گروه نفت و پتروشیمی، نسیم علایی: در حالی که آخرین آمار نشان می‌دهد تولید نفت ایران به بیشترین سطح خود در ۵ سال اخیر یعنی به سطح پیش از تحریم‌ها رسیده، تولید نفت ونزوئلا در کف ۱۳ ساله خود قرار گرفته است. اما این همه ماجرا نیست، شاخص پریکس(PRIX) که بر مبنای تحولات سیاسی در ۲۰ کشور بزرگ صادرکننده نفت، روند سه ماهه صادرات آنها را پیش‌بینی می‌کند، نشان می‌دهد که این مسیر متفاوت نفتی در ماه‌های آینده نیز ادامه خواهد یافت. یعنی همان‌طور که باید منتظر افت تولید و صادرات نفت ونزوئلا باشیم، شاهد افزایش صادرات نفت ایران نیز خواهیم بود. روند متفاوت تولید نفت در ایران و ونزوئلا را می‌توان به سیاست‌های متفاوتی که این کشورها دنبال می‌کنند مربوط دانست. ایران در سال‌های اخیر با در پیش گرفتن سیاست‌های واقع‌بینانه در جهت اصلاحات اقتصادی گام برداشته که رفع تحریم‌ها و افزایش صادرات نفت ایران از دستاوردهای این تغییرات محسوب می‌شود. در مقابل ونزوئلا حتی بعد از چاوز(رئیس‌جمهور قبلی این کشور) نیز سیاست‌های پوپولیستی خود را ادامه داد. در واقع افت تولید نفت این کشور تنها بخشی از نتایج سیاست‌های پوپولیستی است که مادورو در ادامه سیاست‌های چاوز در پیش گرفته است. در حال حاضر بحران اقتصادی در ونزوئلا به قدری شدید است که احتمال می‌رود هر آن شاهد فروپاشی اقتصادی این کشور باشیم.

افت تولید ونزوئلا در برابر رشد تولید ایران

ونزوئلا به دلیل مشکلات شدید اقتصادی که به دنبال کاهش بهای نفت با آن دست به گریبان شده در چند ماه اخیر با کاهش تولید نفت مواجه شده است. بر اساس آخرین گزارش اوپک، ونزوئلا در ماه ژوئن(ماه گذشته میلادی) با افت ۸۸ هزار بشکه‌ای بیشترین میزان کاهش تولید را بین کشورهای عضو این سازمان به خود اختصاص داده است(ارجاع شود به گزارش صفحه نفت و پتروشیمی روزنامه دنیای‌اقتصاد در شماره ۳۸۱۲ با عنوان «جهش تولید نفت ایران به پیش از تحریم‌ها»). بر اساس گزارش بلومبرگ، آژانس بین‌المللی انرژی نیز در گزارش ماهانه خود بر کاهش تولید ونزوئلا به دلیل فشار اقتصادی ناشی از کاهش بهای نفت تاکید کرده است. بر اساس گزارش این سازمان، تولید نفت ونزوئلا در ماه ژوئن به کمترین مقدار ظرف ۱۳ سال اخیر رسیده و این کشور سردمدار افت تولید بین کشورهای عضو اوپک بوده است. تولید نفت ونزوئلا در ماه ژوئن به ۱۸/ ۲ میلیون بشکه در روز رسیده که با حدود ۲۳۰ هزار بشکه کاهش، کمترین سطح از فوریه ۲۰۰۳ محسوب می‌شود. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که تولید نفت روزانه ونزوئلا در ادامه سال نیز روند کاهشی خود را ادامه دهد به‌طوری‌که افت ۲۰۰ هزار بشکه‌ای را در کل سال جاری میلادی تجربه کند. در واقع به دلیل کاهش تولید برق به دنبال افت سطح آب سد گوری، بحران‌ اقتصادی و کاهش طبیعی سطح ذخایر نفتی، ونزوئلا در نیمه اول سال افت ۱۲۰ هزار بشکه‌ای تولید روزانه نفت را تجربه کرده است. از سویی پیش‌بینی می‌شود مشکلات اقتصادی ونزوئلا رو به تشدید رود که ممکن است حتی به سقوط دولت مادورو(رئیس‌جمهور کنونی این کشور) بینجامد. این موضوع کاهش تولید نفت ونزوئلا تا پایان سال را ناگزیر کرده است. اوضاع نابسامان اقتصادی در ونزوئلا موجب شده در شاخص پریکس نیز این کشور جزو کشورهایی قرار گیرد که در سه ماه سوم سال با افت تولید مواجه خواهد شد. بر اساس این شاخص ونزوئلا بین چهار کشوری قرار دارد که در سه ماه سوم سال ۲۰۱۶ با افت تولید مواجه خواهد شد. به غیر از ونزوئلا، اکوادور، نیجریه و کلمبیا نیز کمترین مقدار را در شاخص پریکس به خود اختصاص داده‌اند که غالبا ناشی از بحران اقتصادی یا سیاسی به دنبال افت قیمت نفت است.

