ساز ناکوک بزرگان نفتی

دنیای اقتصاد: بازار نفت در اولین روز کاری این هفته تحت تاثیر کنار کشیدن عراق از پیوستن به طرح فریز نفتی فعالیت خود را با افت قیمت آغاز کرد. بر این اساس قیمت نفت خام برنت تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران) با افتی ۴۱ سنتی به ۳۷/ ۵۱ دلار بر هر بشکه رسید. همچنین نفت خام آمریکا نیز با کاهش ۶۰ سنتی با قیمت ۲۵/ ۵۰ دلار بر هر بشکه معامله شد. معامله‌گران بازار نفت علت اصلی افت قیمت‌ها را به اظهارات عراق در رابطه با خروج از اجرای طرح فریز نفتی ارتباط می‌دهند و در نهایت در انتظار برگزاری نشست ۳۰ نوامبر اعضای اوپک در وین، به بهبود شرایط بازار نفت امیدوار هستند. اما در کنار اخبار مربوط به عراق که تبدیل به اهرم فشار برای قیمت نفت شد، رشد تعداد دکل‌های حفاری در آمریکا و همچنین تقویت شاخص ارز نیز از دیگر دلایل کاهش قیمت نفت در بازار روز گذشته بود. به گزارش رویترز، تعداد دکل‌های حفاری در هفته گذشته افزایش ۱۱ دستگاهی داشته است که نخستین رشد دو‌رقمی از ماه آگوست به این سو بوده است.

در همین زمینه موسسه مورگان استنلی اظهار کرد: در کنار تمام اتفاقات باید رشد دکل‌های حفاری در آمریکا را نیز در نظر گرفت، رشدی که در پی افزایش قیمت اخیر نفت رخ داد. همچنین رشد شاخص دلار نیز به‌عنوان عاملی برای تضعیف قدرت خرید کشورهایی که از دلار آمریکا برای معاملات خود استفاده می‌کنند، بر کاهش قیمت نفت اثرگذار بوده است. اما عامل دیگری که از سمت طرف تقاضا بازار نفت را تحت تاثیر قرار داد، به واردات نفت خام ژاپن مربوط می‌شود. بر اساس اطلاعات منتشر شده رسمی، واردات نفت خام ژاپن در ماه سپتامبر نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته با کاهش ۶/ ۴درصدی همراه بوده و به ۲۷/ ۳ میلیون بشکه در روز رسیده است، اما با وجود کاهش قیمت نفت در روز گذشته، تحلیلگران بازار همچنان به بازگشت تعادل به بازار نفت امیدوار هستند. آنها عقیده دارند اگرچه بازار از دو سال قبل تا‌کنون با معضل مازاد عرضه همراه است، اما بعید نیست به زودی از نظر تولید و مصرف به توازن دست پیدا کند. در همین زمینه بانک بارکلیز در یادداشتی به مشتریان خود خبر داد: آمارها نشان می‌دهند که شرایط بازار نفت با بهبود قابل توجهی همراه شده و بازار با سرعت بیشتری به سمت تعادل در حرکت است. با این وجود باید دید خوش‌بینی تحلیلگران غربی زیر سایه تصمیمات تولیدکنندگان شرقی نفت، در نهایت تعبیر خواهد شد یا خیر.

مانع عراق بر سر راه فریز نفتی

خوش‌بینی و انتظار برای به نتیجه رسیدن توافق‌های صورت گرفته بر سر طرح کاهش تولید در حالی تا پایان هفته گذشته بازار نفت را در کانال ۵۰ دلاری ثابت نگه داشته بود که با نگاهی به اظهارات وزیر نفت عراق به نظر می‌رسد دومین تولیدکننده بزرگ اوپک با وجود حمایت از اجرای طرح فریز نفتی، با طفره رفتن از پیوستن به طرح توقف تولید نفت، در حال تبدیل شدن به مانعی برای دستیابی به توافقی نهایی برای اجرای طرح فریز و حمایت از ثبات بازار شده است.

آن‌طور که وزیر نفت عراق در کنفرانسی خبری در بغداد اعلام کرده است، عراق به علت درگیر بودن با برخی مسائل داخلی از جمله درگیری با شبه‌نظامیان داعش، باید از طرح کاهش تولید معاف شود. جبار اللعیبی در حالی روز یکشنبه این موضوع را به شکلی رسمی مطرح کرد که پیش از این عراق حمایت صریح خود را از اجرای طرح فریز نفتی اعلام و تاکید کرده بود که از هرگونه اقدامی که به کاهش تولید و افزایش قیمت نفت منجر شود حمایت خواهد کرد. حال با چرخشی که در مواضع نفتی عراق ایجاد شده است، جابر اللعیبی به صراحت اعلام می‌کند که «عراق برای مبارزه با داعش به درآمدهای نفتی احتیاج دارد.» اللعیبی در کنفرانس یاد شده تولیدات نفت عراق در ماه سپتامبر را بیش از ۷/ ۴میلیون بشکه در روز عنوان و تاکید کرده است: تولید نفت عراق در ماه آینده با رشد بیشتری نیز همراه خواهد بود زیرا دولت از شرکت‌های بین‌المللی فعال در میادین نفتی خواسته‌ است تولیدات را افزایش دهند. وزیر نفت عراق در ادامه آماری را که اوپک در رابطه با تولید نفت این کشور اعلام کرده است مورد مناقشه قرار داد و گفت: تولید نفت در عراق در ماه گذشته میلادی آن‌طور که اوپک اعلام کرده است از ۲/ ۴ میلیون بشکه در روز کمتر نیست. بر اساس اطلاعات موجود، صادرات عراق در حال حاضر روزانه حدود ۲۷/ ۳ میلیون بشکه در روز است.

