«دنیای اقتصاد» چهار هدف سعودی‌ها از کاهش قیمت نفت را بررسی کرد
نشانه‌های شکست در سیاست نفتی عربستان
مقامات عربستانی طی یک سال اخیر بارها اعلام کرده‌اند که شرایط کنونی بازار نفت معلول عرضه و تقاضا است و عربستان قصد ندارد با دست بردن در این عوامل بازار نفت را به شکل تصنعی تغییر دهد.
با تداوم افت بهای نفت و اظهارات مقامات عربی گمانه‌زنی‌ها درخصوص سیاست جدید عربستان در مقابل افت قیمت نفت شروع شد. در واقع شرایط به گونه‌ای پیش رفت که بر همگان مسلم شد در پس پرده افت قیمت نفت اراده عربستان پنهان است و این کشور نه تنها قصد ندارد قیمت نفت را افزایش دهد بلکه با کاهش قیمت نفت خود در بازارهای جهانی و افزایش تولید قصد دارد افت قیمت نفت را شدت ببخشد.
عربستان دارنده بزرگترین ذخایر نفتی جهان و بزرگترین تولید‌کننده نفت اوپک در حال حاضر بیش از 10 میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کند. بر‌اساس آخرین آمار منتشر شده توسط اداره اطلاعات انرژی آمریکا، این کشور در سال 2013 روزانه بیش از 7/ 7 میلیون بشکه نفت صادر کرده است و باقی آن در داخل کشور مصرف شده است. بر همین اساس تصمیمات عربستان سعودی تاثیر بسزایی روی بازار نفت می‌گذارد و این کشور همواره یکی از بازیگران اصلی بازار بوده است.
اما عربستان برای افت قیمت نفت چه اهدافی را دنبال می‌کرد و با گذشت بیش از یک سال از شروع افت قیمت نفت سناریوهایی که در این خصوص عنوان می‌شد چه تغییری کرده است.
اولین سناریویی که در آن زمان مطرح شد و مقامات کشورمان نیز بر آن تاکید کردند سناریوی توطئه نفتی است، یعنی عربستان با هدف فشار به ایران و کشورهای ۱+۵ بهای نفت را کاهش داده است. سناریوی دوم خارج کردن نفت شیل از دور رقابت بود؛ یعنی عربستان با کاهش قیمت نفت به دنبال این بود که تولید نفت شیل را غیر‌اقتصادی کرده و آن را متوقف کند اما سناریوی سوم که به نوعی مکمل سناریوی دوم است و به دنبال آن می‌آید افزایش سهم بازار بود. یعنی عربستان به دنبال کاهش قیمت نفت نیست بلکه تنها نمی‌خواهد سهم خود را از بازار از دست دهد. سناریوی چهارم نگرانی از نزدیک شدن به پایان عصر، نفت است؛ در واقع عربستان با کاهش قیمت نفت استفاده از انرژی‌های جایگزین را محدود کرده و به دنبال این است با استفاده از طولانی شدن این عصر، اقتصاد بیمار وابسته به نفت خود را نجات دهد. دنیای اقتصاد در زیر به بررسی این سناریوها پرداخته است. چراکه با گذشت بیش از یک سال از زمان شروع افت قیمت نفت برخی از این سناریوها تغییر کرده و دیگر پاسخی به چرایی سیاست عربستان در قبال کاهش قیمت نفت نیست. در این راستا گفت‌وگویی با دکتر جعفرخیر خواهان، یکی از کارشناسان اقتصاد سیاسی کشورمان داشتیم.
سناریوی توطئه نفتی
شروع افت قیمت نفت با اوج گرفتن مذاکرات هسته‌ای ایران وغرب و همچنین افزایش احتمال رسیدن به توافق بر سر مساله هسته‌ای همراه شد. از سوی دیگر درگیری‌های روسیه و آمریکا بر سر مسائل اوکراین به اوج خود رسیده بود و حتی برخی کارشناسان سیاسی وقوع جنگ بین این دو ابر‌قدرت جهان را دور از انتظار نمی‌دانستند. بر همین اساس با تداوم افت قیمت نفت و اینکه سعودی‌ها قصد ندارند وارد بازار شده و از افت قیمت نفت جلوگیری کنند برخی کارشناسان را به این فکر واداشت که عربستان برخی مقاصد سیاسی خود را دنبال می‌کند.
