دالغا خاتین اوغلو

کارشناس حوزه انرژی ایران در نشریه اروپایی Natural Gas World

و مدیر اخبار ایران خبرگزاری ترند آذربایجان

بعد از یک‌سال تاخیر به‌خاطر بدهی معوق عراق به ایران به دلیل ساخت خط لوله گازی نفت شهر- بغداد و همچنین مشکل چگونگی پرداخت پول گاز صادراتی (گشایش ال.سی و اختلاف پیرامون قیمت گاز)، نهایتا ایران صادرات گاز به همسایه غربی خود را به‌صورت محدود آغاز کرد. رستم قاسمی وزیر نفت سابق ایران در دوران محمود احمدی نژاد (که در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی نیز مدتی رئیس ستاد توسعه اقتصادی ایران و عراق بود) در پاییز سال ۱۳۹۳ درباره قیمت گاز صادراتی گفته بود که قیمت هر متر مکعب ۴۳ سنت خواهد بود. در همان مقطع قیمت گاز صادراتی به ترکیه ۵۰ سنت بود. قیمت گاز معمولا با تاخیری چند ماهه تابع قیمت نفت است و از آن زمان تاکنون قیمت نفت تقریباً به نصف کاهش یافته است. اما به هر حال، قیمت گاز ایران برای عراق کمتر از ترکیه است.«تایفون یئنر اوموجو» مدیر سابق امور بین‌المللی و توسعه تجارت شرکت نفت ترکیه در گفت‌وگو با نشریه تخصصی «نچرال گس وورلد» اظهار کرد: «گفته می‌شود قیمت گاز صادراتی ایران هنگام تحویل در مرز عراق هم اکنون متر مکعبی ۴۰ سنت است که قیمت بالایی است، اما وقتی صحبت از نیاز هست، قیمت اولویت نیست.» وی خرید گاز ایران به این قیمت را برای عراق مناسب توصیف کرد و گفت که نباید قیمت گاز ایران به مشتریان خود را با قیمت گاز روسیه به اروپا مقایسه کرد (که هم اکنون حدود ۱۸ سنت است). او اضافه کرد: «سیستم صادرات روسیه در اروپا گسترده و میزان صادرات بالاست. اما شرایط برای ایران و مشتریان منطقه‌ای ایران، فرق می‌کند.»

بازار عراق

البته ژانویه سال جاری، سنجابی شیرازی عضو اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در گفت‌وگو با «ایسنا» گفت اختلافاتی در توافق روی قیمت و حجم گاز صادراتی با عراق وجود داشت که قرار شد تغییراتی انجام شود. بازار عراق برای ایران اهمیت بسزایی دارد، چرا که تولید گاز تجاری این کشور سالانه تنها یک میلیارد متر مکعب است. اگرچه میزان فلرینگ (سوزاندن گازهای همراه در مشعل‌ها) در عراق به ۱۶ میلیارد متر مکعب نیز بالغ می‌شود، اما برنامه‌ مهار این میزان گاز تا ۱۵ سال آینده در نظر گرفته شده است. عراق فعلا در حوزه تولید برق نیازمند گاز ایران است. از طرفی نیروگاه‌های جدید برقی عراق در بغداد و بصره از سوی خود ایران ساخته شده است. بخش عراقی خط لوله گازی (نفت‌شهر- بغداد) نه تنها به دست شرکت‌های ایرانی (از جمله شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران) ساخته شده، بلکه خود خطوط لوله به طول ۲۷۰ کیلومتر نیز به‌وسیله‌ شرکت‌های ایرانی احداث و تحویل عراق شده است.با وجود این ایران صاحب این خط لوله به ارزش ۴۵۰ میلیون دلار نیست، چرا که اخیرا امیرحسین زمانی‌نیا معاون وزیر نفت ایران گفت که یکی از علت‌های تاخیر در ارسال گاز به عراق، موضوع بدهی معوق این کشور به شرکت‌های ایرانی از بابت ساخت خط لوله است. قرار است شرکت‌های ایران خط لوله ۱۴۷ کیلومتری دیگری در جنوب عراق نیز بکشند تا گاز ایران را تحویل نیروگاه رمیله بصره دهد. اخیرا عباس علی‌آبادی مدیر عامل شرکت مپنا گفت که قراردادی برای ساخت نیروگاه سه هزار مگاواتی رمیله به ارزش ۵/ ۲ میلیارد یورو امضا شده و ساخت این نیروگاه نیز آغاز شده است. این شرکت ایرانی، نیروگاه‌های صدر بغداد و نجف را نیز ساخته و تحویل عراق داده است.

