پارس جنوبی کلید تولید صیانتی از ذخایر نفت ایران خواهد بود؟
سلاح پنهان ایران در بازار جهانی نفت
محمدحسین بابالو: تولید صیانتی نفت و گاز همیشه یکی از دغدغه‌های اصلی مسوولان این صنایع به شمار رفته ولی در این خصوص چندان موفق عمل نشده است. توجه به حوزه‌ها و میادین مشترک و بهترین شیوه استحصال منابع داخلی را باید مهم‌ترین موضوعات در حوزه تولید صیانتی برشمرد که البته با چالش‌هایی همچون پایین بودن میزان برداشت از ذخایر موجود و قدیمی روبهرو است. در شرایط کنونی عرضه نفت خام در بازارهای جهانی به سرعت کاهش یافته و این در حالی است که در صورت افزایش استحصال نفت خام از مخازن قدیمی که اغلب آنها در نیمه دوم عمر خود قرار دارند به احتمال قوی شاهد تقویت محسوس حجم عرضه نفت خام به بازارهای جهانی خواهیم بود که می‌توان از این ابزار در طول یک زمان مشخص به‌عنوان سلاح پنهان ایران در بازارهای جهانی نام برد که قطعا می‌تواند با استفاده از تولیدات موجود در پارس جنوبی حجم تولید و صادرات ایران را بسیار بیشتر از یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
در میانه دهه سال ۱۹۷۰ تولید نفت خام ایران نزدیک به ۶ میلیون بشکه در روز بود که در سال ۱۹۸۰ به ۵/ ۴ میلیون بشکه کاهش یافت اما این روند نزولی باز هم ادامه یافت تا جایی که در سال ۲۰۰۶ تا ۴ میلیون بشکه در روز افت کرد که در نهایت در شرایط فعلی به ۲ میلیون و ۸۰۰ تا ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه رسیده است. این افت جدی تولید نفت خام ایران با احتساب سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر دقیقا نشان‌دهنده افت محسوس تولید از ذخایر نفتی پیشین است که ضرورت توجه به بهبود ضریب بازیابی ذخایر نفتی را خاطر‌نشان می‌کند. قطعا اگر به بازیابی از ذخایر و چاه‌های موجود بیشتر توجه می‌شد این افت جدی حجم استخراج را شاهد نبودیم.
سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی
در این بین اگر به سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر اقتصادی درون‌زا و برون‌گرا توجه کنیم تولید صیانتی از ذخایر نفت و گاز را به وضوح در این بندها شاهد خواهیم بود. در بند ۱۳ این سند بر مقابله با ضربه‌پذیری درآمدهای حاصل از نفت تاکید شده و انتخاب مشتریان راهبردی، ایجاد تنوع در روش‌های فروش، مشارکت دادن بخش خصوصی در فروش، افزایش صادرات گاز، افزایش صادرات پتروشیمی و افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی به‌عنوان ابزارهای نیل به این هدف برشمرده شده است. در بند ۱۴ نیز مقابله با ضربه‌پذیری درآمد حاصل از نفت و گاز از طریق افزایش ذخایر راهبردی نفت و گاز کشور به منظور اثرگذاری در بازار جهانی نفت و گاز و حفظ و توسعه ظرفیت‌های تولید نفت و گاز به‌ویژه در میادین مشترک مورد تاکید قرار گرفته است. با توجه به این موارد توجه به حفظ صیانتی ذخایر نفت خام نه‌تنها یک ضرورت بلکه یک سیاست کلی و یک دستور به شمار می‌رود.
هم‌اکنون ضریب بازیافت ذخایر نفتی ایران برای حوزه‌ها و میدان‌های مختلف نفتی در کشور بین ۲۵ تا ۲۹ درصد است و این به آن معنا است که میزان استخراج نفت درجای کشور در حوزه‌های نفتی از این میزان بیشتر نخواهد بود. این در حالی است که در جهان این نرخ به‌صورت متوسط بیش از ۴۰ درصد برآورد می‌شود. هم‌اکنون در پروژه‌های روز جهانی با انجام فعالیت‌های بازیابی ابتدایی ۳۰ درصد ذخایر قابل استحصال است ولی با انجام فعالیت‌های IOR (شیوه‌های بهبود بازیابی نفت) ۳۰ تا ۵۰ درصد و با انجام فعالیت‌های EOR (شیوه‌های بازیابی پیشرفته) این ضریب بین ۵۰ تا ۸۰ درصد افزایش خواهد یافت.
