تاثیر تحریم نفت ایران بر بازار جهانی

گروه نفت و پتروشیمی - حمزه بهادیوند چگینی: قیمت نفت در بازارهای جهانی در شرایطی در هفته‌های اخیر در حال تجربه کاهشی سریع است که نگرانی‌ها از اوضاع اقتصادی جهان ادامه دارد؛ به طوری که معلوم نیست رکود کنونی اقتصاد چین و اخبار متفاوت و گاهی متناقض از وضعیت اقتصادی آمریکا چه اثراتی را بر قیمت‌های نهایی نفت خواهد گذاشت. در این شرایط تحریم‌های اقتصادی غرب علیه نفت ایران، نقش تعیین‌کننده کشورمان را در زمینه حفظ تعادل در بازار نفت کاهش داده است. در این بین تصمیمات ایالات متحده در رابطه با تمدید معافیت برخی کشورها از قبیل هند ادامه دارد؛ اما باید به این نکته اشاره کرد که تمدید این معافیت‌ها اگرچه برای سومین بار اتفاق می‌افتد اما به بهای کاهش ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار تنی این کشور از واردات نفت ایران اتخاذ شده است. سوال آن است که این معافیت‌ها به چه دلیل اتخاذ می‌شوند؟ آیا نقش ایران به عنوان یک کشور تاثیرگذار بر بازارهای نفتی دنیا انکارپذیر است؟ در این زمینه دکتر مهدی کرباسیان، معاون اسبق وزیر نفت با اشاره به نقش موسسات پژوهشی و تحقیقاتی در آمریکا در بررسی موضوعات مختلف کشورهای جهان و این کشور و مشورت‌دهی در موضوعات مهم سیاسی و اقتصادی معتقد است بررسی‌های این موسسات و تحلیل‌های هزینه و فایده آنها از تحریم نفت ایران و اتخاذ روش‌هایی با حداقل هزینه در نتیجه اعمال تحریم‌ها در زمینه نفت کشور ما به علاوه رکودی که در جهان در زمینه اقتصاد پیش آمده است، راهکارهایی را پیش روی غرب گذاشت که بر اساس آن اثرات تحریم برای بازارهای جهانی به میزانی کمتر از انتظار خودنمایی کند؛ به طوری که قیمت‌های جهانی نفت - اگرچه مشکلاتی در تنظیم بازارهای جهانی این کالا به وجود آمده - به میزان قابل انتظار تحلیلگران افزایش نیابد. وی همچنین به حضور فعال‌تر برخی کشورهای نفتی منطقه در این مدت که ایران در بازارهای نفتی دنیا حضوری کمرنگ‌تر داشته اشاره می‌کند و می‌گوید: عربستان تولید خود را در این مدت افزایش داد و برخی کشورهای دیگر نیز به جرگه تولیدات نفت خام اضافه شدند و از طرفی برخی کشورها نظیر کانادا با تولید نفت از منابع شیل یا نفت سنگین مانع از تاثیر بیشتر تحریم نفت ایران بر بازارهای جهانی شدند. بر این اساس درست است که تحریم نفتی ایران نتوانست آن گونه که انتظار می‌رفت بر بازارهای نفت جهان اثر بگذارد و باعث افزایش شدید قیمت‌ها در بازار جهانی شود، اما فراموش نکنیم که این تاثیرگذاری ضعیف دو دلیل عمده دارد؛ اول آنکه تحریم نفتی کشورمان در شرایطی اتفاق افتاد که رکود جهانی تقاضا را در بازار کاهش داده بود و در نتیجه این امر، بازار در شرایط نیاز مازاد قرار نداشت که به فشار قیمتی منجر شود. دوم آنکه سمت عرضه نفت به دلیل انرژی‌های جایگزین و افزایش بهره‌برداری‌های نفت در کشورهای مختلف تقویت شده است. در حال حاضر در غیاب حدودا ۲ میلیون بشکه‌ای نفت ایران در بازارهای جهانی، با حضور کشورهایی نظیر لیبی و افزایش سطح تولید نفت این کشور و صادرات نفت عراق مواجهیم و باید گفت تحریم نفت ایران در موقعیتی صورت گرفت که بازار در تعادل قرار داشت و مشکلی بابت تامین نیاز بازار وجود نداشت. اما در شرایط کنونی، انتظار افزایش نرخ رشد اقتصادی اروپا، آمریکا و چین به عنوان عمده تقاضای نفت خام، به افزایش تقاضا برای نفت و قیمت در بازارهای جهانی منجر می‌شود. در این بین ممکن است بازار با کمبود عرضه نیز مواجه شود. در این نقطه احتمال افزایش تولید اوپک محسوس نیست. جلسه پیش روی این سازمان که قرار است روز جمعه برگزار شود، به نظر نمی‌رسد با تصمیمات خاصی در زمینه