بهترین فرمول را ما داریم
رییس کمیته بازنگری در قراردادهای نفتی گفت: کارهای مطالعاتی تدوین قراردادهای جدید نفتی در حال اتمام است و به زودی نوشتن پیش‌نویس آنها آغاز می‌شود.
سید مهدی حسینی همچنین اظهار کرد: بررسی قراردادهای مختلف نفتی ایران و جهان و مطالعات مقایسه‌ای آنها تا یکی دو هفته آینده به اتمام می‌رسد و در مرحله‌ای خواهیم بود که بتوانیم کار تهیه پیش‌نویس قراردادها را شروع کنیم.
وی خاطرنشان کرد: مطمئنا تا زمان برگزاری سمینار هم‌اندیشی قراردادهای جدید نفتی ایران در اسفند ماه خواهیم توانست مدل‌های جدید را با جزئیات ارائه دهیم.
رئیس کمیته بازنگری قراردادهای نفتی درباره فعالیت‌های انجام شده در این کمیته گفت: آنچه تاکنون انجام شده در چند بعد بوده و پیشرفت خیلی خوبی در آنها داشته‌ایم. به این منظور اول اسناد مختلف و انواع قراردادها را بررسی کردیم. همچنین با هدف آسیب‌شناسی، قراردادهای گذشته و عملکرد خود را در اجرای آنها بررسی کردیم.
وی تصریح کرد: وقتی می‌گوییم تجربه ٢٠ ساله در ارائه قراردادهای جدید داریم؛ باید ببینیم که در کجاها ایراد داشته ایم و آنها را شناسایی کنیم.
حسینی با بیان اینکه قراردادهای نفتی ایران چند نسل داشته‌اند و ما نسل اول، دوم و سوم قراردادهای بای بک را اجرا کرده‌ایم، تاکید کرد: در این کمیته علاوه بر بررسی این قراردادها به یک جمع‌بندی از قراردادهای خودمان رسیده‌ایم. همچنین قراردادهای کشورهای مختلف را جمع‌آوری کردیم و اصول کلی قراردادهای ٣٣ کشور را در جداولی خلاصه کردیم و در حال مقایسه آنها هستیم تا دانش خود را نسبت به دیگر قراردادها بالا ببریم، چراکه در بازار رقابتی باید بدانیم دیگران چه کاری می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر به مرحله‌ای رسیده ایم که می‌دانیم به چه نکاتی باید پاسخ دهیم و چارچوب و فرمول قراردادهای جدید ما چه خواهد بود. متن گفت‌وگو‌ی «شانا» با رییس کمیته بازنگری در قراردادهای نفتی در ادامه می‌آید:
در حال حاضر برخی نگرانند که ممکن است کمیته تجدید نظر در قراردادها به اشکالی از قرارداد برگردد که شاید دوره آن سپری شده باشد؛ مثل قراردادهای امتیازی یا مشارکت در تولید، لطفا در این مورد توضیح دهید.
قرارداهای امتیازی در ایران با ملی شدن صنعت نفت در کشور برای همیشه دفن شده اند. دوره امتیازات در ایران تمام شده؛ هر چند که در دنیا تمام نشده است. الان بخشی از قراردادها خصوصا در کشورهای صنعتی و مثلا در اروپا قراردادهای امتیازی است. اما ما قراردادهای مشارکت در تولید را نیز به لحاظ ویژگی‌های مثبت و منفی آنها بررسی کرده‌ایم، اما مطلقا قرار نیست که قرارداد مشارکت در تولید را استفاده کنیم.
اما برخی کارشناسان می‌گویند استفاده از قراردادهای مشارکت در برخی جاها مانند میدان‌های مشترک چندان بد هم نیست.
ما با دو بحث مواجهیم؛ یک بحث مدل قراردادهای ملی ماست که باید مدلی باشد که هر‌جا خواستیم، از آن استفاده کنیم مفید باشند، یعنی بتوانند شرکت‌ها را جذب کرده و منافع ما را نیز تامین کنند.