هم‌اکنون ذخایر نفت خام ایران ۶۵۰ میلیارد بشکه برآورد می‌شود که با احتساب ضریب بازیابی ۲۳ درصدی، میزان تولید واقعی به ۱۵۰ تا ۱۵۷ میلیارد بشکه بالغ خواهد شد. با توجه به این برآوردها و حتی بدون افزایش حجم ذخایر قطعی به ازای هر یک درصد افزایش میزان بازیابی از ذخایر ۵/ ۶ میلیارد بشکه نفت خام به حجم تولید ایران اضافه خواهد شد. از سوی دیگر در صورتی که به متوسط جهانی با احتساب شیوه‌های افزایش ظرفیت مثلا ۴۰ درصد دست یابیم جهشی غیرمنتظره برای تولید نفت ایران به شمار خواهد رفت که البته نیاز به محاسباتی دقیق‌تر دارد. در این رابطه دکتر مقدم، معاون پژوهشی وزیر نفت چندی پیش عنوان کرده بود که در صورت ریکاوری و به‌روز‌رسانی ذخایر فعلی شاید ظرفیت تولید کشور به ۴۹۴ میلیارد بشکه نیز افزایش یابد.
هم‌اکنون نزدیک به ۸۰ درصد از ذخایر و منابع نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند که به معنی کاهش فشار مخزن و افت حجم تولید خواهد بود. میدان‌هایی همچون اهواز، مارون، آغاجاری و گچساران این وضعیت را دارا هستند هرچند که میادین و حوزه‌های هفتکل آغاجاری و بی‌بی‌حکیمه گچساران با تزریق گاز روبهرو بوده‌اند و البته به نتایج خوبی هم دست یافته است.
چرا تزریق گاز؟
در اقصی نقاط جهان ضریب بازیابی اولیه و ریکاوری ابتدایی چیزی نزدیک به ۳۰ درصد است که در مقایسه با شرایط واقعی در کشور باز هم یک فاصله وجود دارد که می‌توان با برخی فعالیت‌های ساده آن را بهبود بخشید ولی برای ریکاوری‌های پیشرفته‌تر قطعا شرایط بهتری یا نیاز به تکنولوژی‌های بالاتری وجود خواهد داشت. تزریق گاز، تزریق آب یا دی اکسید کربن و همچنین تزریق پلیمر را می‌توان در این چارچوب برشمرد ولی در مورد شیوه‌های پیشرفته‌تر از فرآیندهای دیگری استفاده خواهد شد.
از لحاظ فنی اغلب ذخایر کشورمان در حوزه‌های رسوبی کربناته قرار دارند که معرف آن را می‌توان سنگ‌های آهکی برشمرد که در شکاف‌ها، خلل و فرج و مخصوصا تله‌های نفت‌گیر همچون گنبدهای نمکی به دام افتاده و تشکیل‌دهنده ذخایر اصلی و مخازن نفتی به‌شمار می‌آیند. با توجه به ویژگی‌های فنی و سنگ شناسی (پترولوژی) و لایه شناسی (لیتولوژی) و همچنین مهندسی مخازن در کنار سهولت فعالیت‌ها به نسبت ذخایر دیگر کشورها همچون لایه‌های شیلی می‌توان با ضریب مطلوب و منطقی این ذخایر را مورد بازیابی قرار داد که ساده ترین آنها حفظ فشار مخزن و استفاده از استحصال به‌صورت شبنم و خروج از مخزن با فشار خود مخزن خواهد بود.
اگر به شرایط فنی میادین و مخازن نفتی توجه کنیم، شاید بهترین شیوه برای افزایش ضریب برداشت از مخازن کشور تزریق گاز به شمار می‌آید؛ زیرا تزریق آب یا سایر شیوه‌های نگهداری هم اکنون در حال انجام است تا جایی که نقطه ضعف آنها یا پاشنه آشیل این موارد را می‌توان تزریق گاز برشمرد.