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، در مقابل ونزوئلا که بیشترین کاهش تولید نفت را بین کشورهای عضو اوپک به خود اختصاص داده، ایران قرار دارد. ایران بر خلاف ونزوئلا در حال حاضر بین کشورهای عضو اوپک سردمدار رشد تولید محسوب می‌شود که مهم‌ترین‌ عامل آن تغییر در سیاست‌های خارجی کشور و رفع تحریم‌ها عنوان می‌شود. ایران در ماه گذشته میلادی میزان تولید خود را به سطح پیش از تحریم‌ها رساند، این در حالی است که تنها ۶ ماه از رفع تحریم‌های غرب علیه ایران گذشته است. با وجود اینکه سطح تولید نفت ایران به پیش از تحریم‌ها رسیده همچنان بر اساس شاخص پریکس احتمال افزایش تولید نفت ایران در سه ماه سوم سال میلادی وجود دارد. ایران که دارای بالاترین شاخص افزایش صادرات نفت در سه ماه دوم سال ۲۰۱۶ بود در سه ماه سوم ۲۰۱۶ در جایگاه دوم بعد از عراق قرار گرفت که نشان‌دهنده تداوم تاثیر مثبت برجام بر افزایش تولید نفت کشورمان اما با آهنگ کندتر است. در حقیقت تا حدودی انتظارت تاثیر برجام بر افزایش تولید نفت بعد از افزایش اولیه در سه ماه دوم کم شده است.

بررسی شاخص پریکس در برخی کشورها

در گزارشی که به تازگی موسسه بین‌المللی انرژی به نام «تحلیل هفتگی تحولات نفت و گاز» منتشر کرده شاخص پریکس برای کشورهای بزرگ صادرکننده نفت محاسبه شده است. بر اساس این گزارش، شاخص پریکس به‌عنوان یکی از عوامل پیش‌بینی بهای نفت در آینده همواره مورد توجه کارشناسان نفتی است. آخرین بررسی‌های این شاخص نشان می‌دهد که میزان آن به کمتر از مرز ۵۰ رسیده که احتمال کاهش صادرات نفت بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده نفت در سه ماه سوم سال را به دنبال خواهد داشت.

شاخص پریکس ابتدای هر فصل برای ۲۰ کشور بزرگ صادرکننده نفت محاسبه می‌شود و هدف از محاسبه آن ارزیابی تاثیر تحولات سیاسی این کشورها بر میزان صادرات آنها است. برای محاسبه این شاخص از بیش از ۲۶۰ کارشناس نفتی در سراسر دنیا درخصوص میزان صادرات نفت ۲۰ کشور بزرگ صادرکننده نفت نظر‌سنجی می‌شود. این نظرات بر مبنای اینکه معتقد به کاهش صادرات، افزایش یا عدم تغییر صادرات آن هستند، جدا شده و سپس به ترتیب در ضریب‌های صفر، یک و نیم ضرب می‌شود. نتیجه مجموع این ارقام میزان شاخص PRIX برای هر کشور است. بر این اساس، شاخص PRIX رقمی بین صفر تا ۱۰۰ است که هر‌چه به ۱۰۰ نزدیک‌تر باشد نشان از تاثیر تحولات سیاسی یک کشور در راستای افزایش صادرات نفت آن و در مقابل هر‌چه این شاخص به صفر نزدیک‌تر باشد، نشان از این دارد که تحولات سیاسی آن کشور به سویی می‌رود که صادرات نفتش را کاهش خواهد داد. در این بین اعداد نزدیک به ۵۰ به این معناست که تحولات سیاسی کشور مورد‌نظر تاثیری بر میزان صادرات آن نخواهد داشت. بین ۲۰ کشوری که شاخص پریکس برای آنها محاسبه می‌شود، در سه ماه سوم ۶۱۰۲ عراق بیشترین مقدار را به خود اختصاص داده است. پیش‌بینی می‌شود که تولید نفت عراق با کاهش تهدیدات سیاسی داعش در سه‌ماهه سوم ۲۰۱۶ بهبود یابد.

