چرخه دوم ژئوپلیتیک، دولتی غرب‌گرا را جایگزین چاویسم می‌کند؟
دام نفتی پوپولیسم در ونزوئلا
سارا مالکی، گروه نفت و پتروشیمی: شاید باورش سخت باشد که مردم یک کشور بزرگ‌ترین ذخیره نفت دنیا را در سرزمین خود داشته باشند اما برای دریافت حداقل خوراک روزانه، صف‌های طولانی روی ۲۹۸ میلیارد بشکه نفتی تشکیل دهند که در زیر پای آنها قرار دارد. هرچند ناباورانه اما این اتفاقی است که حالا در ونزوئلا، به‌عنوان کشوری که اقتصاد آن بیش از ۹۵ درصد به درآمدهای نفتی وابستگی دارد در جریان است. اما ممکن است ونزوئلا در آینده‌ای نه چندان دور دچار تحولات عمیق‌تری نیز شود، تحولاتی که علاوه بر تحت تاثیر قرار دادن سیاست‌های فعلی این کشور، ممکن است با روی کارآمدن یک دولت غرب گرا به این کشور بازار جهانی نفت نیز با تغییراتی همراه شود.
سارا مالکی، گروه نفت و پتروشیمی: شاید باورش سخت باشد که مردم یک کشور بزرگ‌ترین ذخیره نفت دنیا را در سرزمین خود داشته باشند اما برای دریافت حداقل خوراک روزانه، صف‌های طولانی روی ۲۹۸ میلیارد بشکه نفتی تشکیل دهند که در زیر پای آنها قرار دارد. هرچند ناباورانه اما این اتفاقی است که حالا در ونزوئلا، به‌عنوان کشوری که اقتصاد آن بیش از ۹۵ درصد به درآمدهای نفتی وابستگی دارد در جریان است. اما ممکن است ونزوئلا در آینده‌ای نه چندان دور دچار تحولات عمیق‌تری نیز شود، تحولاتی که علاوه بر تحت تاثیر قرار دادن سیاست‌های فعلی این کشور، ممکن است با روی کارآمدن یک دولت غرب گرا به این کشور بازار جهانی نفت نیز با تغییراتی همراه شود. از نگاه کارشناسان از آنجا که سیاست‌های پوپولیستی و نفت محور هوگو چاوز، رئیس‌جمهور پیشین ونزوئلا با افت قیمت نفت کارآیی خود را از دست داده و حتی موجب نارضایتی مردم این کشور نیز شده است، بعید نیست که این کشور شاهد تغییر زود هنگام دولت یا پایان دوره چاویسم با رای ندادن مردم به جانشین چاوز باشد. به عقیده کارشناسان نفتی، ونزوئلا حالا دچار چرخه دوم ژئوپلیتیک شده است که بر اساس آن، کشوری نفتخیز نه به دلیل جنگ و ناآرامی‌هایی از این دست، بلکه صرفا به دلایل اقتصادی و افت قیمت نفت با مسائلی مواجه می‌شود که حتی ممکن است منجر به تغییرات سیاسی شود. اما سوال این است که چنانچه با پایان سیاست‌های چاوزی، دولتی غرب‌گرا در ونزوئلا روی کار بیاید، افزایش احتمالی تولیدات نفت ونزوئلا چه اثری بر بازار نفت خواهد گذاشت؟
شاید نگاه کوتاه‌مدت به اتفاقاتی که ونزوئلا و صنعت نفت آن را به مرز ورشکستگی رسانده است و جست‌وجوی دلایل این شکست در افت قیمت جهانی نفت کمی ساده‌انگارانه به نظر برسد، اما واقعیت این است که به هر حال ونزوئلا به‌عنوان کشوری که تولید نفت آن در برخی نواحی با هزینه‌هایی سنگین همراه است، بعد از آغاز سقوط قیمت نفت در سال ۲۱۰۴ بسیار تحت تاثیر قرار گرفت. برای مثال تولید نفت فوق‌سنگین در کمربند اورینوکو در ونزوئلا حتی از نفت‌های غیرمتعارف مانند شیل نیز گران‌تر تمام می‌شود. بر این اساس، در پی کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی، بسیاری از سرمایه‌گذاران از جمله چین که قصد سرمایه‌گذاری ۲۸ میلیارد دلاری در این منطقه را داشت، به دلیل از بین رفتن توجیهات اقتصادی، از این ناحیه خارج شدند. اما با وجود اینکه «قیمت» به دلیل ساختار و هزینه تولید نفت در ونزوئلا عنصری اثرگذار به شمار می‌رود، تمام مشکلاتی که این کشور با آنها دست به گریبان است در این عنصر خلاصه نمی‌شود. از نگاه کارشناسان ریشه مشکلات فعلی در ونزوئلا به سیاست‌های ۱۵ ساله (از ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۳) رئیس‌جمهوری باز می‌گردد که پس از مرگ وی توسط جانشین او در حال اجرا است. آنچه کارشناسان «سیاست‌های پوپولیستی هوگو‌چاوز» می‌خوانند، برنامه‌هایی بودند (و البته هستند) که هزینه اجرای آنها چه در داخل و چه در خارج از ونزوئلا بر دوش شرکت ملی نفت ونزوئلا قرار داده شده بود. به این ترتیب ونزوئلایی که تولید نفت روزانه ۳/ ۱۲ میلیون بشکه‌ای در سال ۱۹۹۲ و سال‌ها قبل از روی کار آمدن چاوز را تجربه کرده بود، در نتیجه سیاست‌های نادرست او تا سال ۲۰۰۷ به تولید ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه‌ای در روز رسید. بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی اوپک، ونزوئلا در ماه مه بیشترین افت تولید را در یک دهه اخیر به ثبت رساند. طبق آخرین آمارها تولید نفت خام ونزوئلا در حال حاضر روی ۲ میلیون و ۱۵۶ هزار بشکه قرار دارد که مجموع تولیدات با احتساب ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام فوق‌سنگین، به چیزی حدود ۲میلیون و ۴۵۹ هزار بشکه می‌رسد.
