زنان پیشتاز در عرصه کسب و کار در خاورمیانه

مترجم: سلما رضوانجو

بخش نخست

ریما بنت بندر السعودی شاهزاده عرب یکی از پیشتازان عرصه کسب و کار است. او رییس و مدیرکل شرکت بین‌المللی الفا ALFA و شرکت الهما AL HAMA است که از شرکت‌های مهم فروش کالاهای لوکس در عربستان سعودی هستند. در عین حال او یکی از بنیانگذاران شرکت یبرین (Yibreen) است که مرکز ورزشی-زیبایی و سلامت مخصوص زنان ریاض است. او تلاش می‌کند تصورات اشتباهی راکه درباره زنان سعودی وجود دارد از میان بردارد تا مردم بدانند که بر خلاف تصورشان زنان سعودی عده‌ای مصرف‌کننده سطحی که هر چه را در مقابلشان باشد می‌خرند نیستند. او معتقد است که زنان عربستان نه‌تنها کاملا درباره خریدهایی که انجام می‌دهند مطلع و آگاه هستند، بلکه به دنبال فرصت‌های نوآورانه‌ای هم هستند تا از طریق آنها به دیگر زنان هم کمک کنند.

مصداق‌این ادعای او را می‌توان در‌اینجا دید که شرکت بین‌المللی آلفا، صاحب امتیاز فروش کالاهای فروشگاه‌ «هاروی نیکولز» در ریاض است. ‌این سری فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای کالاهای لوکس اولین شعبه خارج از انگلستان خود را در ریاض افتتاح کرده است و کارمندان ‌این شعبه همه زنان سعودی هستند که در ‌این فرشگاه‌ها خریداران را راهنمایی می‌کنند. یبرین از محدوده ارائه خدمات بهداشتی و رفاهی فراتر رفته و برای زنان فرصت ارتباط و آشنایی را فراهم آورده است.‌این مجموعه از سال ۱۹۹۹ تا امروز مشغول خدمات‌رسانی بوده است. اخیرا ‌این مرکز رفاهی و بهداشتی میزبان برنامه مد لباس بود که زنان طراح لباس در عربستان سعودی کارهای خود را در آن به نمایش گذاشتند. او می‌گوید: اصلا ‌این طور نیست که لازم باشد زنان سعودی برای اثبات خودشان راهی سخت و طولانی را طی کنند. از نظر کار و سلامت و بهداشت ما چندان از بقیه دنیا عقب نیستیم.

مسیر تغییرات زندگی او از زندگی در عمارت سنتی خانوادگی تا فعالیت در بازار کار نمونه‌ای است از تغییرات بزرگی که در شیوه زندگی زنان خاورمیانه رخ داده است. در سراسر‌این منطقه، زنان هر روز مرزهای گذشته را پشت سر می‌گذارند و از مدیران خانه و خانواده، به مدیران کسب و کار و شرکت‌های بازرگانی کوچک تبدیل می‌شوند. اگرچه زنان فعال در امور تجاری و بازرگانی در بیشتر نقاط دنیا هنوز در اقلیت هستند، اما تعدادشان در خاورمیانه و نواحی شمال آفریقا حتی نسبت به دیگر نقاط دنیا مخصوصا در مناطقی که طبقه متوسط بزرگتری دارند و نیز حتی کشورهای اسلامی ‌غیرخاورمیانه‌ای مانند مالزی و‌اندونزی هنوز بسیار بسیار پایین‌تر است. نیاز به کارآفرینی برای نیروی کار رو به رشد در‌این منطقه به شدت احساس می‌شود و با افزایش هزینه‌های زندگی در خاورمیانه زنان پیشتاز در عرصه کسب و کار نقش تازه‌ای را در‌ایجاد مشاغل مختلف بازی می‌کنند.

زنانی مانند بسمه ال عمیر مدیر مرکز و مجمع «زنان شاغل سیده خدیجه بنت خویلد»، تبصره قانونی‌ای را از هزار و پانصد سال پیش پیدا کرده است که به کمک آن اصلاحات حقوقی را برای زنان شاغل در عربستان اعمال کند.‌ این مرکز نام خود را از همسر حضرت محمد پیامبر مسلمانان گرفته است که تاجری بسیار با نفوذ و یکی از بزرگ‌ترین حامیان گسترش اسلام بود. ‌این مرکز با کمک خلیفه عبدالله و مقامات عربستان سعودی فعالیت می‌کند. دفتر ‌این مرکز در اتاق بازرگانی جده قرار دارد و برای تغییر قوانین عربستان تلاش می‌کند تا زنان بتوانند حق اشتغال در اجتماعات مختلط را به دست آورند و به عنوان مدیران ارشد و هیات‌های مدیریتی فعالیت کنند. مرکز خدیجه قصد دارد محدودیت‌هایی را که سابق بر‌این زنان را از دریافت مجوز کسب و کار باز می‌داشت از بین ببرند.

