فرصت‌ها در هشت سال گذشته از دست رفت
گروه نفت و پتروشیمی: سومین سمپوزیوم بین‌المللی ایران ١٤٠٤ که با حضور آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در سالن همایش‌های صداوسیما برگزار شد، به بررسی الزامات سند جامع راهبردی انرژی کشور پرداخت و برخی مسوولان ارشد نظام و کارشناسان و مدیران سابق و فعلی وزارت نفت در آن به ایراد سخن پرداختند. حمیدرضا کاتوزیان، رئیس پژوهشگاه صنعت نفت در پیش نشست این همایش برگزاری این سمپوزیوم را عاملی به‌منظور بهره مندی از ایده‌ها و نظریات صاحب‌نظران در تدوین سند جامع راهبردی انرژی کشور دانست.
به گزارش «شانا» طرح جامع انرژی کشور در آبان‌ماه سال ٨٧ به درخواست رئیس وقت کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی به وزیر وقت نفت ارائه شد و وزارت نفت، تامین مالی پروژه را بر عهده گرفت. همچنین موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی به عنوان مجری انتخاب شد و هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران در خردادماه سال ٨٨، مصوبه اجرای طرح جامع انرژی کشور را تصویب کرد. اعتبار این طرح نیز از محل منابع داخلی این شرکت تامین شد.
پیرو تامین اعتبار، تفاهم‌نامه مربوطه در اسفندماه همان سال، میان شرکت ملی نفت ایران و موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی منعقد و مدت زمان اجرای آن، سه سال در نظر گرفته شد. همچنین مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران به نمایندگی از شرکت ملی نفت ایران، به عنوان کارفرما انتخاب شد.
در این همایش آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی با انتقاد از کم کاری‌های گذشته گفت: متاسفانه در هشت سال گذشته ایران فرصت‌های زیادی را برای توسعه منابع نفت و گاز از دست داده است. رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام همچنین با نامطلوب خواندن وضع انرژی کشور و با بیان اینکه مسائل مربوط به انرژی هم‌اکنون یکی از دغدغه‌های اصلی همه جهان است، گفت: پیش‌بینی شده در آینده جنگ بر سر مسائل انرژی جدی‌تر شود.
به گفته وی اتفاقی که برای عراق و لیبی افتاده به این خاطر است که این کشورها منبع اصلی انرژی در دنیا هستند.
وی با اشاره به اینکه طبق بررسی‌های صورت گرفته، هدف اصلی حضور ناتو در افغانستان و عراق، ایران است، افزود: ایران از لحاظ موقعیت استراتژیک مهم‌ترین کشور منطقه است و درتامین انرژی دنیا حرف اول را می‌زند. هاشمی‌رفسنجانی به میادین مشترک هم اشاره کرد و گفت: کشور عراق تا مرز ایران برای برداشت از مخازن مشترک پیش آمده، اما چاه‌های ایران در این منطقه هنوز خاموش است.
آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی با یادآوری اینکه ایران ایمن‌ترین مسیر برای انتقال گاز از طریق خط لوله است، گفت: اگر گاز از لوله‌های ایران عبور می‌کرد، امنیت جهان به ایران وابسته می‌شد که ایران از این فرصت استفاده نکرد. هاشمی‌رفسنجانی به طرح آمریکایی‌ها برای اینکه قدرت نفتی دنیا شوند، اشاره کرد و گفت: آمریکایی‌ها طرحی دارند که تا سال ٢٠٢٠ قدرت مطلق جهان در عرصه صادرات نفت جهان شوند. بر این اساس آنها قرار است از خاک‌های آلوده به نفت نیز انرژی تولید کنند.
ضرورت توجه به تقاضا
در مدیریت راهبردی انرژی
محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلح نظام نیز دراین همایش با بیان اینکه انرژی از مهم‌ترین ارکان و نهادهای توسعه است، گفت: در کشور ما، همواره بحث تولید و ارائه انرژی مدنظر بوده است، در حالی‌که در مدیریت راهبردی انرژی، توجه به حوزه‌های عرضه و تقاضا ضرورت دارد.