روزگار ونزوئلا، به رنگ نفت
اگرچه تولید نفت در ونزوئلا تا زمان روی کار آمدن هوگو چاوز در سال ۱۹۹۸ روندی صعودی داشته است، اما همزمان با روی کار آمدن چاوز و با وجود رشد چشمگیر قیمت‌ها، حالتی عکس به خود گرفت. مشکل اصلی از سال ۲۰۰۲ آغاز شد، یعنی زمانی که تولید نفت ونزوئلا با وجود پیش گرفتن روندی نزولی، همچنان بالا بود. اما از این سال به بعد و با دولتی شدن صنعت نفت در ونزوئلا و همچنین افزایش مالیات برای سرمایه‌گذاران خارجی از ۶/ ۱۶ درصد به ۳۰ درصد در نتیجه اعمال قدرت چاوز، تولید نفت ونزوئلا با سرعتی بیشتر در سراشیبی قرار گرفت. این شرایط در حالی رخ می‌داد که وابستگی اقتصاد ونزوئلا به نفت از ۸۰ درصد در دوران پیش از چاوز، به بیش از ۹۵ درصد در دوران او رسیده بود. نتیجه تغییراتی که چاوز در قوانین نفتی ونزوئلا ایجاد کرد، از بین رفتن جذابیت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت این کشور و خروج سرمایه‌گذاران خارجی بود. ونزوئلا اگرچه به لطف قیمت بالای نفت تا سال ۲۰۱۴ شرایط اقتصادی خوبی داشت و متوجه اتفاقات بنیادینی که برای صنعت نفت این کشور رخ می‌داد، نبود، اما از این سال به بعد و با سقوط بیش از ۷۵ درصدی قیمت هر بشکه نفت خام و رسیدن قیمت‌ها به چیزی حدود ۴۰ دلار، اقتصاد و تولید نفت ونزوئلا نیز در سراشیبی سقوط قرار گرفت. در واقع هر یک دلار افت قیمت نفت، چیزی حدود ۷۰۰ میلیون دلار زیان در سال برای دولت کاراکاس به همراه داشت که البته دولت در پی افت تولید نفت در این کشور قادر به جبران آن نبود. اما اکنون در حالی مشکلات نفتی در ونزوئلا باعث گسترش فقر و ایجاد ناآرامی در این کشور شده و آن را در آستانه ورشکستگی اقتصادی و سیاسی قرار داده است که برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند ونزوئلا به زودی دچار تغییراتی خواهد شد که بر بازارهای جهانی بی‌تاثیر نخواهد بود. یک عضو هیات علمی موسسه مطالعات بین المللی انرژی در رابطه با این موضوع به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: سیاست‌های اقتصادی، قانونی و همچنین سیاست‌های خارجی چاوز در اهدای نفت رایگان به کشورهایی که آنها را انقلابی می‌دانست در نهایت اقتصاد این کشور را بیمار کرد و طرح‌های پوپولیستی او حالا و در زمانی که قیمت جهانی و تولید داخلی نفت آنها با کاهش همراه شده است عملکردی عکس و تهدید‌آمیز برای جانشین او پیدا کرده است. محمد صادق جوکار در ادامه می‌گوید: در حال حاضر کاهش قیمت نفت سیاست‌های اشتباه اقتصادی و سیاسی چاوز را چه در حوزه تولید نفت و چه در اقتصاد کلان ونزوئلا عیان کرده است و سبب ایجاد اختلال‌هایی شده است که ممکن است منجر به تغییرات سیاسی در این کشور شود.
