در پنجمین همایش اقتصاد صنایع پلاستیک در ایران بررسی شد
فرصت سرمایه‌گذاری بر پسماندهای پلیمری
در پنجمین همایش اقتصاد صنایع پلاستیک در ایران، هایده شیرزادی فعال محیط‌زیستی، چالش‌های پسماندهای پلیمری در شهرهای ایران و فرصت سرمایه‌گذاری و ایجاد ارزش از آن را توضیح داد. خانم دکتر هایده شیرزادی به‌عنوان یک فعال محیط‌زیستی با بیش از ۳دهه فعالیت توانسته از دفن هزاران تن زباله جلوگیری و به کمک بازیافت به کودی باکیفیت برای زمین‌‌‌‌‌های کشاورزی دست پیدا کند که ماده‌ارزشمندی برای سوخت کارخانه‌‌‌‌‌های سیمان و ذوب‌آهن نیز محسوب می‌شود. ایشان مبتکر اولین طرح بیوکمپوست ایران و معروف به مادر زمین هستند.
شیرزادی با انتقاد از رفتار مسافران در شهرهای توریستی و آلودگی مناطق جنگلی شمال کشور خواستار توجه بیشتر همه اقشار جامعه به امر بازیافت شد. وی افزایش جمعیت شهرنشین، افزایش صنایع بسته‌‌‌‌‌بندی، تغییر الگوهای مصرف و به‌ویژه مصرف‌‌‌‌‌گرایی را از دلایل اصلی افزایش زباله‌‌‌‌‌ها اعلام کرد و افزود: در ۵دهه‌گذشته در جهان به‌خصوص در اقتصادهای نوظهور آسیا، استفاده از انواع مواد پلیمری به دلیل سبکی، دسترسی آسان و قیمت ارزان، رشد چشمگیری داشته‌است.
وی با بیان اینکه بخش عمده‌ای از مواد پلیمری به‌عنوان پسماند در محیط‌زیست، خشکی و دریا رها شده به‌طوری که میکروپلاستیک‌‌‌‌‌ها در خون انسان هم دیده شده‌است، افزود: در کشورهای توسعه‌‌‌‌‌یافته چندین دهه‌است که برای جلوگیری از آلاینده‌های ناشی از پسماندهای پلیمری اقداماتی انجام می‌گیرد به‌طوری که بخشی از این پسماندها بازیافت و مابقی به‌عنوان انرژی جایگزین در زباله‌‌‌‌‌سوزها استفاده می‌شود. هایده شیرزادی با توجه به گزارش سازمان توسعه اقتصادی و آمار‌های موجود از میزان تولید پسماند در سال۲۰۱۶ که ۵.۵میلیون تن در روز بوده و پیش‌بینی افزایش آن تا سال۲۰۵۰ به ۹.۳میلیون‌تن، خواستار توجه بیشتر به امر بازیافت شد. وی با انتقاد از مقایسه میان سرانه تولید پسماند در ایران و آمار ۳ برابری نسبت به آمریکا گفت؛ در بسیاری از کشورها میزان تولید بالاتر است اما با تصویب قوانین و اختصاص امتیاز برای بازیافت پسماند، به کاهش آلودگی کمک بسزایی می‌کنند.
چالش‌های مصرف پلاستیک
شیرزادی با تاکید بر اهمیت پلاستیک‌‌‌‌‌ها و عدم‌امکان حذف آن از زنجیره تولید، به بیان چالش‌های مصرف بی‌‌‌‌‌رویه یا نادرست پلاستیک‌‌‌‌‌ها پرداخت.
وی افزود: پراکندگی پسماندها در محیط‌زیست (اکوسیستم‌های خشکی و دریا) موجب ایجاد خطرات متفاوتی می‌شود. به‌طور مثال بسیاری از میکرو - نانو پلاستیک‌‌‌‌‌ها از طریق غذا، مسواک، لوازم آرایشی، اسباب‌‌‌‌‌بازی‌ها و حتی آب‌معدنی وارد بدن انسان می‌شوند که همراه با باکتری‌‌‌‌‌ها و ویروس‌ها بوده و موجب به‌خطر افتادن سلامت انسان می‌شوند. به‌علاوه در مرحله تولید پلاستیک ۱۷۰نوع مواد سرطانزا ایجاد می‌شود که می‌تواند از طریق هوا وارد بدن انسان شود و در افراد در سنین مختلف بیماری‌های مختلفی را موجب می‌شود اما به‌طور کلی زنان به دلیل استفاده از مواد آرایشی و بهداشتی بیشتر از مردان در معرض خطر پلاستیک هستند.
