چالش‌های نفتی؛ میراث دولت گذشته

محمد‌حسین بابالو: روز گذشته نشست خبری سید‌عماد حسینی، معاون وزیر نفت در امور مهندسی برگزار شد که در آن برخی از پروژه‌های در دست احداث یا فعالیت‌های انجام شده در دولت جدید معرفی و اعلام شد. وی در این نشست خبری ضمن تبریک فرارسیدن ایام دهه فجر اظهار امیدواری کرد که این واحد و سایر بخش‌های وزارت نفت در راستای اسناد بالادستی نظام جمهوری اسلامی و مخصوصا سند چشم‌انداز و سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری و سیاست‌های دولت تدبیر و امید قدم بردارند و در این چارچوب بتوانند به اهداف تعریف‌شده دست یابند. وی گفت: صحبت‌های من بیشتر معطوف به حوزه‌های فنی و مهندسی است. در این معاونت به دور از برخی سیاسی‌کاری‌ها تنها به اقدامات فنی و مهندسی رسیدگی می‌شود و همچون سایر بخش‌های وزارت نفت اقدامات پیش روی ما در چارچوب شناخت تهدیدها و فرصت‌های صنعت نفت شکل می‌گیرد. وی افزود: هم‌اکنون برای ما و در کل بدنه وزارت نفت دو نگاه کلان وجود دارد؛ نگاه کوتاه‌مدت و نگاه بلند‌مدت که البته توجه ما بیشتر به پروژه‌های بلندمدت تعلق می‌گیرد. وی در ادامه گفت: در سال‌های گذشته نسبت به برخی اتفاقات این صنعت نگران بودیم زیرا برخی برنامه‌ریزی‌های کلان در این صنعت برای ما نگرانی ایجاد کرده بود. این وضعیت باعث شده تا برنامه‌ریزی‌های فعلی در جهت رفع برخی از نگرانی‌های پیشین باشد زیرا مشکلات بسیاری در این حوزه وجود داشته است. وی در ادامه به معرفی و بررسی برخی از مشکلات این صنعت پرداخت و به‌عنوان نمونه گفت: تورم نیروهای غیرمتخصص، بی‌اعتمادی و سرخوردگی نیروهای متخصص که سرمایه اصلی در این وزارتخانه به شمار می‌رود، انبوه طرح‌های فاقد توجیه اقتصادی و فنی و بی‌توجهی به منابع موجود، تفاوت معنادار هزینه اجرای پروژه‌ها و برآوردهای اولیه و زمان اجرای پروژه‌ها در مقایسه با برآورد زمانی اولیه، ضعف در مدیریت پروژه‌ها، شفاف نبودن فرآیندهای مهندسی و مدیریتی و افزایش شدید پیمانکاران ممنوع‌المعامله، کم‌توجهی به قوانین و اسناد بالادستی همچون سند چشم‌انداز یا اصل ۴۴ قانون اساسی و بند ج ماده ۲۱۴ برنامه پنجم توسعه، ترک تشریفات مناقصه و واگذاری پروژه‌ها به برخی پیمانکاران کم‌توان از لحاظ اجرایی و مهندسی و نهایتا عدم توجه به مدیریت دانش‌محور و مهندسی ارزش برخی از مشکلات صنعت نفت بوده است. حسینی در ادامه به آسیب‌شناسی برخی از رفتارها اشاره کرد و از پروژه‌های موسوم به ۳۵ ماهه و توجه به میادین مستقل نیز نام برد و افزود: آسیب‌شناسی برخی از مشکلات ما را به چند نگاه رهنمون کرد که عدم درک درست مدیریت پروژه، ناآگاهی از اصول مهندسی ارزش، بی‌توجهی به منابع موجود، ناآگاهی از ظرفیت‌های فنی و مهندسی و نهایتا غلبه برخی رویکردهای سیاسی بر رویکرد مهندسی برخی از دلایل اصلی مشکلات ایجاد شده پیشین بوده است. وی در ادامه گفت: یکی از مهم‌ترین‌ تغییرات اولویت‌بندی پروژه‌ها بر‌اساس میادین مشترک است که پارس جنوبی در راس آن قرار می‌گیرد. هم‌اکنون در میادین مشترک یا توسط سایر کشورها در حال برداشت است یا در حال ایجاد ظرفیت برای برداشت هستند. بر‌اساس این تعریف وارد فاز اجرا شدیم و می‌توانم نوید بدهم که شاهد خبرهای خوبی در فاصله زمانی بسیار نزدیکی از افتتاح فازهای گوناگونی از پارس جنوبی خواهیم بود. وی افزود: فازهای ۱۲، ۱۵، ۱۶، ۱۷ و ۱۸ پارس جنوبی که به‌صورت اسمی ۵ فاز ولی به‌صورت رسمی ۷ فاز هستند در آینده بسیار نزدیک افتتاح خواهند شد که می‌تواند بیش از ۱۰۰ میلیون مترمکعب در روز گاز از پارس جنوبی استخراج کند. وی در ادامه به بسیاری از انتقادهای موجود واکنش نشان داد و از اولویت‌بندی فعالیت‌ها بر‌اساس میادین مشترک دفاع کرد و افزود: بسیاری از انتقادهای موجود از توجیهات فنی و مهندسی برخوردار نیستند. معاون وزیر نفت در امور مهندسی در ادامه باز هم به سراغ آسیب‌شناسی مشکلات رفت و جهت‌گیری کلی مشکلات را به چند حوزه مختلف مربوط دانست و گفت: در چهار حوزه مختلف مشکلات این حوزه طبقه‌بندی می‌شود که عبارتند از:

- مشکلات مدیریتی از جمله بخشی‌نگری، نگاه کوتاه‌مدت، ضعف در برنامه‌ریزی‌ها، اولویت‌بندی نشدن پروژه‌ها به نسبت منابع و ضعف در مشاوره، کنترل و نظارت.

- مشکلات حقوقی همچون شفاف نبودن قراردادها و تفسیر به رای از مفاد قرارداد.

- مشکلات مالی و مخصوصا تخصیص ناصحیح و غیرعلمی منابع و ضعف در مدیریت نقدینگی.

- مشکلات بین‌المللی مثل مشکلات حاکم بر بازارهای جهانی و نوسان قیمت‌ها، کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و مشکلات خرید تجهیزات و نهایتا تحریم‌های ظالمانه تحمیلی.

وی در ادامه به منظور جمع بندی موارد فوق افزود: به‌صورت کلی اغلب مشکلات یاد شده به وضعیت مدیریتی پیشین باز گشته و معضلات مدیریتی کلید اصلی وضعیت نامطلوب گذشته بود و سایر مشکلات از جمله مشکلات حقوقی، مالی و حتی بین‌المللی اثر کمتری داشته است.

حسینی در ادامه به فعالیت‌های معاونت فنی و مهندسی در دوره جدید اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر عملکرد ما با نگاهی به بیرون و همچنین نگاهی به درون شکل گرفته که نهایتا اقدامات جدیدی برای بهبود ساز و کارها انجام گرفته است. ایجاد دبیرخانه فنی، شناخت و به کارگیری مدل‌های مهندسی و مدیریتی علمی برای پروژه‌ها، تبیین جایگاه مدیریت ارزش، بازخوانی مهندسی فرآیندها، ایجاد ساختاری متشکل در این معاونت برای نظارت دقیق تر با تشکیل اداره کل ارزشیابی و نظارت فنی بر پروژه‌ها که می‌تواند نقشی اساسی و پایه‌ای برای افزایش بازده پروژه‌ها داشته باشد. وی در ادامه تدوین نظام نامه مهندسی ارزش و تلاش برای بلوغ استانداردهای ارزشی و مدیریتی را از دیگر فعالیت‌های صورت گرفته برشمرد. نکته دیگری که در صحبت‌های حسینی به آن اشاره شد برگزاری جلساتی مستمر و پیگیر به‌صورت هفتگی به منظور افزایش نظارت بر پروژه‌های در دست اقدام است: «تعریف و گزارش پیشرفت‌های هفتگی در پروژه‌های اولویت‌دار با حضور شخص وزیر نفت یکی از ویژگی‌های مهم نظارتی وزارت نفت است که حضور ۳ تا ۴ ساعته وزیر در یک جلسه هفتگی نشان‌دهنده توجه شدید بر امر نظارت بر پروژه‌های اولویت دار است.» معاون وزیر نفت در امور مهندسی، خرید کالاها، تجهیزات و تاسیسات را ۶۰ تا ۷۰ درصد از کل هزینه پروژه‌ها برشمرد و با تفکیک خرید به دو صورت داخلی و وارداتی گفت: هم‌اکنون در این وزارتخانه سامانه خرید الکترونیکی برای خرید کالاها ایجاد شده و در کنار شفافیت بیشتر، مناقصات یک یا ۲ مرحله‌ای زیر پوشش این سامانه قرار گرفته که در کنار شفافیت حداکثری، می‌تواند خطای انسانی را به کمترین حد ممکن کاهش دهد. ایجاد بانک اطلاعاتی از توان ساخت داخل، ابلاغ شیوه‌نامه حمایتی از ساخت داخل به منظور همسان‌سازی بین فروشندگان داخلی و خارجی مواردی است که می‌تواند به تولیدکنندگان داخلی کمک کند زیرا قیمت‌ها به‌صورت یکسان و با احتساب هزینه‌های حمل‌و‌نقل و ترخیص گمرکی محاسبه می‌شود که در گذشته این گونه نبوده است. این مطلب می‌تواند به ایجاد یک رقابت یکسان بین تولیدکنندگان داخلی و خارجی منتهی شود. وی در ادامه گفت: ساخت دکل نیز در دستور کار است زیرا در گذشته همیشه این احتمال وجود داشت که در صورت بروز مشکلات فنی فعالیت‌های اجرایی با وقفه رو به رو شود. وی در ادامه از شیوه نامه حل اختلافات قراردادی نیز یاد کرد و گفت: پروژه‌های نفتی بسیار بزرگ است تا جایی که از برخی از آنها به‌عنوان مگاپروژه یاد می‌شود.

