پشت صحنه مذاکرات نفتی ایران و عربستان وزیر نفت سابق عربستان، نشست ناکام دوحه- عکس EPA

دنیای اقتصاد: با آغاز اجلاس IEF از انتظار برای برگزاری نشست الجزایر بعد از دو ماه به پایان می‌رسد. گمانه‌های بسیاری طی دو ماه گذشته بر سر نتیجه این نشست مطرح شده است و حال با رسیدن روز موعود به نظر می‌رسد رسیدن به هر توافقی در این نشست دور از دسترس قرار دارد. چراکه معافیت ایران از طرح فریز تا رسیدن به سهم تولید ۱۳/ ۴ میلیون بشکه در روز از سوی عربستان پذیرفته نشده است و ایران نیز پیشنهاد توقف تولید خود در سطح ۶۵/ ۳ میلیون بشکه در روز در مقابل توقف تولید دیگر کشورها در پایین‌ترین سطح ۹ ماه اخیر را قبول نکرده است. بر این اساس به نظر می‌رسد آن‌طور که پیش از این نیز برخی مقامات نفتی عربستان اعلام کرده‌ بودند تنها نتیجه این جلسه، مشورت کشورها با هم باشد و نه بیشتر.

به گزارش «دنیای اقتصاد» پانزدهمین نشست مجمع بین‎المللی انرژی (IEF) از امروز در الجزیره آغاز به کار می‌کند و تا ظهر روز چهارشنبه ادامه خواهد یافت. این نشست با حضور بیش از ۵۰نماینده از کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده سوخت‌های فسیلی و بیش از ۳۰شرکت بزرگ نفتی برگزار خواهد شد. اما آنچه این دور از نشست IEF را در مرکز توجه رسانه‌های جهان قرار داده است، خبر نشست دیگری در حاشیه نشست IEF است. نشستی که باحضور کشورهای عضو اوپک و برخی کشورهای خارج از این سازمان از جمله روسیه، قزاقستان و برزیل به منظور توافق بر سر توقف رشد تولید که به «طرح فریز» شهرت یافته، برگزار خواهد شد.

بر اساس برنامه اعلامی، روز سه‌شنبه اولین نشست تخصصی IEF با سخنرانی وزیر نفت کشورمان آغاز می‌شود. سپس وزرای انرژی روسیه و عربستان و همچنین مدیران عامل شرکت‌های نفتی توتال و شل از دیگر سخنرانان امروز در IEF هستند. بر اساس اطلاعات به دست آمده از سوی «دنیای اقتصاد» موضوع سخنرانی بیژن زنگنه به چالش‌های بازار نفت از جمله عدم تناسب ظرفیت تولید و حجم ذخایر نفتی هر کشور، عدم دسترسی یکسان کشورهای دارنده ذخایر هیدروکربنی به تکنولوژی و سرمایه و همچنین عدم دسترسی یکسان به بازارهای مصرف اختصاص دارد.

سناریوهای قابل بررسی در الجزایر

با وجود اینکه آخرین گردهمایی کشورهای عضو و غیر عضو اوپک ۵ ماه پیش در الجزایر با شکست مفتضحانه‌ای پایان یافت، اما فشار اقتصادی بر عربستان موجب شده که این کشور در این بازه زمانی مذاکره با کشورهای دیگر از جمله ایران را در راستای چاره‌اندیشی برای بازار نفت ادامه دهد. آن‌طور که گفته می‌شود تاکنون سناریوهای مختلفی روی میز ایرانی‌ها قرار گرفته‌ام توافقی بر سر هیچ یک از آنها رخ نداده است. آخرین پیشنهادی که به ایران شده و رسانه‌های خارجی نیز به نقل از برخی مقامات سعودی آن را منتشر کردند، فریز تولید نفت ایران در بیشترین سطح از ابتدای سال جاری میلادی و همچنین رساندن تولید دیگر کشورهای عضو به کمترین سطح طی ۹ ماه اخیر است.