در مورد جانوران نیز اوضاع به همین منوال است؛ براساس مطالعات انجام‌گرفته در سال یک‌میلیون پرنده دریایی از گرسنگی از بین می‌روند زیرا پلاستیک در معده آنها جای گرفته‌است. این تاثیرات شیمیایی از طریق زنجیره غذای دریایی به انسان نیز می‌رسد. علاوه‌بر موارد فوق تولید گاز گلخانه‌‌‌‌‌ای ناشی از تولید یا سوزاندن پسماندهای پلاستیکی و تخلیه پسماندها به دریاها (براساس برآورد ۱۵۰میلیون‌تن پسماند پلاستیکی در دریاها قرار دارد) نیز از چالش‌های مصرف بی‌‌‌‌‌رویه پلاستیک به‌شمار می‌آیند.
میزان پلاستیک موجود در پسماندهای شهری کرمانشاه
شیرزادی با بیان توضیحاتی از نحوه آغاز فعالیت خود در سال۱۳۷۹ در پروژه بازیافت با طرح کمپوست مواد غذایی گفت: در ابتدا توجه ما به تولید کمپوست از پسماندها و ضایعات مواد غذایی بود اما با ادامه کار متوجه وجود میزان بالایی از پلاستیک در پسماندهای غذایی شدیم و بخش دیگر کارخانه را با هدف بازیافت پلاستیک‌‌‌‌‌ها راه‌اندازی کردیم. با توجه به فعالیت تیم‌های مطالعاتی ما در بخش‌های مختلف کرمانشاه و آنالیزهای فیزیکی که هر‌ساله به‌صورت فصلی انجام می‌گیرد، در حال‌حاضر به‌طور میانگین ۲۰درصد پسماندهای خانگی و حدود ۲۲درصد پسماندهای واحدهای اداری و تجاری از انواع مواد پلیمری تشکیل شده‌است. از این مقدار ۱۰درصد پسماندهای پلیمری دارای ارزش بازیافتی و ۱۰ تا ۱۵درصد دارای ارزش حرارتی هستند. از حدود ۲۷۰هزار‌تن پسماند شهر کرمانشاه حدود ۳۵هزار‌تن پسماند پلیمری تولید می‌شود (سرانه تولید حدود ۳۳کیلوگرم در سال) که ۱۰هزار‌تن دارای ارزش بازیافتی ارزشمند (پلاستیک توخالی، ظروف پلاستیکی، انواع پت و...)، ۲۰هزار‌تن دارای ارزش بازیافتی کمارزش (گونی، انواع کیسه پلاستیک، سایر موارد یکبار مصرف بسته‌‌‌‌‌بندی و...) و ۵هزار تن فقط دارای ارزش حرارتی هستند.به‌دلیل عدم‌تفکیک در مبدا، جداسازی مواد بازیافتی کمارزش هزینه‌‌‌‌‌بر است و به ناچار آنها به‌عنوان پسماندهای دارای ارزش حرارتی (یونولیت، مواد بسته‌‌‌‌‌بندی سخت و سبک) مورد‌استفاده قرار می‌گیرند.
وی با انتقاد از عدم‌حمایت دولتی از سیستم‌های بازیافت و حضور زباله‌‌‌‌‌گردها که مواد ارزشمند بازیافتی را از چرخه خارج می‌کنند، گفت: باقی‌مانده مواد پلیمری موجود در زباله‌‌‌‌‌ها کمارزش و بیشتر دارای ارزش حرارتی هستند که جداسازی آنها هزینه‌‌‌‌‌بر است، در نتیجه به چرخه اقتصادی کارخانه ضربه وارد می‌کند.
