فرهنگ خطیبی/ سرپرست شرکت نفت خزر

با رشد روزافزون علم و فناوری و به دنبال کاهش ذخایر نفت و گاز در محدوده خشکی و آب‌های کم‌عمق، روند فعالیت‌های اکتشافی در حوزه آب‌های عمیق و فوق عمیق شتاب گرفته و در این عرصه جست‌وجو برای پی بردن به وجود منابع هیدروکربنی در آب‌هایی با عمق بیش از ۱۰۰۰ متر و حتی بیشتر از آن تا ۳۵۰۰ متر مورد توجه متخصصان نفتی جهان قرار گرفته است.

افزایش جمعیت جهان، افزایش تقاضای جهانی، کاهش ذخایر هیدروکربنی، پیشرفت و توسعه فناوری‌های جدید در زمینه اکتشاف و تولید از حوزه‌های آب عمیق و تحولات سیاسی کشورهای تولیدکننده نفت و گاز از عوامل موثری است که دنیا را به سمت بهره‌برداری از منابع هیدروکربنی آب‌های عمیق ترغیب می‌کند. ضرورت توجه به فعالیت‌های اکتشافی در بخش فراساحل به اندازه‌ای است که حدود ۷۰ درصد از میادین نفت و گاز جهان که در ۲۰ سال گذشته کشف شده‌ در بخش فراساحلی قرار داشته‌اند.

همچنین ۶۵ درصد از ذخایر هیدروکربنی جهان در مناطق فراساحل واقع شده که از این میزان حدود ۳۵ درصد در مناطق فراساحل کم‌عمق و حدود ۳۰ درصد در نواحی فراساحل عمیق قرار گرفته است. در بخش تولید نیز، میادین نفت و گاز دریایی حدود ۴۰ درصد از سهم تولید نفت و گاز جهان را به خود اختصاص داده‌اند و این موضوع ضرورت توجه به توسعه فعالیت‌های اکتشافی در دریای خزر را دوچندان کرده است. خزر نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان با داشتن نزدیک به ۴۰ درصد مجموع مساحت دریاچه‌های دنیا از حیث ذخایر نفت و گاز جزو مناطق به نسبت بکر جهان به شمار می‌آید.

پس از تاسیس شرکت نفت خزر این شرکت با انجام مطالعات وسیع ژئوفیزیک، زمین‌شناسی و مهندسی نفت به نتایج مثبتی به لحاظ وجود منابع غنی هیدروکربن در آب‌های عمیق دریای خزر در بخش جنوبی آن پی برد، به‌طوری که بر اساس مطالعات انجام شده، عمده ۴۶ ساختار کوچک و بزرگ شناسایی شده در بخش جنوبی دریای خزر در اعماق بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ متر این دریا قرار دارند. بر همین اساس مطالعات مفهومی و اجرایی به منظور ساخت سکوی نیمه شناور ایران امیرکبیر با قابلیت حفاری تا عمق ۶ هزار متر زیر بستر دریا در آب‌هایی تا عمق هزار متر در دستور کار این شرکت قرار گرفت. ساخت سازه‌ای عظیم با وزنی حدود ۱۵ هزار تن یکی از چالش‌های نفسگیر، پیچیده، زمان‌بر و پرهزینه‌ برای شرکت بود که در نهایت با عبور از مشکلات فراوان در مدار عملیاتی قرارمی‌‌گیرد. به دنبال ساخت این سازه عظیم و بی‌بدیل، سه شناور منحصربه فرد و با قدرت کششی بالا برای جابه‌جایی این سازه و همچنین اجرای عملیات لنگراندازی در پهنه دریای خزر مهندسی و ساخته شد. پس از اتمام مراحل ساخت این سکوی عظیم گمان می‌رفت که خیلی از مشکلات پایان یافته است در حالی که با شروع فعالیت‌های اکتشافی در راهبری و استفاده از این سازه و بعدها در عملیات حفاری اکتشافی در میدان سردارجنگل در عمق ۷۲۸ متری دریا، خاص بودن موضوع آب‌های عمیق عیان می‌‌شود. پس از تلاش خستگی‌ناپذیر متخصصان و کسب دانش کاری در این حوزه، جمهوری اسلامی ایران و صنعت نفت کشور برای اولین بار در سطح کشورهای منطقه در حوزه ساخت و بهره‌برداری از سازه‌های عظیم نفتی و به‌کارگیری دانش و تکنولوژی، وارد باشگاه فعالیت‌های نفت و گاز در آب‌های عمیق شد. مسیری که به‌رغم مشکلات فراوان و فرا‌روی آن، به مسیری غیرایستا و بازگشت‌ناپذیر تبدیل شده است.

موضوع توسعه و تولید از میادین آب عمیق دریای خزر به‌عنوان یک اولویت، با چالش‌ها و پیچیدگی‌های متعددی مواجه است که دستیابی به فناوری‌های خاص آب عمیق از جمله ضرورت‌های ورود قاطعانه به این عرصه است. این درحالی است که اکثر میادین موجود در مناطق نفتخیز کشور در نیمه دوم عمر تولید خود قرار گرفته‌اند و لزوم فعالیت‌های اکتشافی و دستیابی به ساختارهای جدید در بخش شمال کشور و دریای خزر ضروری به نظر می‌رسد.

در حال حاضر روند سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ در بخش تامین انرژی‌های فسیلی نشان می‌دهد که به‌رغم وجود چالش‌ها، هزینه‌ها و ریسک بالای فعالیت در آب‌های عمیق سرمایه‌گذاری در این مناطق به موضوعی توجیه‌پذیر از منظر اقتصادی مبدل شده است. به همین منظور تلاش‌های فراوانی طی این چند سال در زمینه توسعه فعالیت‌های اکتشافی در دریای خزر درحال انجام بوده است.

با حفاری دوحلقه چاه در میدان نفتی سردار جنگل و کشف نفت در آب‌های عمیق دریای خزر، برای اولین بار در تاریخ صنعت کشور، ضمن کسب تجارب ارزنده در زمینه عملیات در آب‌های عمیق، این صنعت در کشور بومی شده و ایران عنوان تنها کشور دارنده دانش و تکنولوژی در آب عمیق را در منطقه از آن خود کرده است.بنابراین ضرورت دارد با هدف تحقیق برنامه‌های توسعه‌ای تدوین شده، به تداوم فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای در دریای خزر توجه جدی داشت، امری که شرکت نفت خزر در سایه حمایت‌های شرکت ملی نفت ایران و وظایف تکلیفی وزارت نفت در دستور کار خود قرار داده است و براساس سند راهبردی اکتشاف منابع نفت و گاز و برنامه جامع اکتشافی این منابع تا افق ۱۴۰۴ در چشم‌انداز توسعه صنعت نفت قرار دارد.