عراق از حوالی نیمه سال ۲۰۱۵، تولید نفت سنگین را از گرید اصلی صادراتی (نفت سبک بصره) جدا کرده است. تا پیش از آن، تولید نفت سنگین برای این کشور به یک تنگنای مهم تبدیل شده بود؛ چراکه به دلیل نبود ظرفیت ذخیره‌سازی کافی برای جدا کردن تولید میدان‌های مختلف، کیفیت نفت سبک بصره متغیر و رو به تنزل بود. به این ترتیب مشتریان به‌طور دقیق نمی‌دانستند که کیفیت نفت هر محموله با محموله بعدی چقدر متفاوت است و اعمال تخفیف بر اساس گراویته، برای قانع کردن آنها کفایت نمی‌کرد. بنابراین دولت عراق مجبور شده بود تولید از میادین جدید را محدود کند تا نفت سبک بصره کماکان برای پالایشگران جذاب باقی بماند. تولید نفت عراق از سال ۲۰۱۴ بیش از یک میلیون بشکه در روز افزایش یافته که ۸۰ درصد آن مستقیما به جداسازی جریان‌های نفت تولیدی مربوط است. حال با وجود خیزی که عراق برای افزایش تولید برداشته است، خواستار مستثنی شدن از طرح فریز نفتی است. وزیر نفت عراق در بغداد در حالی به خبرنگاران گفته است «ما درگیر یک جنگ ناجور هستیم» که این پرسش مطرح می‌شود که هدف اصلی عراق از این درخواست به راستی افزایش درآمد برای مبارزه با معضلی به نام داعش است یا افزایش سهم بازار با بهره‌برداری از مشکلات داخلی؟‌

این سوال در شرایطی مطرح است که با توجه به احتمال قطعی شدن توافق بر سر اجرای طرح فریز و تلاش‌هایی که این روزها از سوی عربستان سعودی و ونزوئلا برای ایجاد هماهنگی در میان کشورهای عضو و غیر عضو اوپک برای هرچه سریع‌تر اجرایی شدن این طرح مشاهده می‌شود، به نظر می‌رسد عراق به‌عنوان دومین تولیدکننده نفت در اوپک ترجیح داده است هرچه سریع‌تر خود را از ماجرایی که می‌تواند رشد تولیداتش را تهدید کند، کنار بکشد. سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت (اوپک) روز ۲۸ سپتامبر در الجزایر توافق کردند که تولیدات خود را به ۵/ ۳۲ تا ۳۳ میلیون بشکه در روز کاهش دهند. اوپک در ماه سپتامبر روزانه ۳۹/ ۳۳ میلیون بشکه نفت تولید کرد که بیشترین سطح تولید این سازمان به شمار می‌رود. نشست بعدی اوپک ۳۰ نوامبر در وین برگزار می‌شود تا میزان کاهش تولید هر کشور بررسی شود. ایران، لیبی و نیجریه که تولید نفتشان به دلیل اعمال تحریم‌های غرب و جنگ داخلی کاهش یافته، خواستار مستثنی شدن از توافق اوپک برای کاهش تولید شده بودند که در نشست الجزایر مورد موافقت قرار گرفت. اما عراق با وجود اینکه در نشست یاد شده حضور داشت، پس از گذشت نزدیک به یک ماه و با مشاهده افزایش احتمال اجرای طرح فریز نفتی، با اشاره به ناآرامی‌های داخلی این کشور، خواستار پیوستن به لیست کشورهای مستثنی شده از شرکت در طرح فریز نفتی شده است.

اگر جنگ نبود

در همین زمینه فلاح الامیری، رئیس شرکت دولتی بازاریابی نفت عراق (سومو) گفت: سهم عراق از بازار نفت در نتیجه جنگ‌هایی که این کشور از دهه ۱۹۸۰ با آنها درگیر بوده، کاهش یافته است. او گفت: «اگر این جنگ‌ها نبود، ما باید روزانه ۹ میلیون بشکه نفت تولید می‌کردیم، برخی کشورها در این مدت سهم ما از بازار را گرفته‌اند.»دولت عراق دوشنبه گذشته عملیات آزادسازی شهر بزرگ موصل از سیطره داعش را آغاز کرد.اما اللعیبی در کنفرانس خبری خود گفت: از سیاست اوپک مبنی بر محدود کردن عرضه به منظور تقویت قیمت‌ها حمایت می‌کنیم اما مستثنی شدن عراق از این توافق را نیز خواستاریم. فیاض النیما، معاون وزیر نفت عراق نیز گفته است در بین اعضای اوپک، عراق در سال گذشته بیشترین افزایش تولید را داشته و این رقم ممکن است در سال ۲۰۱۷ افزایش یابد. همچنین الامیری گفت: تولید نفت عراق این ماه نسبت به ماه سپتامبر اندکی افزایش می‌یابد و به ۴.۷۷۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. به این ترتیب به نظر می‌رسد عراق مصمم است از سیاست‌های اوپک حمایت کند اما هزینه‌ای بابت آن پرداخت نکند.