شیرزادی با بیان اینکه با کمک تکنولوژی‌های روز دنیا از آلمان و سایر نقاط جهان پسماندها را جداسازی می‌کند، افزود: مواد پلاستیکی را با حداکثر ظرفیت جداسازی می‌کنیم، اما پلاستیک‌‌‌‌‌های آغشته به مواد غذایی به دلیل بوی نامطبوع اجبارا به سمت پسماندهای ارزش حرارتی هدایت می‌شوند. در ادامه مدیرعامل شرکت بازیافت کرمانشاه به معرفی کارخانه بازیافت و فرصت سرمایه‌گذاری در این زمینه پرداخت. شیرزادی گفت: فرصت سرمایه‌گذاری برای تولید ۵۰تن در روز پرک و اگلومر از پسماندهای پلیمری (Pet، PE/PP) به کمک دستگاه‌هایی با تکنولوژی آلمان در کارخانه بازیافت کرمانشاه فراهم شده‌است. براساس مطالعات آنالیز فیزیکی پسماندهای خانگی شهر کرمانشاه به‌طور میانگین حدود ۸ تا ۱۰درصد پسماندها، پسماندهای دارای ارزش (پت، پلاستیک توخالی، کیسه پلاستیک سفید و رنگی و مواد یکبار مصرف) هستند که می‌توان‌بخشی از آن‌را با اجرای طرح تفکیک یا با استفاده از دستگاه سرند لرزشی خط تفکیک جداسازی و با استفاده از تکنولوژی نوین تبدیل به مواد اولیه پلیمر کرد که هر‌تن آن حدود ۴۰۰ تا ۸۰۰ یورو ارزش جهانی دارد. اجرای این طرح در کنار طرح پردازش و بازیافت پسماندها می‌تواند بخش عمده کسری‌بودجه پروژه بازیافت را تامین کند و از محل درآمد آن نیز می‌توان طرح تفکیک پسماندها در مبدا (استقرار مخازن در داخل منازل) را اجرایی کرد.
به‌علاوه از دفن پسماندهای پلیمری جلوگیری شده و به اشتغال‌زایی کمک می‌کند. دو خط‌تولید با ظرفیت ۱۵۰۰کیلوگرم در ساعت جمعا ۳هزار کیلوگرم در ساعت در ۳شیفت کاری به نسبت ۵ روز کار در هفته (با احتساب روزهای تعطیل) میانگین ۷۲تن در روز (۲۰ تا ۲۵هزار‌تن در سال) محاسبه شده‌است. وی افزود: پسماندهای پلیمری با ارزش (انواع پلاستیک‌‌‌‌‌های توخالی، بطری‌‌‌‌‌های پت) به‌وسیله تکنولوژی مناسب پس از خردشدن اولیه، شست‌وشو و خشک‌‌‌‌‌شدن، تبدیل به قطعات ریز به‌اصطلاح پرک می‌شود که به‌عنوان مواد اولیه تولید گرانولا قابل‌‌‌‌‌فروش است. پسماندهای پلیمری کمارزش (کیسه پلاستیک و مواد یکبار مصرف) به‌وسیله تکنولوژی تمام اتوماتیک روز به وسیله دستگاه، خرد شده، پس از شست‌و‌شوی خشک و‌تر و جداسازی ناخالصی‌‌‌‌‌ها در سیستم سایش که درآن گرما ایجاد می‌شود به حالت ذوب شده درآمده و به وسیله یک دستگاه دیگر به ابعاد ریز یعنی اگلومر تبدیل می‌شود.در نهایت بسته به نوع جنس مواد اولیه آن برای مصارف مختلف تولید انواع پلاستیک، کیسه‌‌‌‌‌های پلاستیکی و سایر محصولات مانند پلاستیک‌‌‌‌‌های سخت کف‌‌‌‌‌پوش مخازن، نیمکت و بسیاری موارد دیگر مورد‌استفاده قرار می‌گیرد. در روش گرانوله‌کردن به دلیل استفاده روش ذوب با حرارت زیاد از قدرت بازگشت دوباره مواد به چرخه تولید کاسته می‌شود اما در روش اگلومر می‌توان به دفعات محصول را بازیافت کرد.
شیرزادی ادامه‌داد: هر خط شامل دستگاه خردکن اولیه، سیستم پاک‌‌‌‌‌کننده، سیستم شستشو، سیستم آگلومر، بسته‌‌‌‌‌بندی و در صورت نیاز مادون قرمز است. لازم به توضیح است یک سیستم اتوماتیک تصفیه فاضلاب آب جهت استفاده مجدد در فرآیند تولید نیز پیش‌بینی شده‌است. برآورد سرمایه مورد‌نیاز برای اجرای طرح تولید اگلومر از پسماندهای پلیمری با ظرفیت میانگین ۵۰تن در روز با ماشین‌آلات آلمانی، ۷میلیون یورو است که ۶میلیون یورو برای ماشین‌آلات، تجهیزات و سیستم تصفیه فاضلاب و یک‌میلیون یوروی آن برای تاسیسات و ماشین‌آلات داخلی مورد‌نیاز است.