در واقع به اعتقاد برخی کارشناسان، عربستان با همکاری آمریکا با افت قیمت نفت به دنبال فشار آوردن به ایران و روسیه بوده است. بر‌اساس این سناریو، عربستان با کمک به افت قیمت نفت اقتصاد ایران را که به دلیل گرفتار بودن در شرایط تحریم با محدودیت صادرات نفت مواجه بود تحت فشار قرار می‌دهد تا بلکه آمریکا بتواند در مذاکرات هسته‌ای که در جریان بود راحت‌تر از ایران امتیاز بگیرد. برخی پا را فراتر گذاشته و اعلام کردند که در اجرای این سیاست عربستان تنها است و قصد دارد علاوه بر ایران به آمریکا نیز که در آن شیل اویل‌ها تاثیر زیادی بر اقتصاد این کشور دارد فشار آورده و در کل مذاکرات را تحت تاثیر قرار دهد یعنی مانع از به نتیجه رسیدن مذاکرات شود. حال بعد از گذشت یک سال مذاکرات به بهترین شکل ممکن به نتیجه رسیده است و به زودی تحریم‌های غرب علیه ایران رفع می‌شود. از سویی تنش بین آمریکا و روسیه بر سر مساله اوکراین به حداقل رسیده است. اما عربستان همچنان در اجرای سیاست خود پا فشاری می‌کند. عربستان طی یک سال اخیر بیش از ۳۰۰ هزار بشکه به تولید روزانه خود افزوده است و در حال حاضر نزدیک به رکورد خود در حال تولید است؛ همچنین از اظهارات مقامات این کشور این‌گونه به نظر می‌رسد این کشور قصد ندارد میزان تولید خود را کاهش دهد تا بر جریان بازار کمک کند. بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که هدف سعودی‌ها از سیاست‌های یک سال اخیر توطئه علیه ایران نبوده است. چراکه با رفع تحریم‌ها ایران در مدت کوتاهی می‌تواند به میزان تولید پیش از تحریم‌ها بازگردد و ممکن است در پی این اقدام قیمت نفت با افت بیشتری مواجه شود و در حالی که ایران با افزایش تولید درآمدهای نفتی خود را افزایش می‌دهد، عربستان با افت قیمت نفت با کاهش درآمد مواجه می‌شود، با این وجود عربستان همچنان به دنبال اجرای سیاست‌های قبلی خود است.
سناریوی کاهش تولید شیل
انقلاب شیل از سال 2005 به آرامی شروع به اثر‌گذاری بر بازار نفت و مبادلات آن کرد. در واقع تولید نفت خام آمریکا که از سال 1985 رو به کاهش گذاشته و در سال 2005 تنها به 5 میلیون بشکه در روز رسیده بود، روند افزایشی به خود گرفت و ظرف 10 سال اخیر تولید این کشور دوبرابر شد. تولید این نوع نفت نه تنها توانست آمریکا را از واردات نفت از بسیاری از کشورها بی‌نیاز کند و واردات این نوع نفت را کاهش دهد، بلکه وابستگی این کشور به تولیدکنندگان نفت از جمله عربستان و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس را کاهش داد. برهمین اساس برخی کارشناسان بر این باورند که وقوع این مناسبات موجب شده است که توجه آمریکا به خاورمیانه کاهش یابد و در اجرای برخی سیاست‌ها با اهداف عربستان زاویه داشته باشد که از این جمله می‌توان به اختلافات عربستان با آمریکا بر سر مساله هسته‌ای ایران و همچنین سیاست آمریکا در قبال سوریه و گروه تروریستی داعش در عراق اشاره کرد. بر همین اساس برخی کارشناسان اعلام کردند که با کاهش قیمت نفت عربستان به دنبال کاهش تولید نفت شیل و افزایش توجه آمریکا به مسائل خاورمیانه است.
حال باوجود افت قیمت نفت به محدوده ۴۵دلاری، تولید نفت شیل همچنان ادامه دارد و آمریکا توانسته طی یک سال اخیر (هرچند رشد تولید این نوع نفت کاهش یافته) تولید این نوع نفت را همچنان در سطح بالایی نگه دارد و با وجود کاهش سرمایه‌گذاری در میادین نفتی کارشناسان گلدمن ساکس به تازگی اعلام کرده‌اند تولید نفت شیل کاهش چندانی نخواهد یافت چراکه تولیدکنندگان این نوع نفت توانسته‌اند با ارتقای تکنولوژی و فناوری برداشت، هزینه تولید خود را کاهش دهند. بر همین اساس اگر عربستان به دنبال کاهش تولید نفت شیل و رقابت با این نوع نفت بود، می‌توان گفت شکست خورده است اما چرا همچنان سیاست کاهش قیمت را دنبال می‌کند؟ می‌توان گفت که خروج شیل‌ها از دور رقابت هدف اصلی عربستان نبوده چراکه ادامه آن در حال حاضر منطقی به نظر نمی‌رسد.
