براساس مبانی تعریف شده و دقیق، شکل می گیرد.

با این دیدگاه علاوه بر اینکه مختصات و ویژگی های تبلیغ، هر روز متنوع تر و فریبنده تر می شود، مواردی چون چگونگی و چرایی تبلیغ هم مورد توجه و بحث قرار می‌گیرد تا اولا مانع از تبدیل تبلیغ به ضدتبلیغ شود، ثانیا حداکثر استفاده ممکن از هر تبلیغ به ازای کمترین هزینه صورت گیرد.

با همه این تفاصیل باید گفت که نگاه به تبلیغات در کشور ما در اکثر موارد همچنان سنتی و غیرحرفه ای است. بر این مبناست که هیچ گاه کالا های ایرانی در دنیا به درستی معرفی نمی‌شود یا گاهی در ازای صرف هزینه‌های تبلیغاتی گزاف، نتیجه مورد نظر به دست نمی آید!

آشنایی با تئوری های تبلیغات و بازاریابی و استفاده از تجربیات بین‌المللی در این زمینه، اولین گام در راه رفع نارسایی تبلیغاتی کالاها و خدمات ایرانی در دنیاست، اما گام جدی تر، لزوم تعریف تیم متخصص تبلیغاتی در چارت نهادها و بنگاه‌های بازرگانی و تشکیل چنین تیم‌هایی است تا بیش از این شاهد تبلیغات سلیقه ای و ناکارآمد دراین زمینه نباشیم.

۲) بسته بندی نیز همچون تبلیغات عامل موثری در جذب مشتری در اقتصاد و بازرگانی امروز دنیا است. متاسفانه علی رغم ورود صنایع و ماشین آلات پیشرفته چاپ و بسته‌بندی در کشور، همچنان شکل و شمایل بسته‌بندی اکثر محصولات مختلف تولیدی کشور، فاقد استانداردهای روز دنیا در این زمینه است و چه بسا محصولات باکیفیتی که به دلیل عدم جذابیت بسته بندی اصلا مورد توجه بازارهای جهانی قرار نگرفته است.

این معضل اگرچه از طرف بسیاری از واحدهای بازرگانی شناخته شده است اما به دلیل ناآشنایی با صنعت بسته‌بندی روز دنیا (که زیر مجموعه تخصص تبلیغات و بازاریابی است) رفع نشده است.راهکارهای اجرا شده برای حل این معضل، بیشتر آزمون و خطا بوده تا راهکار علمی و منطبق بر کار کارشناسی و توجه به سلیقه مصرف کنندگان و بازار عرضه.

۳) یکی دیگر از عوامل موفقیت در تجارت بین الملل، تسلط بر بازارهای مختلف و شناسایی نیازهای آنها است. تلاش در جهت ارائه کالا و خدمات براساس نیاز بازارهای بین المللی یا منطقه ای عامل توفیق است، نه محدود ساختن صادرات به کالاها و خدمات خاص و منطبق با شرایط داخلی!

نگاهی به آمار صادرات غیرنفتی کشور نشان می دهد که هنوز صادرات محصولات کشاورزی و دامی کشور، رقم قابل توجهی ندارد، در حالی که هم بخش کشاورزی و دامداری ایران ظرفیت و پتانسیل بالایی برای تولید و صادرات دارد و هم موقعیت جغرافیایی کشور به گونه ای است که می‌توان از این امکان نهایت بهره برداری را داشت. نیازهای غذایی منطقه از کشورهای حاشیه خلیج فارس تا جمهوری های استقلال یافته شوروی سابق و از شبه قاره هند تا کشورهای حوزه مدیترانه، علی رغم تنوع بسیارش، می‌تواند از طرف ایران تامین شود؛ اما این امر به آسانی امکان پذیر نیست و به نظر می‌رسد گستردگی پیش شرط ها و برنامه‌ریزی‌ها برای تحقق این امر (مثلا نسبت به صادرات محصولات پتروشیمی و معدنی) باعث کوتاهی در این زمینه شده است.

اجرای سیاست و راهکارهای اقتصادی به ویژه صادرات غیر نفتی از جمله مسایل و رویدادهای مهم بوده که اکثر اقتصاددانان برای بهبود اقتصادی جهان مطرح نموده‌اند.