تردید روسی برای اجرای فریز

اما در حالی‌که عراق به‌عنوان یکی از اعضای اثرگذار اوپک در رشد تولید نفت با حمایتی ضمنی از سیاست کاهش تولید خواستار کنار رفتن از اجرای این طرح شده است، روسیه نیز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان غیر عضو اوپک، از اظهار نظر در رابطه با پیوستن به طرح فریز خودداری کرد. الکساندر نواک، وزیر نفت روسیه که از سوی خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی برای حضور در نشست شورای همکاری خلیج فارس دعوت شده بود، پس از گفت‌وگو با همتایان خود در این نشست گفت: روسیه هنوز نمی‌تواند به شکلی قطعی اعلام کند که طرح فریز نفتی به‌عنوان یکی از چند سناریوی موجود برای بهبود بازار نفت به کار گرفته خواهد شد یا خیر.

نواک در ادامه گفت: با این حال دلایل کافی برای برداشتن گام‌هایی در جهت ایجاد تعادل در بازار نفت وجود دارد، زیرا تنها به واسطه ایجاد ثبات در بازار است که می‌توان به رشد سرمایه‌گذاری و کاهش نوسانات در ماه‌های آینده امیدوار بود. وزیر انرژی روسیه در رابطه با بحث‌هایی که در دیدار با همتاهای عرب خود داشته، ‌گفت: ما در مورد مسائل مربوط به سطح محدود کردن تولیدات نفت روسیه و دیگر کشورهایی که ممکن است به طرح فریز بپیوندند بحث کردیم، اما به هرحال برای اظهار‌نظر قطعی خیلی زود است زیرا مذاکرات هنوز جریان دارند و تصمیمی قطعی اتخاذ نشده است. آن‌طور که کارشناسان عقیده دارند روسیه نیز مانند عراق به دنبال افزایش تولید است. بر اساس آمار منتشر شده روسیه در سال جاری به‌طور متوسط روزانه ۹/ ۱۰ میلیون بشکه نفت در روز تولید داشته است که طبق اطلاعات منتشر شده از سوی وزارت انرژی این کشور، در چشم‌انداز ۲۰۲۰ می‌تواند تولیدات خود را روزانه در سطح ۱/ ۱۱ میلیون بشکه نگه دارد.

اما با وجود تمام تردیدهایی که از سوی تولیدکنندگان اثرگذار همچون عراق و روسیه برای کنترل تولید نفت مطرح می‌شود، دیوید هافتون، تحلیلگر بازار نفت عقیده دارد: «تصمیم به کاهش تولید به ۳۳ میلیون بشکه در روز قیمت نفت را در محدوده ۵۰ تا ۶۰ دلار حفظ خواهد کرد، زیرا حداقل نشان می‌دهد که موضع عربستان تغییر کرده و اوپک جدی است و می‌تواند بر اختلاف نظرهای سیاسی فائق آید.» در کنار تمام این تردیدها به نظر می‌رسد مواضع ایران نیز در ایجاد آرامش در بازار اثرگذار است، همان‌طور که پیش از این نیز اظهارات وزیر نفت مبنی بر حمایت از طرح فریز توانست بازار نفت را به مسیر تعادل هدایت کند. در حال حاضر انعقاد قراردادهای فروش نفت در بازار آتی در موقعیت انتظار برای افت قیمت‌ها به کمترین سطح از ماه مه سال جاری رسیده است، کارشناسان دلیل خوش‌بینی معامله‌گران را امید به توافق نهایی اوپک در اجلاس ۳۰ نوامبر می‌دانند. به گزارش بلومبرگ، حجم قراردادهای موقعیت‌های کوتاه (short positions) یا همان انتظار برای رشد قیمت نفت در بازار آتی نیویورک، در هفته منتهی به ۱۸ اکتبر ۲۱ درصد کاهش یافته است.

از طرفی صندوق‎های پوشش ریسک حجم معاملات خود در موقعیت‌های انتظار برای رشد قیمت (long positions) را نیز ۲/ ۳ درصد کاهش داده‌اند. در مجموع، حجم خالص معاملات در بازار آتی نفت(حجم معاملات در موقعیت‌ انتظار برای رشد قیمت منهای حجم و معاملات در موقعیت انتظار برای افت قیمت) به بیشترین مقدار ظرف دو سال گذشته رسیده است. فیل فلین، تحلیلگر نفت در موسسه Price Futures Group در این خصوص می‌گوید: معامله‌گران به انجام توافق اوپک خوش‌بین هستند. به گفته وی، با این حال تا زمان برگزاری نشست اوپک، بازار نفت آرام خواهد بود.