اما در موارد خاص مثلا سرمایه‌گذاری در مناطق بسیار پر خطر مانند آب‌های عمیق دریای خزر که پتانسیل کم است و ریسک بالاست و صدها میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد، یا حتی میادین مشترک که ما «سرعت عمل» مورد نظرمان است، اگر شرکتی یک امتیازات ویژه خواسته باشد، آن مسائل ویژه را باید در نظر بگیریم، چرا که این یک قاعده است. به هر حال، میزان ریسکی که یک شرکت تجاری می‌پذیرد باید با میزان پاداشی که می‌گیرد، متناسب باشد.
ما باید قراردادهای خود را به گونه‌ای تنظیم کنیم که اگر کسی حاضر به سرمایه‌گذاری در مناطق سخت و پر خطر مانند مناطق مرکزی کویر شد، انگیزه داشته باشد، چرا که در این مناطق پتانسیل کم است و به صلاح کشور نیست که در این مناطق سرمایه را صرف اکتشاف کند.
حالا اگر شرکتی خواست دست به ریسک بزند طبیعتا باید در قراردادها جاهایی را ببینیم که آنها بتوانند به پاداش مناسب خود برسند و ما این کار را خواهیم کرد. اینکه وزیر گفته ما قراردادهایمان از عراق نیز بهتر خواهد بود به این معنا است که شرکت‌ها در جاهایی سرمایه‌گذاری کنند که ریسک بالا است، چراکه در غیر این صورت نفت خزر و کویر مرکزی همیشه توسعه‌نیافته باقی خواهد ماند. به عبارتی باید با پول شرکت‌های خارجی این امور را توسعه دهیم و لذا باید متناسب با آن ریسک‌ها پاداش‌هایی هم بپردازیم. بر اساس ارزیابی‌های انجام شده قراردادهای عراق چندان هم قراردادهای مناسبی نیستند، کما اینکه امروزه شماری از شرکت‌های بین‌المللی عراق را ترک می‌کنند.
آن‌گونه که شما توضیح دادید دوران امتیازات به سر آمده و به قول شما دفن شده است. همچنین قراردادهای مشارکت در تولید هم به جز موارد استثنایی کاربردی نخواهند داشت. قراردادهای بای بک هم که نیاز به تجدید نظر دارند. بنابر این مدل قراردادی جدید چگونه مدلی خواهد بود و آیا نام خاصی خواهد داشت؟ اولا این مدل جدید مدل قراردادی ایران خواهد بود؛ یعنی مدلی که بتواند به سرعت جای خود را در صحنه‌های بین المللی باز کند. امروزه کشورهای صاحب نفت و خصوصا کشورهای در حال توسعه عموما تشنه مدل‌های قراردادی جدید هستند. الان کشورهای آمریکای لاتین و خاورمیانه عموما دنبال مدل‌های جدیدی از قراردادهای خدماتی (سرویس کانتراکت) هستند و در حال طراحی انواع این قراردادها هستند. این کشورها واقعا تشنه مدلی هستند که کارآمد باشد. ما هم به دنبال همین مدل‌های کارآمد هستیم، صرف نظر از اینکه نام این قراردادها چه خواهد بود. ما طبیعتا به طرف قراردادهای خدماتی خواهیم رفت، اما فعلا اسمی برای آن نمی‌گذاریم؛ چراکه مهم محتوا است و این قراردادها باید از نظر محتوا به گونه‌ای باشند که هم منافع ملی ما را حفظ کنند و هم در چارچوب قوانین و مقررات جاری کشور باشند و به علاوه، آنقدر برای شرکت‌ها جاذبه داشته باشند که شرکت‌ها در بازار رقابتی پروژه‌های ما را ترجیح دهند و به طرف ما بیایند.
البته همه رقابت نیز در محتوای یک قرارداد نیست. خوشبختانه کشور ما به لحاظ رقابت، به‌خاطر ویژگی‌هایی که دارد در مرتبه بالاتری است و نه فقط بزرگ‌ترین مخازن گازی دنیا را در اختیار داریم یا چهارمین ذخایر بزرگ نفت را داریم، بلکه ذخایر ما با ریسک و هزینه بسیار پایین قابل برداشت است و این مزیت بزرگی برای ما است.