توجیهات زیست‌محیطی
دکتر شیرزادی با بیان اینکه احداث چنین کارخانه‌‌‌‌‌هایی علاوه‌بر درآمدزایی توجیهات زیست‌محیطی فراوانی دارد، این موارد را بیان کرد:
جلوگیری از دفن کیسه‌‌‌‌‌های پلاستیک‌و‌یکبار مصرف و آلودگی‌‌‌‌‌های ناشی از آن
جلوگیری از نابودی زمین برای محل دفن پسماندها
بازیافت مواد و استفاده از آن به‌عنوان مواد اولیه که موجب کاهش مصرف آب و انرژی می‌شود
ایجاد اشتغال ۱۲۰نفر در بخش جداسازی و ۸۰شغل در بخش تولید گرانول و در مجموع ۲۰۰شغل
ایجاد مسوولیتپذیری اجتماعی در تولیدکنندگان
سود اجتماعی (حفظ محیط‌زیست و ایجاد اشتغال)
پیشنهاد راهکارهای کاهش مصرف پلاستیک در ایران
خانم شیرزادی معتقد است قانون پسماندهای بسته‌‌‌‌‌بندی باید در کشور تصویب شود؛ همان‌طور که در سال۱۹۹۰ در آلمان و در سال۲۰۰۴ در اتحادیه اروپا اجرا شد. در قانون پسماندهای بسته‌‌‌‌‌بندی هزینه مدیریت در مرحله تولید باید محاسبه و به قیمت کالای مصرفی افزوده و به یک صندوق واریز شود که در جهت مدیریت پسماندهای بسته‌‌‌‌‌بندی در مرحله جمع‌‌‌‌‌آوری، بازیافت و امحاء نهایی استفاده شود، یعنی؛ در واقع مصرف‌کننده هزینه مدیریت پسماندهای بسته‌‌‌‌‌بندی را غیرمستقیم پرداخت‌کرده و مجریان واحدهای بازیافت و پردازش پسماندها از آن صندوق بخشی از هزینه‌ها را دریافت می‌کنند.
به‌علاوه با آگاه‌‌‌‌‌سازی مستمر در جامعه برای کاهش تولید پسماند، مسوولیت اجتماعی ایجاد می‌شود. مسوولیتپذیری در تولیدکنندگان کالاها در مرحله تولید جهت کاهش تولید پسماندهای بسته‌‌‌‌‌بندی و استفاده از نوع موادی که قابل‌بازیافت باشد و منع مصرف کیسه‌‌‌‌‌های پلاستیکی در زمان خرید نیز می‌تواند از راهکارهای موثر در کاهش مصرف پلاستیک‌‌‌‌‌ها باشد. فراهم‌‌‌‌‌کردن امکانات تفکیک، جمع‌‌‌‌‌آوری و الزام خانواده‌‌‌‌‌ها (تولیدکنندگان پسماند) به تفکیک در مبدا به‌صورت یکپارچه برای شهرها و روستاهای ایران با برنامه زمان‌بندی مشخص، ایجاد سیستم‌های مناسب پردازش و بازیافت کارآمد با تکنولوژی مناسب در تمامی شهرهای بزرگ و کوچک به‌صورت مشترک، فراهم‌‌‌‌‌کردن بودجه‌برای احداث واحدهای بازیافت پسماندهای پلیمری و حمایت از مصرف سوخت جایگزین (بخشی از مواد پلیمری قابل‌بازیافت نیستند و به‌عنوان سوخت جایگزین در صنعت سیمان استفاده می‌شوند) نیز از موارد دیگری هستند که به کاهش آلودگی‌‌‌‌‌های پلاستیکی کمک می‌کنند.
در پایان دکتر شیرزادی با بیان پیشنهادهایی برای کاهش مصرف پلاستیک در کشور از تمامی فعالان عرصه پلیمر، محیط‌زیست و سرمایه‌داران برای تکمیل چرخه بازیافت دعوت به همکاری کرد.