صادرات برق ایران و تاثیر آن بر فروش گاز

ایران در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ دو قرارداد با عراق امضا کرد تا روزانه ۲۵ میلیون متر مکعب گاز به بغداد و به همین میزان نیز به بصره صادر کند تا در نیروگاه‌های برقی مورد استفاده قرار گیرد. البته خود عراق نیز ظرفیت تولید ۱۳ هزار مگاواتی برق را دارد که فعلا این نیروگاه‌ها با سوخت مایع کار می‌کنند. به این ترتیب در بازار گاز عراق، ایران نه تنها صادرکننده گاز، بلکه سازنده خطوط لوله و توسعه‌دهنده بخش مصرف‌کننده گاز نیز هست. ایران سال گذشته خورشیدی حدود ۷۵/ ۵ تراوات ساعت برق نیز به عراق صادر کرده بود که این رقم بیش از سه‌چهارم کل صادرات برق ایران است. صادرات برق ایران به عراق فعلا با صادرات گاز تهدید نخواهد شد، چرا که نیاز عراق به برق ۷ هزار مگاوات بیشتر از میزان تولید این کشور است و سال‌ها وقت نیاز است تا نیروگاه‌های جدیدی در عراق ساخته شود. ایران فعلا روزانه ۷ میلیون متر مکعب گاز از میادین و پالایشگاه ایلام صادر می‌کند، اما قرار است خط لوله ششم سراسری در سال جاری مالی تکمیل شود. یک شاخه از این خط لوله به ظرفیت ترانزیت ۱۱۰ میلیون متر مکعب در روز به خط لوله نفت‌شهر- بغداد وصل خواهد شد و میزان انتقال گاز به ۱۴ میلیون و سپس در اواخر سال آینده به ۲۵ میلیون متر مکعب خواهد رسید. خط لوله ششم، گاز پارس جنوبی را به مناطق غربی ایران انتقال می‌دهد که بخشی از آن نیز به عراق خواهد رسید. شاخه دیگری نیز سال آینده به مرز بصره کشیده خواهد شد و احتمالا صادرات گاز به بصره نیز از اواسط سال آینده خورشیدی آغاز شود.

قیمت گاز

قیمت گاز صادراتی ایران به عراق اگرچه حدود ۲۰ درصد از ترکیه ارزان‌تر است، اما حاشیه سود آن برای ایران بیشتر خواهد بود. در کنار پروژه‌های گازی و نیروگاهی که عراق به شرکت‌های ایرانی می‌دهد، عملا فاصله پارس جنوبی از بصره و بغداد بسیار کمتر از فاصله این میدان عظیم گازی تا مرز بازرگان ترکیه است. اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس طی گزارشی درباره سود صادرات گاز ایران به بازارهای مختلف ارزیابی کرده که سود خالص صادرات گاز به کشورهای منطقه نزدیک به پارس جنوبی مانند عراق حتی در قیمت‌های پایین نفت، چیزی حدود ۱۰ سنت بر متر مکعب است که رقم بسیار مناسبی است. هزینه تولید، پالایش و انتقال گاز نیز حدود ۱۹ سنت بر متر مکعب است که رقم نازلی است. این رقم در قیمت‌های بالای نفت، یعنی بشکه‌ای حدود ۱۰۰ دلار، می‌تواند به ۳۵ سنت نیز برسد.