پیش‎بینی شده روند صادرات عربستان از روند یکنواختی برخوردار باشد. در واقع هرچند اطمینان نسبت به توان تولیدی عربستان در سه ماهه سوم ۲۰۱۶ به نسبت سه ماهه قبلی حدود ۳ درصد کاهش یافته است اما همچنان پیش‌بینی می‌شود که این کشور در سه ماهه سوم ۲۰۱۶ نیز نسبت به تحولات منفی سیاسی مقاومت داشته باشد.

شاخص پریکس در سه ماه دوم سال به کمترین مقدار خود از زمان ثبت آن (ژانویه ۵۱۰۲) یعنی ۶/ ۴۶ رسیده بود اما در سه ماه سوم سال این مقدار قدری افزایش یافته و به ۶۶/ ۴۷ رسیده است. با این حال شاخص پریکس همچنان زیر مرز ۵۰ قرار دارد که نشان می‌دهد باید منتظر کاهش صادرات نفت کشورهای صادرکننده نفت باشیم که می‌تواند به‌عنوان عاملی برای متعادل‌تر شدن سمت عرضه و تقاضا و افزایش قیمت‌ها در سه ماه سوم سال میلادی عمل کند.

پیش‌بینی می‌شود که عرضه‌کنندگانی نظیر اکوادور، نیجریه، کلمبیا و ونزوئلا در میان کشورهای صادرکننده نفت بیشترین کاهش را به دلایل سیاسی در سه ماه سوم سال ۲۰۱۶ داشته باشند که به غیر از کلمبیا سه کشور دیگر همگی عضو اوپک(سازمان کشورهای صادرکننده نفت) محسوب می‌شوند. اکوادور با تولید نفت حدود ۵۶۰ هزار بشکه در روز کوچک‌ترین عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت محسوب می‌شود. این کشور آمریکای جنوبی نیز اقتصادی به‌شدت وابسته به نفت دارد. از همین‌رو کاهش قیمت نفت اقتصاد این کشور را تحت‌تاثیر قرار داده است. از سویی اقدامات اصلاحات اقتصادی اکوادور به دلیل زلزله شدیدی که در ماه آوریل این کشور را لرزاند به تعویق افتاده و خود موجب افزایش هزینه‌های دولت شده است. فعالیت‌های اقتصادی اکوادور در ماه‌های اخیر کاهش حدود ۱۵ درصدی را تجربه کرده‌اند.

نیجریه دومین کشور از لحاظ پایین بودن شاخص پریکس محسوب می‌شود. شاخص پریکس برای این کشور در سه ماه سوم سال کمتر از سه ماه دوم سال ۲۰۱۶ است. این در حالی است که تولید نفت نیجریه در سه ماه دوم به دلیل تحرکات تروریستی در سه ماه دوم بیش از ۲۵۰ هزار بشکه کمتر از سه ماه اول و حدود ۴۰۰ هزار بشکه نسبت به متوسط تولید سال ۲۰۱۴ کمتر بوده است. هرچند به دلیل برخی توافقات که بین دولت مرکزی این و شورشیان این کشور رخ داده در ماه ژوئن(ماه گذشته میلادی) تولید نفت نیجریه افزایش یافته اما بر اساس شاخص پریکس می‌توان گفت که کارشناسان انتظار دارند که اوضاع نابسامان نیجریه همچنان به سوی کاهش صادرات نفت این کشور پیش رود.

مسیر نفتی متفاوت ایران و ونزوئلا

مسیر نفتی متفاوت ایران و ونزوئلا