آن‌طور که یک منبع آگاه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید، بر اساس آخرین طرح پیشنهادی، ایران، لیبی و نیجریه در بیشترین سطح تولید ۹ ماه ابتدای سال ۲۰۱۶ تولید خود را ثابت نگه دارند و در مقابل یازده عضو دیگر این سازمان تولید خود را به کمترین سطح طی این مدت برسانند. گفته می‌شود در صورت توافق بر سر این طرح، تولید نفت اوپک که ماه گذشته میلادی به ۲۷/ ۳۳ میلیون بشکه در روز رسیده بود، با بیش از ۷۰۰ هزار بشکه کاهش به سطح ۵۷۷/ ۳۲ میلیون در روز خواهد رسید. همچنین کشورهای عضو اوپک متعهد می‌شوند ظرف یک‌سال آینده نیز این سطح تولید را حفظ کنند. از سویی اوپک انتظار دارد که کشورهای غیرعضوی نیز که توان افزایش تولید دارند از جمله روسیه، قزاقستان و برزیل در نشست الجزیره شرکت کرده و بر سر کاهش بیش از ۳۰۰ هزار بشکه از تولید خود موافقت کنند. بنابراین درصورت موافقت کشورهای عضو اوپک در حاشیه نشست IEF در الجزایر، طی یک سال آینده حدود یک میلیون بشکه از عرضه کشورهای حاضر در طرح فریز تولید کاسته خواهد شد. با این حال، این منبع آگاه در اوپک می‌گوید: «حتی درصورت توافق نمی‌توان انتظار داشت قیمت‌ها به بالای ۵۰ دلار برسد.»

تولید نفت ایران بر اساس داده‌های منابع ثانویه در آخرین گزارش دبیرخانه اوپک، حدود ۶۵/ ۳ میلیون بشکه در روز است، در حالی که مقامات نفتی کشور مقدار تولید روزانه را ۲۰۰ هزار بشکه بیشتر و حدود ۸۵/ ۳ میلیون بشکه می‌دانند. اما عربستان در حالی توقف رشد تولید نفت ایران در سطح ۶۵/ ۳ میلیون بشکه در روز را داده است که مقامات نفتی کشورمان بر این باورند در سال‌های تحریم، عربستان، امارات و قطر و حتی عراق جای ایران را در بازار نفت گرفته‌اند و حال ایران قصد دارد به سهم تولید پیش از تحریم‌ها بازگردد.

مقامات ایرانی بر این باورند که تحریم‌های غرب علیه ایران از سال ۲۰۰۵ آغاز شده و از آن زمان صنعت و بازار نفت ایران را تحت تاثیر قرار داده است. بر این اساس سهم ایران در اوپک را ۷/ ۱۲ درصد از تولید نفت این سازمان یعنی بیشترین سهم ماهانه ایران از تولید اوپک در سال ۲۰۰۵ اعلام شده است. مقامات نفتی کشورمان بر اساس سقف ۵۷۷/ ۳۲ میلیون بشکه‌ای تولید اوپک بعد از فریز تولید، سهم تولید ایران را ۱۳۷/ ۴ میلیون بشکه در روز می‌دانند. یعنی ایران بر این باور است که سهم تولید ایران در هر برنامه فریز تولیدی باید ۱۳۷/ ۴ میلیون بشکه‌ای در روز در نظر گرفته شود، البته به گفته منبع آگاه در اوپک این پیشنهاد نیز از سوی عربستان رد شده است.