غلبه بر موانع فرهنگی

اگرچه زنان در عرصه کسب و کار پیشرفت‌های زیادی داشته‌اند اما چالش‌های فرهنگی مخصوصا برای زنان خاورمیانه‌ای همچنان پابرجا است. ارتباطات اجتماعی در خارج از فضای کار برای زنان مشکل‌تر هستند، مثلا اگر دو خانواده در حین صرف شام درباره چیزی به گفت‌وگو بنشینند احتمالا زنان در‌ این گفت‌وگو‌ها شرکت نمی‌کنند.

لامیا بوطالب که یکی از بنیانگذاران شرکت «کپیتال‌تراست» (بانک سرمایه‌ای در کازابلانکا) است، معتقد است که‌ این موانع را می‌توان از میان برداشت. او می‌گوید در بانکداری سرمایه‌ای، اطلاعات حرف اول را می‌زند. اگرچه ممکن است در فرهنگ عربی نشست و برخاست زنان و مردان در اجتماعات مورد پسند نباشد، اما آنها هنوز هم می‌توانند از فرصت‌های مختلف برای برقراری ارتباط و کسب اطلاعات استفاده کنند. بوطالب قرارهای ملاقات کاری را با همکاران مذکرش در ساعات کاری ترتیب می‌دهد و ‌این روش را موثر می‌داند.

یکی از فعالان اقتصادی مصر، شیرین عالم ده سال قبل دومین شرکت تجاری خود را با نام اکوتک افتتاح کرد، این شرکت کارتریج‌های دستگاه‌های پرینتر را بازیافت می‌کند. او در عین حال به عنوان رییس سازمان پیشرفت و توسعه امور زنان فعالیت می‌کند که شبکه‌ای است برای زنان شاغل در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا. به گفته او تا زمانی که زنان بتوانند تحصیل کنند نمی‌توان آنها را به حاشیه راند. برای مثال او اخیرا در یکی از دوره‌های آموزشی، زنی را ملاقات کرده است که مشتاقانه قصد شرکت در دوره‌های آموزشی تجارت بین‌الملل را داشته است. ‌این زن با روبنده رفت و آمد می‌کند و کالاهای خود را در خانه می‌سازد و با همین کار توانسته زنان بسیاری را در مجموعه اقتصادی خود به اشتغال در آورد و در صادرات هم بسیار موفق بوده است. اگر چه‌ این روش از تجارت ممکن است به نظر آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها چندان آزادانه به نظر نرسد، اما به عقیده عالم ‌این هم یکی از راه‌های فعالیت در عرصه تجارت و کسب و کار است. بیش از ۹۵ درصد مشاغل مهم در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا مشاغلی هستند که به صورت خانوادگی اداره می‌شوند و از نظر اجتماعی برای زنان بسیار راحت تر است که کاری را اداره کنند که به صورت خانوادگی آن را به ارث برده‌اند و با‌ این که بسیاری از کسب و کارهای خانوادگی توسط زنان اداره می‌شوند، اما خانم عالم معتقد است‌ این مساله چندان مشکلی را از زنان حل نمی‌کند. او به خاطر می‌آورد که در یک مورد زنی که ۱۳ مرکز پزشکی را از پدرش به ارث برده بود در اولین جلسه هیات‌مدیره با مردانی روبه‌رو شد که روی از او برگردانده بودند، زیرا نمی‌خواستند او را به عنوان رییس شرکت بپذیرند. با ‌این حال ‌این زن اجازه نداده بود رفتار‌این مردان او را از ادامه کار باز دارد و به آنان گفته بود که برایتان متاسفم، اما غیر از من هیچ رییس دیگری‌اینجا وجود نخواهد داشت.

خانم ریما السعود می‌گوید که به تجربه او گاهی مردان به جای آنکه آشکارا به مدیران زن پشت کنند با پرهیز از انتقال اطلاعات کامل در کار آنها اختلال‌ ایجاد می‌کنند. اما او که در شرکت‌های خانوادگی خود فعالیت می‌کند با‌ این مشکل کمتر روبه‌رو است زیرا کارمندانش می‌دانند که او از سوی عموزاده‌ها و عموهایش کاملا حمایت می‌شود.

منبع: knowledge@wharton