افزایش سهم بازار
اما هدف دیگری که برای این اقدام عربستان عنوان می‌شود و بر خلاف دو هدف دیگر بیشتر منافع اقتصادی را به دنبال دارد تا سیاسی، افزایش سهم بازار است. برخی کارشناسان اعلام کردند که با افزایش تولید نفت شیل، واردات آمریکا از عربستان حدود 500 هزار بشکه در روز کاهش یافته بنابراین سهم سعودی‌ها در بازار نفت آمریکا کوچک شده است. علاوه بر این آمریکا واردات خود از برخی کشورهای شمال آفریقا را که حدود 2 میلیون بشکه در روز می‌شود، متوقف کرده است و نفت این کشورها به جای آمریکا وارد بازارهای آسیا شده است بنابراین سهم عربستان از بازارهای آسیایی نیز کمتر شده است و در مجموع سیاست کنترل قیمت نفت که اوپک در سال‌های گذشته دنبال می‌کرد به کاهش سهم این سازمان از بازارهای جهانی منجر شده است. در واقع سهم اوپک که زمانی حدود 45 درصد از سهم تولید تقاضای جهانی نفت را شامل می‌شود در حال حاضر به حدود 33 درصد رسیده است. در واقع در حالی که اوپک با کاهش تولید نفت خود افزایش قیمت نفت را رقم می‌زد تولیدکنندگان خارج این سازمان با استفاده از قیمت‌های بالای نفت تولید خود را افزایش داده و افت مجدد قیمت‌ها را رقم می‌زنند. بنابراین عربستان تصمیم گرفته این بار سیاستی خلاف روال تاریخی قبل دنبال کند چراکه با این اقدام تنها سهم اوپک کاهش می‌یافت و تولیدکنندگان غیر اوپکی از جمله شیل اویل با افزایش تولید خود مجددا موجب افت قیمت نفت می‌شدند. به نظر می‌رسد این سناریو همچنان برای توجیه اقدامات یک سال اخیر سعودی‌ها مناسب باشد هرچند برخی کارشناسان به آن ایراداتی وارد می‌دانند.
ترمیم اقتصاد با کاهش قیمت نفت
در این بین سناریوی دیگری نیز مطرح می‌شود. برخی کارشناسان اعلام کردند طی چند سال اخیر با افزایش قیمت نفت به بالای ۱۰۰ دلار تولید انرژی‌های جایگزین نفت از جمله انرژی‌های پاک صرفه اقتصادی یافتند. در واقع پیش از این به دلیل گران بودن نفت با وجود اینکه هزینه تولید انرژی‌های خورشیدی و بادی بالا است به دلیل کاهش هزینه‌های جانبی ناشی از آلودگی زیست محیطی و کم بودن مالیاتی که دولت‌ها به تولید این نوع انرژی‌ها نسبت به انرژی‌های فسیلی وضع می‌کردند تولیدکنندگان بیشتر جذب انرژی‌های پاک شدند و این زنگ خطری برای عربستان در باره نزدیک شدن به پایان عصر نفت بود.
در واقع تولید انرژی‌های جایگزین نفت و دیگر سوخت‌های فسیلی با افزایش قیمت نفت افزایش یافت و در عین حال فناوری و تکنولوژی لازم برای تولید این نوع انرژی‌ها افزایش یافته است که به کاهش هزینه تولید آنها منجر شده بود. از سویی با ارتقای تکنولوژی مصرف سوخت کاهش یافته است به‌طور مثال هر ساله خودروهایی ساخته می‌شود که مصرف بنزین کمتری دارند. همه این عوامل با دست به دست یکدیگر دادن پایان عصر نفت را نزدیک کرده‌اند. کارشناسان اعلام کردند که عربستان با توجه به این شرایط با کاهش قیمت نفت به دنبال جلب دوباره توجه‌ها به نفت است و در نظر دارد با کاهش قیمت نفت تقاضای این محصول را بالا برده و بی‌نیازی جهان به نفت را به تعویق بیندازد. این کشور با این اقدام زمان بیشتری در دست دارد تا بتواند اقتصاد بیمار و وابسته به نفت خود را اصلاح کرده و با اصلاح زیر‌ساخت‌ها از بحران‌های اقتصادی که با پایان عصر نفت گریبان کشورهای نفت‌خیز را می‌گیرد، رها شود. در این بین به تازگی اخباری مبنی بر تلاش عربستان برای فاصله گرفتن از خام فروشی و افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی به گوش می‌رسد. خبرگزاری رویترز اعلام کرد که عربستان با تقاضای افزایش خرید نفت از سوی چین در ماه مه مخالفت کرده است. کارشناسان اعلام کردند سعودی‌ها به دنبال کاهش صادرات نفت خام خود هستند. این سناریو نیز با وجود ایراداتی که بر آن وارد است منطقی‌تر از دو سناریوی اول به نظر می‌رسد و با وجود گذشت یک سال از زمان شروع افت قیمت نفت همچنان توجیه‌پذیر است.
چهار سناریویی که در بالا مطرح شد موارد مهمی هستند که در یک سال اخیر مطرح شده و قابل بحث هستند. یعنی علاوه بر این موارد سناریوهای دیگری نیز مطرح می‌شد که چندان قابل توجه نبوده و از اساس رد شده بودند. با این حال باید گفت عربستان با دو سناریوی آخر به دنبال منافع اقتصادی بود و همزمان همان‌طور که در دو سناریوی اول گفته شد، منافع سیاسی خود را نیز دنبال می‌کرده است.
ارسال نظر