با توجه به نوسان شدید نرخ ارز در سال‌های اخیر برخی از نوسان قیمت‌ها بسیار بزرگ شد تا جایی که حتی رقم‌هایی همچون ۱۸ یا ۱۹ میلیارد تومان را نیز شامل می‌شود. با توجه به این مشکلات و با لحاظ کردن قوانین و دستورالعمل‌های بالادستی و با محوریت معاونت حقوقی و مهندسی و همچنین شرکت‌های اصلی تلاش داشته و داریم تا این اختلافات را حل و فصل کنیم. البته نرخ ارز را نیز بر اساس قیمت ارز صرافی‌ها با مرجع قراردادن نرخ ارز در صرافی‌های بانک ملت و صادرات لحاظ کرده‌ایم. وی در ادامه افزود: هم‌اکنون نمی‌توانیم تعدیل قرارداد داشته باشیم ولی در جزئیات می‌توانیم اصلاحاتی را ایجاد کنیم اما کلیات ثابت خواهد بود. افزایش هزینه‌های ناحق بازنگری خواهد داشت ولی قیمت‌ها واقعی تر خواهد شد. البته اداره کل نظارت و ارزشیابی ایجاد کرده‌ایم که بر ضوابط فنی و اجرایی پروژه‌ها نظارت خواهد داشت. حسینی سپس به تدوین سند راهبردی مدیریت خوردگی اشاره کرد و گفت: بیش از ۵۰ درصد از دارایی‌های فیزیکی کشور در صنعت نفت است، بنابراین نظام‌نامه دارایی‌های فیزیکی صنعت نفت در ۱۰ حوزه مرتبط با استانداردهای جهانی شکل گرفته است. البته سند راهبردی مدیریت خوردگی و تلاش برای افزایش عمر تجهیزات نیز تدوین شده که به بازرسی‌های بیشتر، حفاظت کاتدی و آندی قطعات و بسیاری شیوه‌های حمایتی دیگر را در بر خواهد گرفت. با توجه به حجم بزرگ قطعات و تاسیسات، این سند می‌تواند تلاشی برای افزایش تولید و درآمد ناخالص ملی نیز در نظر گرفته شود. وی در ادامه از نظام فنی و اجرایی طراحی صنعت نفت نام برد و اظهار امیدواری کرد تا پایان سال تکمیل و آماده شود و گفت توان انجام کارهای بزرگی را داریم. وی در ادامه باز هم به افتتاح پروژه‌ها در پارس جنوبی اشاره کرد و گفت: تا مطمئن نشویم که این فازها اجرایی می‌شوند افتتاح نخواهیم کرد. باید مطمئن شویم تا احتمال بروز مشکلاتی همچون آتش سوزی وجود ندارد تا یک فاز جدید پارس جنوبی را افتتاح کنیم. وی ادامه داد: در سال‌هایی که متوسط قیمت نفت بالاتر از ۱۰۰ دلار بود ظرفیت‌سازی جدیدی را شاهد نبودیم و به این دلایل و از نگاه مهندسی به گذشته انتقاد داریم. زنگنه وزیر قدرتمندی است و در زمان فعلی هیچ کدام از فازهای پارس جنوبی متوقف نشده است. پس از افتتاح فازهای فعلی در سال آینده بر ۵ فاز دیگر متمرکز خواهیم شد و این شرایط برای سال ۹۵ نیز ادامه خواهد داشت و به خواست خدا تا سال ۹۶ پرونده پارس جنوبی را خواهیم بست. وی در ادامه گفت: با اعمال شدیدترین تحریم‌ها و همچنین سقوط قیمت نفت ۷ فاز پارس جنوبی در حال تکمیل و حتی بهره‌برداری است. حسینی در ادامه با صراحت گفت: چه تحریم‌ها وجود داشته باشد یا وجود نداشته باشد بهره برداری از فازهای جدید پارس جنوبی ادامه خواهد داشت. معاون امور مهندسی وزارت نفت در پاسخ به سوالی در مورد ظرفیت تولید نفت گفت: هم‌اکنون از پارس جنوبی به‌عنوان یک میدان مشترک برداشت داریم و اگر در مورد میادین مشترک نفتی باز هم منتظر می‌ماندیم به سرنوشت پارس جنوبی در سال‌های قبل دچار می‌شدیم. وی در مورد میادین نفتی آزادگان و یادآوران گفت: تا ۳ سال آینده بین ۷۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه نفت در روز به ظرفیت تولید اضافه خواهد شد.