محمد العریان

رئیس شورای توسعه جهانی

گروه ترجمه: بار دیگر قیمت‌های نفت نزولی شد و هر بشکه نفت خام آمریکا به کمتر از ۴۲ دلار رسید. این کمترین سطح قیمت‌ها از ماه مارس سال ۲۰۰۹، دوران اوج بحران مالی جهان، تاکنون بوده است.

درشرایطی که کاهش شدید قیمت نفت در سال گذشته به شدت تحت تاثیر دو شوک عرضه رخ داد، کاهش اخیر قیمت نفت تحت تاثیر بخش تقاضا قرار دارد. همزمان، بازار نفت درحال درک این موضوع است که تحت رژیم یک «تولیدکننده تنظیم‌کننده بازار» جدید یعنی آمریکا فعالیت می‌کند. درنتیجه فرآیند شکل‌گیری قیمت در این روزها ناشیانه است. با توجه به اینکه تولید نفت شیل در سال‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۳ به سطحی تاثیرگذار در بازار رسید، پویایی بازارهای انرژی به‌طور قابل توجهی تغییر کرد. این منبع جدید می‌تواند میزان زیادی از تقاضای انرژی جهان، به ویژه آمریکا را تامین کند و از این پس مصرف‌‌کنندگان انرژی وابستگی چندانی به اوپک و دیگر تولیدکنندگان نفت ندارند.

در این روند همچنین مصرف‌کنندگان نسبت به نگرانی‌های ژئوپلیتیکی آسیب پذیری کمتری دارند. تغییر دیگری که در طرف عرضه رخ داده این است که عربستان اعلام کرده دیگر اوپک نقش تنظیم‌کننده بازار را ایفا نخواهد کرد. یعنی دیگر زمانی که قیمت‌ها به شدت کاهش یافت تولید را کاهش نمی‌دهد و در واکنش به افزایش شدید قیمت‌ها تولید را بالا نمی‌برد. این تصمیم نفوذ عرضه‌کنندگان غیرسنتی را در بازار افزایش داده است، تولیدکنندگان غیر‌عضو اوپک به تولید بالا ادامه می‌دهند و برخی از اعضای اوپک نیز به سقف تولید خود پایبند نبوده‌اند. با توجه به همه این مسائل، نمی‌توان از اوپک انتظار داشت هزینه‌های فزاینده کوتاه مدت و بلندمدت ایفای نقش تنظیم‌کننده بازار را بپذیرد.

وقوع این تغییرات بنیادی در طرف عرضه بازار به‌طور طبیعی قیمت نفت را پایین تر و پایین‌تر آورده است. سال گذشته فقط ظرف چند ماه قیمت نفت به بیش از نصف کاهش یافت و بسیاری از معامله‌گران و کارشناسان حوزه نفت را شگفت‌زده کرد. پس از این کاهش شدید موقتی، قیمت نفت چندی تقویت شد.

اما یک عامل جدید، این ثبات نسبی را برهم زد و قیمت نفت را بیشتر کاهش داد. این عامل، شواهدی بود که نشان می‌داد اقتصاد جهان تضعیف شده است و این ضعف در کشورهای مصرف‌کننده انرژی مانند چین، برزیل و روسیه (که البته تولیدکننده انرژی هم هست) رخ داده است. اکنون نشانه‌های این ضعف اقتصادی جهان در همه جا، از آمار ناامیدکننده خرده فروشی و تجارت گرفته تا واکنش‌های غیرمنتظره سیاسی ازجمله کاهش ناگهانی ارزش پول چین، مشهود است.

تاثیر ضعف اقتصادی جهان به عملکرد اقتصادی و تحرکات بازارهای مالی محدود نمی‌شود. کندی رشد اقتصادی جهان فشارهای سیاسی را تشدید می‌کند و در برخی کشورها به تنش‌های اجتماعی می‌افزاید که این دو مساله به نوبه خود موجب محدود شدن واکنش‌های سیاسی می‌شود.

این در شرایطی است که به نظر نمی‌رسد شکل فعلی عرضه و تقاضا در بازار جهانی نفت در آینده نزدیک تغییر کند. ایالات متحده به‌عنوان یک تولیدکننده بزرگ نفت نسبت به اوپک از تابع واکنش کندتری برخوردار است. در واقع طی چند ماه آینده آمریکا شرایط عرضه و تقاضا را به‌گونه‌ای تغییر خواهد داد که قیمت‌ها اندکی افزایش یابد و امکان بهبود تدریجی بازار فراهم شود اما برخلاف قبل این اقدام از نیروهای سنتی بازار نشات خواهد گرفت، نه تصمیم‌های سیاسی. در حقیقت، انتظار می‌رود یک کاهش شدید در تولید انرژی آمریکا رخ دهد، زیرا کاهش مداوم قیمت نفت، فشارهای فزاینده‌ای را بر تولیدکنندگان داخلی وارد کرده است. با توجه به تعطیلی دکل‌های نفتی و کاستن از سرمایه‌گذاری‌های جدید در بهره‌برداری از منابع نفت شیل، آمریکا احتمالا کاهش تولید انرژی و همچنین کاهش سهم از تولید انرژی جهان را تجربه خواهد کرد.

از طرف دیگر، گرچه تقاضا افزایش خواهد یافت، اما این مساله تاثیر فوری بر قیمت نفت نخواهد داشت. درست است که مصرف‌کنندگان آمریکایی وسوسه خواهند شد که وانت و خودروهای بزرگ‌تری خریداری کنند، بیشتر رانندگی کنند و به سفرهای هوایی بیشتری بروند، اما به وجود آمدن این تقاضا بسیار تدریجی و کند خواهد بود. فرجام سخن اینکه درحال حاضر هیچ تنظیم‌کننده بازاری سرنوشت قیمت نفت را تعیین نمی‌کند. احیای پایدار قیمت نیازمند اقتصاد جهانی سالم‌تری است که ترکیبی از رشد سریع و فراگیر و ثبات مالی بیشتر است و با توجه به وجود نقطه‌ضعف‌های سیاسی در کشورهای پیشرفته و اقتصادهای نوظهور، این اقتصاد سالم به زودی ایجاد نخواهد شد.