نوبل 110به بلاروس رفت

گروه فرهنگ و هنر: سرانجام صد و دهمین نوبل ادبیات، صاحبش را شناخت تا به‌رغم روال معمول یکصد و ده سال گذشته‌اش این بار یک روزنامه نگار و البته یک نویسنده زن به واسطه جایزه مشهور نوبل نامش در رسانه‌ها تکرار شود.

نکته قابل توجه آن است که در تمام سال‌هایی که تا کنون جایزه نوبل اهدا شده است همیشه یا یک نویسنده جایزه نوبل را دریافت کرده یا یک داستان نویس. در این میان یکی دوبار نیز کسانی به واسطه تلاش‌هایشان در حوزه مطالعاات ادبی-تاریخی و حوزه نقد ادبی به دریافت نوبل نائل شده‌اند.اما این نخستین بار است که یک نویسنده که به خاطر روزنامه‌نگاری‌اش شهرت دارد و تولید آثارش معمولا در حوزه روزنامه‌نگاری است، توانسته نوبلیست شود و جالب آنکه شاید نخستین کسی است که نوبل ادبیات می‌گیرد و کارش با تخیل شاعرانه یا داستان‌نویسانه پیش نمی‌رود. روزنامه‌نگاری است که در کنار روزنامه نگاری به تولید کتاب‌های مستند می‌پردازد. در واقع می‌توان گفت او بیشتر از اینکه یک نویسنده باشد یک روزنامه‌نگار است. از این رو به معنی کامل کلمه او کارش با تخیل پیش نمی‌رود و امسال اولین بار است که نوبل ادبیات مسیرش را از راه هدایت تخیل شاعرانه و داستان‌نویسانه پیدا نکرده است.سوتلانا الکسیویچ، روزنامه‌نگار و نویسنده ۶۷ ساله که برای نگارش کتاب‌های مستند در قالب مصاحبه‌ شهرت دارد و نامش بیش از هر نویسنده دیگری در صدر پیش‌بینی‌های جایزه نوبل ادبیات بود، سرانجام نام خود را به‌عنوان چهاردهمین بانوی برنده این جایزه معتبر ثبت کرد.

جایزه‌ای برای داستان‌نویس‌ها

نکته جالب در اهدای جایزه نوبل ادبیات آن است که به‌طور معمول در سی سال اخیر تنها در شش سال این جایزه به شاعران رسیده است و در بیست و پنج سال دیگر همیشه داستان نویسان بخت به دست آوردن این جایزه معتبر را داشته‌اند. این نکته آنجا قابل توجه می‌شود که بدانیم از سال ۱۹۹۶ به بعد تاکنون تنها یک بار یک چهره فرهنگی به خاطر نوشتن شعر جایزه نوبل را به دست آورده است.

هر چند که تقریبا تمامی داستان‌نویسان برنده جایزه نوبل از دور دستی به نوشتن شعر هم داشته‌اند، اما باید دقت کرد که اهدای جایزه نوبل به سبب تلاش آنها در تولید آثار ادبی داستانی است و افزون بر آن، داستان نویسان نوبلیست نیز عمدتا به واسطه داستان نویسی در میان عام شهره هستند و شاید کمتر کسی بداند که برای مثال دوریس لسینگ، نوبلیست سال ۲۰۰۷ شعر نیز می‌نوشته است.به‌طور کلی جوزف برودسکی، شاعر آمریکایی در سال ۱۹۸۷، اکتاویوپاز شاعر مشهور مکزیکی در سال ۱۹۹۰، درک والکوت، شاعر سنت لوسیایی در سال ۱۹۹۲، شیموس هینی شاعر ایرلندی در سال ۱۹۹۵، ویسواوا شیمبورسکا، شاعر مشهور لهستانی در سال ۱۹۹۶و توماس ترونسترومر شاعر سوئدی در سال ۲۰۱۱ تنها ۶ شاعری هستند که در سی سال اخیر نوبل گرفته‌اند.همچنان‌که می‌توان از توالی سال‌های دریافت نوبل در میان این ۶ شاعر فهمید، هر چه به سال‌های اخیر نزدیک می‌شویم، فاصله میان نوبل گرفتن دو شاعر بیشتر می‌شود. این نکته می‌تواند به آن معنی باشد که از دید اهداکنندگان جایزه نوبل شاعران در جهان معاصر کمتر از داستان نویسان و نمایشنامه نویس‌ها اثرگذار هستند.

به هر حال همچنان‌که بسیاری از گمانه‌زنی‌های امسال برای دریافت نوبل ادبیات در رسانه‌ها نشان می‌داد بیشترین بخت این جایزه برای داستان‌نویس‌ها بود. در میان اسامی مطرحی که برای دریافت این جایزه نامشان در رسانه‌ها مطرح می‌شد تنها آدونیس شاعر سوری دیده می‌شد که گمانه‌زنی‌های حداقلی درباره او وجود داشت. دیگران همه یا داستان نویس بودند یا نمایشنامه نویس. و سرانجام روز پنج‌شنبه اعلام شد که الکسیویچ، روزنامه‌نگار اوکراینی برنده این جایزه است تا صد و دهمین نوبل ادبیات نه به یک نویسنده که به واسطه نویسندگی‌اش مشهور است اهدا شود نه به یک شاعر. بلکه یک روزنامه نگار جایزه را ببرد.

نوبلیست 2015 را بشناسید

سوتلانا الکسیویچ روزنامه‌نگار و نویسنده متولد ۳۱ مه سال ۱۹۴۸ در شهر استانیسلاو اوکراین و از پدری بلاروسی‌ و مادری اوکراینی است و از روز پنج‌شنبه این هفته چهاردهمین زنی است که توانسته است نامش را در کنار جایزه نوبل حک کند.