وی با بیان اینکه در اقتصاد ایران به رابطه منابع مالی حاصل از انرژی با اقتصاد ملی و بودجه، توجه لازم نشده گفت: بیش از ٧٠ سال است مفهوم «نفرین اقتصادی» به حوزه ادبیات اقتصادی ایران راه یافته و دلیل این امر، استفاده نادرست از درآمدهای حاصل از منابع انرژی بوده است.
رضایی در این زمینه، دلارهای نفتی و مدیریت نادرست منابع مالی حاصل از انرژی در کشور را به عنوان یکی از علل ساختاری تورم حاکم بر کشور طی ٥٠ تا ٦٠ سال گذشته مورد اشاره قرار داد و اظهار کرد: به ازای تولید هر واحد GDP در ایران، انرژی بسیاری هزینه می‌شود و با این اوصاف، هزینه کرد نادرست منابع نفت و گاز به تورم موجود در کشور دامن زده است.
دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به آینده جهان در سال ٢٠٤٠ گفت: جمعیت جهان در سال ٢٠٤٠ با افزایش ٢٥ درصدی نسبت به سال ٢٠١٠، به ٩ میلیارد نفر می‌رسد که در این میان، ٧٥ درصد از این جمعیت در آسیا زندگی می‌کنند.
وی با بیان اینکه در آینده، همچنان چین و هند بزرگ‌ترین متقاضیان انرژی باقی می‌مانند، اظهار کرد: تقاضای انرژی جهان در سال ٢٠٤٠ با روند فزاینده‌ای مواجه خواهد بود. وی در تبیین سهم انرژی‌ها در سبد مصرفی جهان در سال ٢٠٤٠ عنوان کرد: در این سال، سهم انرژی هسته‌ای از این سبد به ٧ درصد، انرژی‌های تجدیدپذیر به ١٥ درصد، نفت و میعانات به ٢٨ درصد، زغال‌سنگ به ٢٧ درصد و سهم گاز به ٢٣ درصد می‌رسد. رضایی با اشاره به رتبه‌های ایران در ذخایر و تولید نفت و گاز در سال ٢٠١٢ گفت: در این سال، کشورمان از نظر ذخایر نفت در رتبه چهارم جهان و از نظر ذخایر گاز در رتبه اول قرار داشته است و از نظر تولید نفت در رتبه سوم قرار داریم. وی با اشاره به سه سناریوی مطرح شده از سوی کارشناسان اقتصادی در حوزه انرژی گفت: در سناریوی اول، ادامه حفظ وضع موجود، یعنی تداوم سهم ٦٢ درصدی عربستان از تولید نفت اوپک مدنظر است که با این حساب، تولید این کشور در سال ٢٠٤٠ به ۵/۱۵ میلیون بشکه می‌رسد؛ همچنین سهم ایران از تولید نفت اوپک ٢٤ درصد و سهم عراق بالغ بر ١٥ درصد باقی می‌ماند.
رضایی به سناریوی دوم تحت عنوان سناریوی احیای نقش ایران اشاره کرد و گفت: در این سناریو پیش‌بینی می‌شود با کمرنگ شدن تحریم‌ها و افزایش تعاملات بین‌المللی ایران، تولید نفت این کشور به اوج خود برسد.
وی سناریوهای مربوط به قیمت گذاری نفت را نیز مورد اشاره قرار داد و افزود: در این سه سناریو، قیمت‌های ٢٣٧، ١٦٣ و ٧٥ دلاری تا سال ٢٠٤٠ پیش‌بینی شده و بر اساس آن، جوانب مختلف اقتصادی بررسی شده است. دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: از ٢٤ بند سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، هفت بند آن به حوزه انرژی اختصاص دارد و طی آن، مباحثی مانند مقابله با خام فروشی، افزایش صادرات فرآورده‌ها و افزایش مشارکت بخش خصوصی مورد تاکید قرار گرفته است.