تولید بیشتر نفت همراه باشد. این به آن معنی است که لااقل تا ۶ ماه آینده انتظاری مبنی بر افزایش قیمت و یا افزایش شکاف تقاضا پیش‌بینی نمی‌شود و در نتیجه الزامی به انعطاف غرب در برابر نفت نیز احساس نمی‌شود. این در حالی است که دولت نیز به این نتیجه رسیده که از وابستگی خود به نفت بکاهد و در نتیجه با نگاهی به بودجه می‌توان دریافت که هزینه‌های کشور کمتر بر اساس نفت و بیشتر بر اساس سایر منابع غیرنفتی بسته شده است. به این نکته باید اشاره کرد که از طرفی این موضوع نشان از آن دارد که لااقل تا پایان ۲۰۱۳ نمی‌توان انتظار داشت برخی از مهم‌ترین تحریم‌های اقتصادی از جمله تحریم نفت کنار گذاشته شود. مدیر عامل شرکت سرمایه‌گذاری خوارزمی در این زمینه با اشاره به اثراتی که نفت در سال‌های گذشته بر اقتصاد کشور گذاشته و مانع از بروز توانایی‌های آن شده، حرکتی را که در آن بتوان از نفت فاصله گرفت حرکتی مبارک می‌داند و معتقد است: هنوز وابستگی کشور ما به نفت بالا است و با آنکه درآمدهای ناشی از صادرات محصولات نفتی را جزو درآمدهای غیرنفتی اعلام می‌کنند، اما به هر حال این درآمدها همچنان پایه نفتی دارند. وی معتقد است توسعه اقتصادی زمانی محقق می‌شود که درآمدهای نفتی را صرف توسعه کشور کنیم و صندوق توسعه ملی را در راستای توسعه اقتصادی کشور تقویت کنیم؛ در حالی که متاسفانه دولت با استفاده از منابع این صندوق، در اصل درآمدهای نفتی را در جامعه به مصرف غیرتوسعه‌ای می‌رساند. در عین حال تحریم‌های نفتی به صنعت نفت هم اثر گذاشته و باعث کاهش توان تولید یا مشکلات مربوط به اقلام فنی شده است، در عین حال بازارها نیز تغییر جهت داده و مشتریان نفت ایران دیگر کشورهای خوش حسابی به شمار نمی‌روند و جای خود را به کشورهای بدحسابی داده‌اند که به جای نفت برخی کالاهای نه چندان مورد نیاز را پیشنهاد می‌دهند. اما این همه ماجرا نیست. تقاضا برای نفت دیر یا زود آغاز می‌شود و انتظار می‌رود این مساله به افزایش قیمت دامن بزند، در حالی که اخبار گوناگون حتی از افزایش تولید نفت کشورهای اوپک در ماه گذشته به میزان ۲۸۰ هزار بشکه در روز حکایت دارند. البته اعضای این سازمان می‌گویند تولید افزایش نیافته، بلکه برخی مشکلات که به خصوص در زمینه تولید به توقف خطوط تولیدی منجر می‌شد برطرف شده و اوپک به سهمیه خود پایبند است، اما این موضوع را اگر کنار انقلاب شیل در آمریکا و برخی کشورهای دیگر حتی چین بگذاریم درمی‌یابیم که آمریکا هنوز می‌تواند نفت را دستاویز خود قرار دهد. دیروز وزیر انرژی امارات اعلام کرد: قیمت‌های کنونی نفت خام تهدیدی برای روند رشد اقتصادی جهان به شمار نمی‌رود و در سطح مطلوبی هستند. این در حالی است که قیمت‌های کنونی در تعادل بازار منهای ایران تعیین شده است و این مساله برخلاف تصورات کشورمان پیش از تحریم نفت بود. آن زمان گمان برخی تحلیلگران و دولت این بود که قیمت‌های نفت به بالای ۲۰۰ دلار هم خواهد رسید؛ اما این‌طور نشد و حتی قیمت‌های کنونی پایین‌تر از قیمت‌های یک سال پیش است. در این شرایط دولت در لایحه بودجه زمینه‌های کاهش تکلیفی تولید نفت را در دستور کار قرار داده است. به هر حال شاید شرایط کنونی بهانه‌ای باشد که به سمت اقتصاد غیرنفتی حرکت کنیم؛ اما خود این حرکت می‌تواند حساب شده یا بر اساس مهره چینی‌های مبتنی بر شانس و اقبال و بدون برنامه‌ریزی باشد. دولت پاسخ بدهد که آیا برای این منظور برنامه‌ای دارد؟ دولت آینده چطور؟ با نگاهی به برنامه‌های انتخاباتی کاندیداها، هنوز موضوعی بر این مبنا شنیده نشده و باید گفت اگر قرار باشد مهره‌ها را تصادفی بچینیم احتمال موفقیت در پروژه اداره کشور بر اساس منابع منهای نفت کاهش می‌یابد.