زمانی که پدرش خدمت سربازی‌اش را به پایان رساند، خانواده الکسیویچ به بلاروس نقل مکان کرد و پدر و مادرش در آنجا به‌عنوان معلم مشغول کار شدند.الکسیویچ پس از تمام کردن دوران مدرسه به‌عنوان معلم و خبرنگار مشغول کار شد و بین سال‌های ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۲ به تحصیل در رشته روزنامه‌نگاری در دانشگاه «مینسک» پرداخت.او پس از فارغ‌التحصیلی به سبب دیدگاه‌های اعتراضی‌اش به یک روزنامه محلی در نزدیکی مرز لهستان فرستاده شد؛ اما پس از مدتی دوباره به مینسک بازگشت و کار خود را در روزنامه‌ای تحت عنوان «Selskaya» آغاز کرد.وی سال‌ها به جمع‌آوری مطالبی برای نگارش اولین کتابش با عنوان «چهره غیرزنانه جنگ» (۱۹۸۸) پرداخت‌، کتابی که براساس مصاحبه‌های او با صدها زن حاضر در جنگ جهانی دوم به نگارش درآمد.کتاب «چهره غیرزنانه جنگ» اولین کتاب از مجموعه «صداهای آرمان‌شهر» است که در آن، زندگی در اتحادیه جماهیر شوروی از زاویه دید افراد گوناگون به تصویر کشیده شده است.

این نویسنده بلاروسی با استفاده از روش فوق‌العاده‌اش که براساس ترکیبی با دقت در کنار هم قرار داده‌شده از روایت‌های انسانی شکل گرفته، به تعمیق درک انسان معاصر از تمام اعصار کمک کرده است.

پیامدهای فاجعه اتمی چرنویل در کشور اوکراین موضوع اصلی کتاب بعدی الکسیویچ با عنوان «صداهایی از چرنویل، تاریخ شفاهی یک فاجعه اتمی» در سال ۱۹۹۷ شد.الکسیویچ دیگر کتاب معروف خود را با عنوان «پسران زینکی» در سال ۱۹۹۰ نوشت و در آن به تصویرسازی جنگ جماهیر شوروی در افغانستان بین سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۹ پرداخت.«زمان دسته دوم: مرگ بانوی قرمز» (۲۰۱۳) نیز جدیدترین کتاب نوشته الکسیویچ از مجموعه «صداهای آرمان شهر» است و «آخرین شاهدان» از اولین آثار او در سال ۱۹۸۵ نیز متعلق به همین مجموعه کتاب است.از مهمترین آثاری که تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر آثار الکسیویچ داشته‌اند می‌توان به دست‌نوشته‌های سوفیا فدروشنکو پرستار و نویسنده روس از تجارب سربازان در جنگ جهانی اول (۱۹۵۹-۱۸۸۸) و همچنین گزارش‌های مستند آلس آدمویچ نویسنده اهل بلاروس از وقایع جنگ جهانی اول بین سال‌های (۱۹۲۷ تا ۱۹۹۴) اشاره کرد.

جایزه ادبی مدیسی فرانسه در سال (۲۰۱۳)، جایزه صلح ناشران آلمان (۲۰۱۳)، جایزه آزادی بیان آکسفورد (۲۰۰۷)، کسب جایزه حلقه ملی منتقدان کتاب (۲۰۰۵) و همچنین جایزه کتاب لایپزیک (۱۹۹۸) از جمله جوایزی است که این نویسنده و روزنامه‌نگار بلاروسی پیش از رسیدن به جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۵ کسب کرده است.سوتلانا الکسیویچ به سبب انتقادهایش نسبت به رژیم بلاروس اغلب در خارج و کشورهایی مانند ایتالیا‌، فرانسه و سوئد زندگی کرده است.

سوتلانا الکسیویچ:

جایزه نه برای من، بلکه تقدیم به فرهنگ و کشور کوچک ماست

سوتلانا الکسیویچ، نویسنده بلاروس برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۵ ضمن تقدیم این جایزه‌ معتبر به مردم کشورش، از حکومت‌های مطلقه در بلاروس و روسیه به شدت انتقاد کرد.

به گزارش «ایسنا» این نویسنده و روزنامه‌نگار ۶۷ ساله پس از کسب جایزه نوبل ادبیات به یک کنفرانس خبری در شهر مینسک بلاروس رفت و به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ داد.در این کنفرانس خبری که بیشتر رنگ و بوی سیاسی داشت، الکسیویچ گفت: با دیدن عکس‌های کشته‌شدگان در جریان تظاهرات ضد روس در فوریه سال ۲۰۱۴ گریستم.

من دنیای روسی خوب و انسان‌دوستانه را دوست دارم، اما دنیای روسیه‌ای استالین و دیگر سیاستمداران خودکامه روس را نه.برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۵ با تقدیم کردن جایزه‌اش به مردم بلاروس گفت: این جایزه برای من نیست، بلکه عنوانی برای فرهنگ و کشور کوچک ماست که در طول تاریخ با مشکلات و مصائب فراوانی روبه رو بوده است. تاریخ نشان داده که جایی برای ظالمان نیست.

الکسیویچ در بخش دیگری از صحبت‌هایش ابراز امیدواری کرد که کسب این جایزه بتواند با آزادی بیان در کشورش و همچنین روسیه کمک کند و گفت: اکنون فکر می‌کنم صدای من وزن بیشتری داشته باشد و دیگر برای صاحبان قدرت آسان نخواهد بود که با تکان دادن دستی ما را نادیده بگیرند. آنها ناگزیرند به حرف‌های من گوش بدهند.