کشورهای حاضر در نشست الجزایر و مواضع آنها

علاوه بر ایران کشورهای دیگری نیز در اوپک هستند که با فریز تولید نفت خود مخالفت کرده‌اند. لیبی و نیجریه که در سال‌های اخیر به دلیل جنگ‌های داخلی با افت به ترتیب ۵/ ۱ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه‌ای تولید مواجه شده‌اند، اعلام کرده‌اند که فریز تولید را نمی‌پذیرند و به محض حل مشکلات داخلی به افزایش تولید و بازگشت به سطوح قبلی خواهند پرداخت. همچنین عراق دیگر کشور عضو اوپک که برنامه‌های توسعه‌ای بسیاری دارد، اعلام کرده فریز تولید را نمی‌پذیرد اما در صورت توافق دیگر کشورها بر سر طرح فریز به‌طور داوطلبانه به مدت ۶ ماه تولید خود را افزایش نخواهد داد. بنابراین در صورت عدم توافق و شکست نشست الجزایر، کشورهای لیبی، نیجریه و عراق مواضع مشابه ایران خواهند داشت عربستان و دیگر متحدانش نمی‌توانند ایران را به‌عنوان تنها عامل عدم توافق در این نشست معرفی کنند. از سویی با وجود سناریوهای مختلفی که سعودی‌ها برای فریز تولید در نظر گرفته‌اند، اما اخیرا برخی مقامات نفتی این کشور به خبرگزاری بلومبرگ اعلام کرده‌اند که انتظار رسیدن به توافق را در الجزایر نداشته باشید، چراکه این نشست به منظور مشورت بیشتر کشورهای عضو درخصوص بازار است.

پیش از این نیز محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک که یکی از افراد حاضر در نشست الجزایر است، اعلام کرده بود نشست الجزایر مشورتی است و احتمالا برای تداوم مذاکرات در نشست‌های آتی تصمیم‌گیری شود. اما روسیه که طی چند ماه اخیر یکی از رایزنان اصلی جلب توافق کشورها بر سر فریز تولید است، به تازگی اعلام کرده ممکن است در نشست کشورهای تولیدکننده نفت در حاشیه اجلاس IEF شرکت نکند. به گفته یک مقام آگاه، روسیه تنها در صورتی در نشست الجزایر حاضر خواهد شد که اعضای اوپک پیش از نشست بر سر تعیین سقف تولید به اجماع رسیده باشند. گفته می‌شود نماینده مسکو ممکن است پیش از آغاز گفت‌وگوی غیررسمی اوپک، الجزیره را ترک کند. هرچند برخی کارشناسان این اظهارات را بازی رسانه‌ای روس‌ها می‌دانند.

نورالدین بوطرفه، وزیر انرژی الجزایر نیز که پیش از این به حصول توافق برای فریز تولیدات نفتی در نشست غیررسمی اوپک در کشورش بسیار امیدوار بود، روز گذشته در اظهار‌نظری کوتاه گفت: دستیابی به هر نتیجه‌ای در نشست اوپک که قرار است امروز در الجزایر برگزار شود، ممکن است. با این حال برخی از کشورها به شدت نگران نتیجه نشست الجزایر و تبعات آن برای بازار نفت هستند. به‌طور مثال رافائل کوریا، رئیس‌جمهوری اکوادور که روز شنبه نیز نسبت به توافق بر سر تثبیت بازار نفت در نشست غیررسمی الجزیره ابراز امیدواری کرده بود، هشدار داد که در صورت عدم توافق «خطرات جدی» اوپک را تهدید می‌کند. به گفته کوریا نشست الجزایر به دلایل دیگر برگزار می‌شود، ولی تمام اعضای اوپک در آنجا خواهند بود بنابراین امید می‌رود نشست‌های غیررسمی دیگری برگزار شده و بر سر تثبیت بازار نفت توافق شود. رئیس‌جمهور اکوادور از «فروپاشی» به‌عنوان خطری یاد کرد که می‌تواند در صورت عدم حصول توافق اوپک را تهدید کند. وی همچنین به احتمال کاهش بیشتر قیمت نفت در نتیجه ادامه یافتن مناقشات داخلی در اوپک پرداخت.

