محمداسدیان / ‌کارشناس مهندسی ایمنی و حفاظت محیط‌زیست

انفجارهای پی‌در‌پی در صنعت پتروشیمی در حالی از چند هفته گذشته خبرساز شده‌اند که آخرین انفجار هشتم مرداد ماه جاری در مخزن پتروشیمی کرمانشاه رخ داد. پیش از این حادثه که خسارت جانی به همراه نداشت، یک حادثه دیگر در محل یکی از شهرهای شمال غرب کشور به علت انفجار کپسول گاز، با وجود رسیدگی‌های درمانی باعث فوت چند تن از هموطنانمان شد. یکی دیگر از حوادثی که اواسط تیرماه سال جاری خبرساز شد، نشت در یکی از مخازن مجتمع بوعلی سینا در ماهشهر بود که حدود ۶۰ هزار یورو خسارت برجا گذاشت. اما از نظر مدیریتی می‌توان به این حادثه و حوادث مشابه آن با دو رویکرد نگاه کرد؛ نخستین رویکرد می‌تواند فقط به تحلیل حادثه بپردازد؛ در این رویکرد موضوع اصلی بررسی و یافتن دلیل یا دلایل، مقصر یا مقصران این حوادث است. اجرای این امر بسیار ضروری است.

ولی قطعا برای حل مشکلات چاره ساز نخواهد بود. رویکرد دیگر، رویکر تحلیلی حادثه به‌لحاظ پیدا کردن مشکلات است. در این رویکرد شناسایی نواقص اجرایی و در نهایت پیدا کردن راه حل مناسب براساس اجماع متخصصان و تجربه مورد توجه قرار می‌گیرد. از نظر نگارنده رویکرد دوم در بررسی حوادث بسیار مهم و ضروری است و لازم است مقامات مسوول با چنین رویکردی به بررسی حوادث اخیر بپردازند. در شرایط موجود و به امید قراردادهای بزرگ نفتی آن هم با شرکای خارجی قطعا آمادگی در برابر شرایط اضطراری یکی از مهم‌ترین‌ موارد در قراردادها خواهد بود که تاکنون نمره خوبی از آن کسب نکرده‌ایم. درضمن دست یافتن به این مهم با کار یک هفته و یک ماه آن هم با گروه کوچکی از کارشناسان ممکن نخواهد بود. به نظر می‌رسد اجرایی کردن موضوع مهمی چون مدیریت بحران و آمادگی در شرایط اضطراری یک عزم ملی با رویکرد سیستمی هدفمند می‌طلبد. قطعا حمایت مستقیم وزیر نفت در رابطه با این موضوع نقش بسیار پرنگی را ایفا خواهد کرد. واقعیت آن است که نگاه به مقوله HSE (مهندسی ایمنی و حفاظت محیط زیست برای حفاظت از سلامت منابع انسانی) بسیار افول کرده است و این مقوله مهم به جایگاه ۲۰ سال قبل خود بازگشته است؛ در حالی‌که برای حضور پررنگ و مقتدرانه در عرصه بین‌المللی صنعت نفت چاره‌ای جز اعتقاد قلبی و عملی به مقولهQHSE نداریم. در پایان به مواردی اشاره می‌شود که می‌تواند تحت عنوان یادگیری از حوادث اخیر به‌صورت تخصصی و عملیاتی مطرح شود تا در آینده با مشکلات کمتری مواجه باشیم.　

۱- حادثه اخیر در پتروشیمی بوعلی سینا در خشکی و در مرکز قطب پتروشیمی ایران در ماهشهر رخ داد. دسترسی به منابع در این نقطه بسیار مهم و حائز اهمیت بوده است. حال جای این سوال باقی است که اگر حادثه در نواحی مرزی و دور از مرکز به‌وقوع می‌پیوست، تکلیف چه بود؟ چه امکاناتی در این خصوص فراهم شده است؟

۲- حادثه اخیر خوشبختانه تلفات جانی خاصی نداشته است؛ اما اگر آمار سوانح سوختگی در حد ۵۰ نفر بود آیا امکان مدیریت درمان وجود داشت؟‌ آیا منطقه یا مراکز سوانح سوختگی دارای این ظرفیت هستند؟

۳- اگر این حادثه پیشروی می‌کرد، تیم حاضر در منطقه امکانات لازم برای کنترل را داشت؟

۴- آموزش‌های مرتبط با افراد مسوول در چه حدی بوده است؟ آیا آموزش‌ها به لحاظ کیفی و کمی کفایت داشته است؟

۵- اگر برای یکی از سکوهای نفتی ما در خلیج فارس حادثه بزرگ رخ دهد، چه امکاناتی برای مهار آتش، نشت مواد نفتی یا انتقال مصدومان احتمالی از دریا به خشکی و ‌از خشکی به مراکز درمانی بزرگ وجود دارد؟ آیا امکانات کافی درخصوص انتقال استاندارد وجود دارد؟ فرض کنید حادثه در ساعات نیمه شب رخ دهد. آیا امکانات لازم برای انتقال مثلا ۳۰ حادثه دیده حاد را در شب داریم؟ ناوگان دریایی ما چه تجهیزات استانداردی دارند؟ چند فروند کشتی آتش‌خوار داریم؟ ‌آیا تجهیزات مهار آلودگی موادنفتی وجود دارد و اگر وجود دارد کافی هستند؟ ( ERP (EMERGANCY RESPONS PLAN یکی از مقوله‌های مهم در صنعت نفت‌وگاز به‌ویژه حفاری است که حتی شرکت‌های بزرگ نفتی هم به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های زیادی که انجام داده‌اند در مدیریت آن با مشکل مواجه شده‌اند، پس توجه به فرهنگ‌سازی، آموزش، ‌تمرین‌های منظم و منسجم تحت عنوان مانورهای آموزشی بسیار الزامی است.