در اکثر کشورهای پیشرفته به ویژه کشورهای صنعتی فعالیت‌های وسیعی در این زمینه صورت گرفته وبه راهکارهای علمی وعملی مثبت دست یافته اند. در این خصوص شناخت فرصت‌های بازرگانی و تجاری کشورهای همسایه بویژه کشورهای حوزه خلیج فارس می تواند کمک شایانی در این امور بنماید و نیزبا اطلاع رسانی دقیق وبه موقع می توان تهدیدهای منطقه‌ای از قبیل تحریم رابه فرصتهای تجاری مطلوب تبدیل نمود. فراهم آوردن شرایط حضور فعال و دائمی در امر صادرات غیرنفتی درکشورهای همسایه نظیر حوزه خلیج فارس نیازمند معرفی مزیت ها، فرصت‌های اقتصادی و بازرگانی موجود در آن کشورها وسعی درحل مشکلات صادرکنندگان کالا وخدمات می باشد. تصویب قوانین جهت ساده تر و روان تر کردن امر صادرات می تواند نقش بسیار مفیدی داشته باشد.

همچنین اهمیت و تاثیراتاق های بازرگانی مشترک بر روند فعالیتهای اقتصادی تجاری و توسعه بخش خصوصی به منظور افزایش میزان صادرات کالاها وخدمات برکسی پوشیده نیست و امید است با عنایت به موارد بیان شده وتدوین خط مشی ها و سیاست های اقتصادی مناسب بتوان گامی مفید درزمینه بهبود و رشد و گسترش فعالیتهای اقتصادی و بویژه صادرات غیرنفتی در استان برداشت.

اجرای سیاست های وراهکارهای اقتصادی به ویژه صادرات غیر نفتی از جمله مسایل و رویدادهای مهم بوده که اکثر اقتصاددانان برای بهبود اقتصادی جهان مطرح نموده اند. بنابراین اجرای روش های کاهش تصدی گری دولت به منظور تحقق سیاست های توسعه ای و ترویج بخش خصوصی در امرصادرات غیرنفتی، نیاز به فعال سازی بخشهای مختلف اقتصادی دارد. انجام فعالیتهای گسترده در این زمینه در کشور ایران نیاز به گسترش رقابت سالم، کاهش هزینه های تولید و عوامل دیگری دارد. دراکثرکشورهای پیشرفته تعامل نسبتا فشرده‌ای بین گسترش بخش خصوصی با توسعه صادرات غیر نفتی وجود دارد. بمنظور توسعه و گسترش راهکارهای توسعه صادرات غیر نفتی نیاز به اجرای سیاست های اقتصادی موفق و بررسی دقیق و علمی تمامی جنبه های تئوریک و ارزیابی عملکرد بنگاه های اقتصادی موثر در توسعه صادرات و برخورد با چالش های اقتصادی می‌باشد.

با توجه به شرایط حساس اقتصادی ایران و لزوم اجرای سیاست های توسعه صادرات غیر نفتی کشور با توجه به در نظر گرفتن بازارهای مصرف خارجی، شیوه نوین تجاری (تجارت الکترونیک)، کیفیت کالای صادراتی، وضعیت صنعت بسته بندی کالا، موانع داخلی نظیر مشکلات حمل و نقل کالا و نیز عوامل دیگر، ضروری است که میزان تاثیر گذاری هر بخش بر شاخص‌های اقتصادی کشور و بسط و توسعه آن بمنظور بهبود عملکرد صادرات غیر نفتی کشور بررسی شود.

با توجه به تحولات عظیم اقتصادی و گسترش صادرات، جایگاه ویژه صادرات غیرنفتی در تصمیم گیریها و مشارکت فعالانه آن در افزایش تولید ملی و نهایتا درآمد سرانه محسوستر می شود. به دلیل وجود عوامل درونی و بیرونی موثر هنوز صادرات کشور نتوانسته است جایگاه واقعی خود را پیدا نماید. بنابر این شناخت دلایل موفقیت های سایر کشورها درامرصادرات و استفاده از تجربیات آنها برای رفع موانع رشد و توسعه بازرگانی خارجی کشور یک ضرورت است.