البته برخی نظرات متفاوتی دارند و مثلا می‌گویند که چاه‌های نفت ایران نیمه دوم عمر خود را طی می‌کنند، در حالی که برای مثال میادین نفت عراق جوان هستند. برخی معتقدند به دلیل نیاز به روش‌های بازیافت ثانویه و مسائل خاصی که این چاه‌ها دارند ریسک سرمایه‌گذاری در آنها بالا است.
نه این طور نیست. بخشی از صحبتی که شما می‌کنید درست است، اما نتیجه‌گیری آن درست نیست. میادین ما میادین بزرگی هستند که به نیمه دوم عمر خود رسیده‌اند، افزایش یازیافت لازم دارند و این که هزینه‌های بالاتری دارند، درست است. ولی مگر همه میادین نفتی ما اینها است؟ از یک میلیون و ٦٠٠ هزار کیلومتر مربعی که مساحت کشورمان است حدود یک میلیون کیلومتر مربع آن لایه‌های رسوبی است که در آنها پتانسیل اکتشافی داریم. زمانی که من مدیر اکتشاف بودم، ضریب موفقیت را اندازه‌گیری کردیم و بررسی‌ها نشان داد که از هر ١٧ چاهی که زده می‌شود ١٤ تای آن موفق است. پتانسیل بالای ٨٥ درصد موفقیت اکتشاف در دنیا بی‌نظیر است.
در بخش توسعه در ایران الان شما در همه میادین می‌توانید به راحتی با ٤ یا ٥ دلار هزینه، نفت تولید کنید. این در حالی است که امروز شرکت‌ها در مناطقی سرمایه‌گذاری می‌کنند که بیش از ٤٠ یا ٥٠ دلار برای استخراج هر بشکه نفت هزینه می‌کنند، یعنی بیش از ده برابر هزینه توسعه میادین ایران، مانند آب‌های عمیق غرب آفریقا، آب‌های خلیج مکزیک، دریای شمال، در آلاسکا و سیبری. این شرکت‌ها در ذخایر نفت غیر متعارف، در نفت‌های سنگین و شل اویل‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. شرکت‌های نفتی در این مناطق باید ٤٠ یا ٥٠ دلار خرج کنند، تا یک بشکه نفت استخراج کنند. بنابراین باید هم این مزیت را نگاه کنیم و هم چارچوب‌های قراردادی را در نظر بگیریم. به عقیده من نباید بی جهت امتیاز اضافی بدهیم، در عین حال هم نباید آنقدر امتیاز کم بدهیم که سرمایه‌گذار جذب نشود. به عبارتی باید در این بازار رقابتی، ما به مجموع مزیت‌هایمان نگاه کنیم و جمع بندی کنیم. این جمع‌بندی ما را به این نتیجه می‌رساند که می‌توانیم یک مدل قراردادی منصفانه و بر مبنای برد- برد طراحی کنیم.
ما انواع قراردادها را بررسی کردیم. همچنین قراردادهای گذشته خودمان و عملکرد کشور را بررسی کردیم تا آسیب‌شناسی کرده باشیم. وقتی می‌گوییم تجربه ٢٠ ساله داریم باید ببینیم که در کجاها ایراد داریم. خود قراردادها هم چند نسل بوده ما نسل اول، دوم و سوم بای بک را بررسی کردیم تا به یک جمع‌بندی از قراردادهای خودمان برسیم. در داخل کشور، مدل‌های مختلف قراردادی را باید نگاه می‌کردیم که این مدل‌ها را جمع‌آوری و بررسی کردیم. همچنین باید قراردادهای کشورهای مختلف را جمع‌آوری و بررسی می‌کردیم، پس اصول کلی قراردادهای ٣٣ کشور را جمع آوری و اینها را در جداولی خلاصه کردیم و در حال مقایسه آنها هستیم تا دانشمان را نسبت به دیگر قراردادها بالا ببریم. امروز هم به مرحله‌ای رسیده ایم که مطالب مبهم را که باید پاسخ بدهیم، مشخص است و مجموع این پاسخ‌ها فرمول قراردادی ما خواهد بود.