رضایی با بیان اینکه به‌طور طبیعی در همه کشورها رشد اقتصادی با توسعه هم راستا است، اذعان کرد: تنها در کشورهایی که یا نظام کمونیستی دارند یا دارای اقتصاد نفتی هستند، این رابطه حاکم نیست.
به گفته دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، اگر در ١٠٠ سال گذشته نفت را از دولت‌های حاکم بر ایران می‌گرفتند، هیچ کدام بیش از دو سال دوام نمی‌آوردند و این چالش زمانی آشکار می‌شود که همه درآمدهای نفتی را به صندوق توسعه ملی واریز کنیم و سپس عملکرد دولت‌ها را بسنجیم.
قیمت حامل‌های انرژی باید اصلاح شود
حمید چیت چیان، وزیر نیرو نیز دراین همایش با انتقاد از نحوه یارانه‌ای کردن قیمت حامل‌های انرژی گفت: در سال نخست پس از هدفمندی یارانه‌ها مصرف برق در بخش‌های مختلف کاهش یافت، اما ٢ سال بعد از هدفمند شدن یارانه‌ها مصرف برق به میزان قبل از آن رسید. وی افزایش قیمت حامل‌های انرژی را از جمله راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور عنوان کرد و گفت: ما قائل به ایجاد شوک در جامعه نیستیم ولی مادامی که قیمت انرژی با نرخ تورمی اصلاح نشود قادر به ساماندهی در کشور نخواهیم بود.
وزیر نیرو بر ضرورت توجه به دستاوردهای اسناد راهبردی در حوزه انرژی نیز اشاره کرد و افزود: در این زمینه دو شاخص شدت مصرف سرانه انرژی و شدت انرژی کشور قابل بررسی هستند. به گفته وی در سال ١٣٩٠ به ازای هر نفر ایرانی 93/1 تن معادل نفت خام انرژی مصرف شده که این میزان ٥ برابر کشورهای هند و پاکستان، دو برابر چین و ترکیه و ٦٨ درصد بیشتر از متوسط مصرف سرانه انرژی در جهان است.
چیت چیان در مورد شدت انرژی کشور نیز گفت: در سال ١٣٩٠ شدت مصرف در کشور 5/619 تن معادل نفت خام بود که این میزان ٩‌برابر کشورهای ژاپن و نروژ است. علاوه‌بر این ٥ برابر کشور ترکیه، ٣ برابر عربستان و ٤ برابر متوسط دنیا است. وزیر نیرو با تاکید بر اینکه بر اساس آمارهای موجود شدت مصرف انرژی هیچ کشوری بالاتر از ایران نیست، خاطرنشان کرد: وضع این دو شاخص نشان‌‌دهنده نابسامانی وضع مصرف انرژی در کشور است.
تمرکز دولت بر پارس جنوبی است
در ادامه این همایش نیز معاون برنامه‌ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزارت نفت با اعلام این خبر که تمرکز وزارت نفت بر افزایش تولید گاز از فازهای پارس جنوبی، از پایان سال آینده است اعلام کرد: صادرات گاز به استراتژی مشخص وزارت نفت بدل می‌شود. به گفته منصور معظمی، هم‌اکنون وزارت نفت بر پایان فازهای پارس جنوبی تمرکز کرده است و با توجه به برنامه‌ریزی برای افزایش تولید از این فازها، انعقاد قراردادهای گازی در دستور کار قرار دارد.
وی فازهای ١٢، ١٥، ١٦، ١٧ و ١٨ را فازهای اولویت دار در پارس جنوبی خواند و افزود: بخشی از کار توسعه‌ای پارس جنوبی در این فازها طی سال آینده و بقیه در سال ٩٤ به ثمر می‌رسد.
معظمی با بیان اینکه وزارت نفت پیش‌بینی می‌کند طی سال آینده دست کم ٦٠ میلیون مترمکعب به تولید روزانه گاز کشور اضافه می‌شود، عنوان کرد: در حالت خوش‌بینانه، این رقم می‌تواند ١٠٠ تا ١١٠ میلیون مترمکعب نیز باشد. وی تصریح کرد: افزایش تولید گاز در سال آینده و استفاده از گاز به جای سوخت مایع در نیروگاه‌ها، در بهبود وضع محیط زیست موثر خواهد بود.