اما نکته‌ای که در این میان مهم به نظر می‌رسد اینکه با تغییرات احتمالی سیاسی در ونزوئلا، بازار نفت با بازگشت تولیدات این کشور و اثرات آن همراه خواهد بود. جوکار در توضیح بیشتر می‌گوید: بررسی‌های ما بر اساس شاخص پریکس (شاخص سیاسی اثرگذار بر صادرات نفت که مدلی مبتنی بر شاخص‌های کیفی مانند میزگرد و مصاحبه با خبرگان است) نشان می‌داد که به احتمال زیاد ونزوئلا دچار چرخه دوم اثرات ژئوپلیتیک انرژی خواهد شد. این چرخه بیانگر شرایطی است که تولیدات نفت یک کشور نه به دلیل ناآرامی‌هایی مانند جنگ یا تهدیدات نظامی مانند آنچه در عراق یا سوریه در جریان است، بلکه به دلایلی صرفا اقتصادی کاهش پیدا می‌کند. در واقع در چرخه دوم ژئوپلیتیک انرژی، قیمت نفت صرفا به دلایل اقتصادی با کاهش همراه شده و بر سیاست‌های توزیعی برخی کشورهای وابسته به نفت اثر گذاشته و باعث ایجاد ناآرامی‌هایی می‌شود. درست مانند آنچه در ونزوئلا باعث شورش مردمی شده است که با کاهش درآمدهای نفتی با فقری گسترده دست و پنجه نرم می‌کنند. از نگاه جوکار چنانچه روند فعلی ادامه پیدا کند، ممکن است مردم، مادورو (جانشین و ادامه دهنده سیاست‌های چاوز در ونزوئلا) را کنار زده و دولتی غرب‌گرا در ونزوئلا روی کار بیاید. با روی کار آمدن دولتی غرب‌گرا در ونزوئلا احتمالا اقداماتی از سوی دولت جدید انجام خواهد گرفت که ژئوپولیتیک فعلی انرژی را با تحولاتی همراه خواهد کرد. این عضو هیات علمی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این زمینه می‌گوید: با روی کار آمدن یک دولت غرب‌گرا استراتژی انرژی ایالات‌متحده‌آمریکا مبنی بر تامین حداکثری واردات انرژی از نیمکره غربی (کانادا، مکزیک‌و ونزوئلا) به جای تولیدکنندگان سنتی نفت در آفریقا و خاورمیانه امکان تحقق پیدا خواهد کرد.
نقشه بازار نفت تغییر خواهد کرد؟
بر اساس آخرین گزارش منتشر شده از سوی مرکز امنیت نوین ایالات متحده آمریکا، ترجیح آمریکا مبنی بر کاهش وابستگی به تولیدکنندگان سنتی نفت، تصمیمی جدی به نظر می‌رسد. به این ترتیب در شرایطی که هم حزبی‌های چاوز در پی از دست دادن درآمدهای بادآورده نفتی پشتوانه‌ای برای جلب حمایت عموم مردم ونزوئلا ندارند و حتی در مجلس این کشور نیز رای مناسبی کسب نکردند، جوکار عقیده دارد ونزوئلا یا دچار انتخابات زودتر از موعد خواهد شد یا دست‌کم مادورو را بیشتر از پایان دوره قانونی‌اش برای ریاست‌جمهوری تحمل نخواهند کرد. او در ادامه می‌گوید: با روی کار آمدن یک دولت غرب‌گرا به ونزوئلا که احتمال آن کم نیست، سیاست‌های انرژی ایالات متحده این کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد و ممکن است شاهد ورود دوباره سرمایه‌گذاران خارجی و افزایش تولید نفت در ونزوئلا باشیم، در چنین شرایطی آمریکا جایگزین چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتری و متحد فعلی دولت ونزوئلا خواهد شد و تولیدکنندگان سنتی نفت به سمت بازارهای آسیای شرقی و اروپا چرخش خواهند داشت؛ اتفاقی که می‌تواند رقابت‌ها را در اوپک افزایش دهد.
اما پیش‌بینی‌ها در رابطه با آینده ونزوئلا و اثرات آن بر نقشه جهانی بازار نفت در حالی بر اساس شرایط داخلی ونزوئلا و سیاست‌های کشوری مانند آمریکا وجود دارد که مادورو پیش از این اعلام کرده بود تا سال ۲۰۱۷ کشورش شاهد همه‌پرسی نخواهد بود. به این ترتیب، چنانچه این کشور در اثر خشم مردم دچار تغییرات زودهنگام نشود، ممکن است سال ۲۰۱۷، سال تغییر بازارهای نفتی همزمان با تغییر دولت در ونزوئلا باشد.
ارسال نظر