شرایط تولید و ذخایر گاز در کشور
بر اساس گزارش BP (بریتیش پترولیوم) به‌عنوان یکی از منابع معتبر برآوردهای انرژی در جهان ایران با داشتن ۳۴ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی، ۲/ ۱۸ درصد از کل ذخایر گاز دنیا را در اختیار دارد و از این حیث همچون سال گذشته رتبه اول دنیا را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که پس از ایران، روسیه و قطر به ترتیب با ۶/ ۳۲ و ۵/ ۲۴ تریلیون مترمکعب بیشترین حجم ذخایر گازی دنیا را در اختیار دارند. آمارهای داخلی نشان می‌دهد که تولید گاز طبیعی ایران هم‌اکنون به کمک فازهای جدید پارس جنوبی به ۶۶۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش یافته که ممکن است تا بهار سال آینده به ۷۶۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش یابد. از سوی دیگر در صورت تزریق منابع که نزدیک به ۴۳ میلیارد دلار برآورد می‌شود، حجم تولید گاز طبیعی کشور می‌تواند تا ۱۱۰۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش یابد که یک جهش جدی به شمار خواهد رفت.
پتانسیل افزایش حجم تولید نفت خام چقدر خواهد بود؟
برآوردها نشان می‌دهد که به‌صورت کلی و با احتساب یک ضریب خطا به ازای تزریق هر ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ فوت مکعب گاز به مخازن یا دقیق‌تر به ازای تزریق هر ۵۵۰۰ فوت مکعب گاز به ذخایر می‌توان یک بشکه نفت خام جدید را استحصال کرد. با توجه به افزایش ۱۰۰ میلیون مترمکعب تولید روزانه گاز در هر سال به‌صورت متمادی حداقل تا سال ۹۶ می‌توان انتظار داشت که بخش قابل ملاحظه‌ای از این گاز جدید به مخازن تزریق شود. در سال جاری ۹۴ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز به مخازن تزریق شده که می‌تواند به افزایش بین ۳۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعبی تزریق گاز به ذخایر منجر شود که البته احتمال افزایش یا کاهش تزریق به تبع شرایط کلی کشور نیز وجود دارد.
با توجه به ضریب تبدیل فوت مکعب به مترمکعب (هر فوت مکعب برابر با ۰۲۸۳/ ۰ مترمکعب است) و البته به‌صورت بدبینانه می‌توان تزریق هر ۱۷۰ مترمکعب به مخازن را با افزایش یک بشکه‌ای تولید نفت خام یکی دانست. در صورتی که تولیدات جدید گاز طبیعی در سال‌های اخیر یعنی بیشتر از ۲۰۰میلیون مترمکعب در روز به ذخایر تزریق شود حجم تولید نفت خام از ذخایر فعلی و بدون سرمایه‌گذاری جدید به یک میلیون و ۱۷۰ هزار بشکه بالغ خواهد شد که در عین خوش‌بینی می‌تواند به سلاحی مخفی برای صنعت نفت ایران در بازارهای جهانی تبدیل شود.
البته این وضعیت شاید برای شرایط خاصی قابل مقایسه باشد؛ چراکه تزریق این حجم گاز که نیاز به تزریق چند برابری آب یا توقف برخی پروژه‌ها و صنایع فعلی و یا تضعیف صادرات به شمار بیاید مشکل به نظر می‌رسد.
اما اگر بخواهیم با واقع‌بینی بیشتری به‌شرایط موجود نگاه کنیم، می‌توان به تزریق روزانه ۳۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب گاز جدید به ذخایر امیدوار بود که با توجه به پروژه‌های جدید پارس جنوبی در هر سال می‌تواند همین مقدار به تزریق گاز اضافه شود. به عبارت ساده‌تر، تزریق ۳۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب گاز در روز برابر است با افزایش تولید ۱۷۶ هزار بشکه تا ۲۹۴ هزار بشکه‌ای نفت که داده مهمی برای افزایش توانمندی ایران در بازارهای جهانی به شمار می‌رود.
مهم‌ترین اقدامات انجام گرفته در مسیر دانش محور شدن صنعت نفت با محوریت تولید صیانتی
واگذاری مطالعات میدان‌های عظیم نفتی اهواز و یادآوران به پژوهشگاه صنعت نفت
واگذاری سرپرستی معاونت مهندسی وزارت نفت به معاونت پژوهش و فناوری
جهش محسوس حجم تولید گاز مخصوصا در پارس جنوبی
افزایش محدود حجم تزریق گاز به میدان‌های نفتی
توان افزایش صادرات نفت خام با اجرایی شدن برجام
ارسال نظر