اثر تکیه‌گاهی در رفتار داوران

مترجم: امین گنجی

منبع: اکونومیست

سر الکس فرگوسن، مدیر و مربی منچستر یونایتد، چند وقت پیش پس از باخت در زمین حریف شکوه کرده بود که: «می‌دانی، آدم یک داور بی‌طرف می‌خواهد... اما داور بی‌طرفی که محکم و قاطع هم باشد. و خب، این بازی چنین چیزی نداشت». نظرات سر آلکس باعث شد که جدل شدیدی بین مسوولان برگزاری مسابقه و وی در بگیرد. وی نیز در دفاع از خود می‌توانست به این کتاب جدید اشاره کند: «پیش‌بینی نتایج: تاثیرات پنهانی در پس نحوه بازی‌کردن و نحوه بردن بازی‌ها»؛ کتابی جذاب و فوق‌العاده که به اقتصاد رفتاری و ورزش می‌پردازد. این کتاب، در کنار بسیاری موارد دیگر، به تعصب [بایاس] داوران در حمایت از تیم‌های میزبان نیز اشاره می‌کند.

این کتاب تلاشی است برای آزمودن و شرح‌دادن مجموعه‌ای از باورهای عامیانه درباره ورزش و نویسندگان. دو نفر طرفدار و شیفته آمار هستند: فرد نخست اقتصاددانی به نام توبیاس ماسکویتز در دانشگاه شیکاگو است و دیگری جان وارتهایم، روزنامه‌نگار و صاحب مجله مصور ورزشی؛ مجله‌ای که به‌خاطر مدل‌های لباس شنا معروف شده است و نه مدل‌های اقتصادی‌اش!

به باور آنها، ورزش صنعتی چندین میلیارد دلاری است، اما بنیان اقتصادی آن به ندرت مورد بررسی قرار گرفته است. با این وجود، ورزش را می‌توان آزمایشگاهی مناسب برای آزمایش نظریه‌های اقتصادی درباره تصمیم‌گیری دانست. داده‌های بسیار فراوانی در دسترس هستند: از شیوه ضربه‌زدن یک گلف‌باز گرفته تا تناوب استفاده از تاکتیک‌هایی مشخص در فوتبال آمریکایی. اهداف شرکت‌کنندگان در مسابقات ورزشی اغلب پیچیده نیستند (امتیاز، برد، اجرای قواعد بازی) و نتایج آن نیز کاملا صریح و آشکار هستند. بنابراین می‌توان با استفاده از این اهداف و نتایج مدل‌های نظری طراحی کرد.

مولفان یادشده برخی از افسانه‌های موهوم ورزشی را نیز تخریب می‌کنند ــ مثلا شیکاگو کابز، تیم بیسبالی که برای بیش از یک قرن برنده مسابقات سری جهانی آمریکا نشده است، نفرین‌شده یا طلسم‌شده نیست؛ بل باید دلایل عاقلانه اقتصادی دیگری را برای این پدیده یافت. یا برای نمونه، مولفان مجموعه‌ای از پاسخ‌های مقامات رسمی درباره بیشتر برنده‌شدن تیم‌های میزبان نسبت به تیم‌های میهمان را جمع‌آوری کرده و برخی از تعصبات نظری داخل آنها را استخراج کرده‌اند. طبق آمارها، امتیاز منحصر به فرد میزبانی تخیلی و دروغین نیست: تیم میزبان ۵۴ درصد بازی‌ها در لیگ بسکتبال حرفه‌ای آمریکا، ۶۰ درصد در کریکت بین‌المللی، ۶۳ درصد در لیگ برتر فوتبال انگلیس و ۶۹ درصد در بسکتبال کالج‌های آمریکا را واقعا برنده می‌شود. مولفان توجیه‌های بسیاری را آزمودند، اما شواهدی مبنی بر تاثیر فوق‌العاده تشویق تماشاگران بر بازیکنان تیم میزبان، تاثیرگذاری مسافت سفر بر بازیکنان تیم میهمان، یا تاثیر آشنابودن بازیکنان میزبان با جو ورزشگاه و محیط بازی یافت نشد.

با این حال شواهد نشان می‌دهد که داوران در قضاوت‌های خود، مخصوصا در مواقع بحرانی و مهم بازی، به نفع تیم‌های میزبان عمل می‌کنند. مولفان بر تصمیم‌گیری‌هایی از سوی داوران تمرکز کرده‌اند که تحت تاثیر بازیکنان دو تیم صورت نپذیرفته باشد، بلکه بیشتر به اعتبار مقامات رسمی محل میزبانی مرتبط است. این گرایش در بازی‌های نزدیک و حساس بسیار بیشتر حس می‌شود. برای مثال، در فوتبال داوران بیشتر تمایل دارند تا به تیم‌های میزبان پنالتی هدیه دهند، خطاهای کمتری از بازیکنان میزبان بگیرند و وقت اضافه دیدار را بر حسب وضعیت تیم میزبان بیش از حد (اگر تیم میزبان در حال باخت باشد) یا کمتر از میزان واقعی (اگر تیم میزبان در حال برد باشد) در نظر بگیرند. احتمالا سر الکس این نکته آخر را به خوبی می‌داند: وقت‌های اضافه‌ای که منچستر یونایتد در بازی‌های خانگی و هنگام باخت دریافت می‌کند، به «وقت‌های فرگی» معروف هستند.

آیا داوران عمدا جانبداری نشان می‌دهند؟ مولفان کتاب این طور فکر نمی‌کنند. بر عکس، به نظر آنها داوران مثل بقیه ما، به جو ورزشگاه اعتنای زیادی نشان می‌دهند و حین تصمیم‌گیری جو تماشاگران حاضر در ورزشگاه بر تصمیم‌گیری‌های آنها تاثیر می‌گذارد. «اثر تکیه‌گاهی» نامی است که اقتصاددان‌ها به این دست رفتارها می‌دهند؛ رفتارهایی که نشان می‌دهد مردم به‌شدت در انجام آنها به نگاه خارجی وابسته‌اند. اگر جمعیت تماشاگران را از ورزشگاه میزبان بگیرید، آن وقت دیگر جانبداری داور هم از بین خواهد رفت: اتفاقی که چندین سال پیش در ایتالیا افتاد، وقتی ۲۱ مسابقه در لیگ این کشور به دلیل خشونت تماشاگران بدون تماشاگر برگزار شد. در این بازی‌ها جانبداری از میزبان در اعلام خطاها ۲۳درصد، در دادن کارت زرد ۲۶درصد و در دادن کارت قرمز ۷۰درصد کاهش یافت. اگر زمانی تکنولوژی برای کمک به داورها مورد استفاده قرار گیرد ــ برای مثال، استفاده از تلویزیون برای مرور صحنه‌های مشکوک ــ احتمالا تیم‌های میهمان بیشترین سود را خواهند کرد.