معظمی، بهینه‌سازی مصرف انرژی را به عنوان دیگر استراتژی صنعت نفت مورد اشاره قرار داد و گفت: استفاده از سی‌ان‌جی و سهمیه‌بندی بنزین از سیاست‌های معقول و مناسبی بود که در راستای بهینه‌سازی مصرف انرژی موثر واقع شد.
وی ادامه داد: در سال ٨٥ که سهمیه‌بندی بنزین صورت گرفت، متوسط مصرف بنزین در کشور ٧٠‌میلیون لیتر بود که اگر این روند ادامه پیدا می‌کرد، مصرف کنونی به ١١٠ میلیون لیتر در روز افزایش می‌یافت، در حالی‌که هم‌اکنون متوسط مصرف روزانه ٦٧ میلیون لیتر است.
وی تصریح کرد: در صورتی که به یک وفاق ملی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی دست یابیم و از تجارب کشورهای موفق در این زمینه استفاده کنیم، نتایج خوبی حاصل می‌شود. معظمی با بیان اینکه با ادامه روند موجود، نفتی برای صادرات در سال ١٤٠٤ باقی نمی‌ماند، گفت: به‌طور نمونه اگر در بخش مصرف برق، تجدیدنظرهای کلی صورت نگیرد، در آینده با خاموشی‌های مکرر مواجه می‌شویم و از این رو تغییر نگرش در نحوه مصرف انرژی ضروری است.
معاون وزیر نفت با اشاره به ثابت نگه داشتن قیمت ١١ حامل انرژی در سال‌های گذشته و قبل از هدفمندی یارانه‌ها اظهار کرد: تثبیت قیمت ها، آن هم در زمانی که قیمت تمام شده این حامل‌ها روند رو به افزایشی را طی می‌کرد، عملکرد درستی نبوده و متاسفانه هنوز هم باور و تصمیم جدی برای پیشبرد اهداف در حوزه انرژی در سطح کشور به وجود نیامده است. وی با بیان اینکه ثابت نگه داشتن قیمت‌ها با هدف کمک به مردم از طریق ارزان نگه داشتن قیمت‌ها صورت گرفت، ادامه داد: این اقدام منجر به کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در کشور شد.
معظمی در عین حال با بیان اینکه صرفا با افزایش قیمت حامل‌های انرژی، نمی‌توان مصرف انرژی را در کشور کاهش داد، عنوان کرد: صنایع فعال در ایران، صنایعی «های تک» نیستند و از افزایش جهشی قیمت‌ها تاثیر می‌پذیرند و این امر به‌طور منفی بر عملکرد صنایع تاثیر می‌گذارد.
برآوردها نشان می‌دهد افزایش قیمت حامل‌های انرژی، تورم را بین ٢ تا ٣ درصد افزایش می‌دهد. معظمی با اشاره به مقام اول ایران در برخورداری از ذخایر گاز و جایگاه چهارم ایران از نظر دارا بودن ذخایر نفت عنوان کرد: اگرچه این ظرفیت بالقوه فراوان و ظرفیت‌های بی‌شمار کشور در حوزه انرژی حائز اهمیت است، اما هنر اصلی، به فعلیت رساندن این ظرفیت‌های بالقوه است.
به گفته معاون وزیر نفت، اگر در پی دستیابی به انرژی هستیم، این هدف یا از طریق سرمایه‌گذاری یا از طریق انتقال تکنولوژی میسر می‌شود و از این رو لازم است تعاملات بین‌المللی گسترش یابد. معظمی با یادآوری این مطلب که افزایش تعاملات بین‌المللی، به معنای کوتاه آمدن از مواضع و کنار گذاشتن ارزش‌ها نیست، گفت: دولت مصمم به افزایش تعاملات خود در این سطح است.

فرصت‌ها در هشت سال گذشته از دست رفت