در دوحه چه گذشت؟

این اولین بار نیست که بحث فریز تولید به میان کشورهای صادرکننده نفت آمده است. آوریل سال جاری نیز نشستی به منظور فریز تولید نفت در دوحه برگزار شد که با شکست به پایان رسید. چراکه عربستان به دلیل عدم موافقت ایران با توقف رشد تولید خود، از هرگونه توافقی سر باز زد. ماجرا از آنجا شروع می‌شد که ایران در آن زمان تازه از فشار تحریم‌های غرب رها شده بود و قصد بازگشت به سطح تولید پیش از تحریم‌ها را داشت، بنابراین اعلام کرد که با وجود حمایت از هر اقدامی در راستای بهبود بازار نفت، حاضر به فریز تولید خود نیست، چراکه فریز تولید ایران به معنای بازگشت مجدد تحریم‌ها اینبار از سوی کشورهای عضو اوپک است. در حالی که ایران پیش از نشست دوحه بارها موضع خود را درخصوص فریز تولید اعلام کرده بود، اما مقامات عربستان گمان می‌کردند که با افزایش فشار موافقت کشورمان برای فریز تولید را به دست خواهند آورد. با عدم حضور نماینده ایران در نشست دوحه، سعودی‌ها از مشارکت ایران ناامید شده و با توجه به مذاکرات فراوان و تاریخی در آن روز که به درازا کشیدن بی‌سابقه این نشست منتهی شد، نهایتا هیچ توافقی در دوحه حاصل نشد. گفته می‌شود اصرار عربستان به پذیرش فریز تولید از سوی ایران، حتی به قیمت تغییر وزیر نفت با سابقه این کشور تمام شد. در واقع علی النعیمی، وزیر نفت سابق عربستان برخلاف محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد و مرد شماره یک نفتی آل سعود بر این باور بود که افزایش تولید ایران بعد از لغو تحریم‌ها امری طبیعی است. این اختلاف مواضع بین وزیر تکنوکرات سعودی‌ها و بن سلمان موجب شد که حدود یک هفته بعد از نشست دوحه، وی بعد از ۲۵ سال از مقام وزارت نفت این کشور کنار گذاشته شود.

با این حال افزایش فشار اقتصادی به این کشور و دیگر کشورهای عضو اوپک موجب شد که مذاکرات بر سر هدایت بازار نفت و کمک به قیمت‌ها ادامه یابد. در واقع با نظر گرفتن مقدار عرضه و قیمت نفت در سطح نوامبر سال ۲۰۱۴، یعنی پیش از افت قیمت‌ها، به‌طور متوسط روزانه ۸۷۵ میلیون دلار کشورهای تولیدکننده نفت از کاهش قیمت‌ها زیان دیده‌اند و در مقابل کشورهای مصرف‌کننده به همین میزان سود برده‌اند. از مقدار زیان ۸۷۵ میلیون دلاری کشورهای تولیدکننده نفت، سهم کشورهای عضو اوپک ۷۱۱ میلیون دلار در روز است. عربستان با ۲۲۵ میلیون دلار زیان روزانه بیشترین ضرر را از افت قیمت نفت بین کشورهای عضو اوپک دیده است. بعد از عربستان، عراق با ۹۵ میلیون دلار، امارات با ۷۵ میلیون دلار و ایران با ۴۸ میلیون دلار در روز، از افت قیمت‌ها ضرر کرده‌اند. اما ظاهرا با توجه به برنامه‌های توسعه‌ای عربستان به خصوص «چشم‌انداز سعودی ۲۰۳۰» و همچنین کاهش چشمگیر ذخایر ارزی و کسری بودجه این کشور در سال‌های اخیر، فشار اقتصادی ناشی از افت قیمت‌ها موجب شکسته شدن آستانه تحمل آل‌سعود شده است. به‌طوری که، به گفته یک منبع در فاصله دو نشست، پیشنهادهای مختلفی درخصوص فریز تولید و کمک به رشد قیمت‌ها به ایران شده اما کشورمان تاکنون در برابر فشارهای عربستان و دیگر کشورهای عضو اوپک برای پیوستن به طرح فریز مقاومت کرده است.