روز به روز امتیاز ازدست می‌دهیم

همایون امامی

نمایش مستند در جشنواره فیلم فجر خاطره خوبی برای مستندسازان در پی نداشت؛ اما باید جایگزینی برای آن در نظر گرفته می‌شد. مستند «بی‌بی‌مراد» در بخش دینی جشنواره سینما حقیقت حضور داشت و این بخش‌بندی‌ها بیشتر از آنکه مبتنی بر دسته‌بندی‌های متعارف جشنواره‌های جهانی باشد؛ ریشه در سلیقه و تلقی برگزار کنندگان دارد. «بی‌بی‌مراد» در مجموعه‌ای که به غذاهای آیینی می‌پرداخت و همین نام را هم در پیشانی خود داشت، ساخته شد. این مجموعه می‌کوشید تصویری قوم‌نگارانه از غذاهای آیینی ما ارائه دهد. بنابراین نزدیک‌ترین بخش به آن بخش مستندهای مردم‌شناختی است. با توجه به اهمیت این بخش، جای خالی آن در بین بخش‌های مختلف جشنواره حس می‌شود. تصور می‌کنم چنین خلائی به آن انجامیده که فیلم در بخشی دیگری به نمایش درآید. غرض از ساخت این فیلم، مطالعه در مورد آیینی است که مثل هر آیین دیگر از یک پشتوانه فکری و اعتقادی برخوردار است. اما دوستان ما در جشنواره سینما حقیقت به دلیل اینکه رخدادهای این فیلم در مسجد روی می‌دهد و آشی که موضوع فیلم است، در این مسجد پخته می‌شود و همچنین در ارتباط با نذر و نیاز قرار می‌گیرد؛ این فیلم را در بخش مستندهای دینی قرار داده‌اند چنین رویکردی درک و تعبیر مخاطب را از سینمای دینی به چالش می‌کشد.

در بخش‌بندی جشنواره‌های فیلم، باید سمت‌‌گیری غالب فیلم‌ها ملاک رده‌بندی باشد. «بی‌بی‌مراد» مستندی اجتماعی با مضمونی مردم‌نگارانه است و باید در بخش مستندهای اجتماعی یا مردم نگارانه گنجانده می‌شد. شاید قرار دادن این فیلم در بخش مستند‌های دینی به این خاطر بوده است که در بخش‌ فیلم‌های دینی مستندهای مناسبی در آن حد که ظرفیت بخش را پوشش دهد، ارائه نشده است. البته به این مساله اعتراضی نمی‌توان داشت؛

چرا که در جشنواره‌ها، زمانی که تهیه‌کننده یا کارگردان، برگه درخواست حضور فیلم را در جشنواره امضا می‌کند به این معنا است که تمامی‌قوانین، مقررات و ساختار جشنواره را پذیرفته است. اگر قرار باشد برگزارکنندگان به هر اعتراضی ترتیب اثر دهند؛ آن جشنواره هیچ‌گاه امکان برگزاری نخواهد یافت. علت طرح این موضوع از جانب من هم پرسشی بود که مطرح شد. این مستند به قصد اطلاع‌رسانی از شرایط نامناسب زندگی در روستاهای ما است. تا مگر مسوولان بیشتر و بهتر به فکر چاره باشند و این قشر زحمتکش را از رفاه و تامین اجتماعی بیشتری که شایسته آن هستند، برخوردار سازند. اختصاص سینما سپیده برای نمایش فیلم‌های مستند و فرهنگی از اهمیت خاصی در گسترش جایگاه سینمای مستند برخوردارند، اما من فعلا برای نمایش فیلم‌هایم در این سینما برنامه‌ای ندارم. چنانچه دعوتی از سوی دوستان به عمل آید بی تردید از آن استقبال خواهم کرد.

ما در زمینه سینمای مستند روز به روز امتیازات بیشتری از دست می‌دهیم، بی‌آنکه مسوولان به فکر جایگزینی برای آنها باشند. نمونه‌اش همین حذف حضور فیلم‌های مستند، کوتاه و انیمیشن از جشنواره فیلم فجر است. اگرچه نارضایتی مستندسازان از کیفیت بد نمایش فیلم‌هایشان این اقدام را از وجهی مثبت برخوردار می‌کند؛ ولی این پرسش مطرح می‌شود که مگر سینمای مستند چند امکان نمایش و عرضه دارد که کاهش یک امکان مهم تلقی نشود. شاید اگر مسوولانی که از ویترین نمایش سینمای ملی ایران سه گونه مهم را حذف کردند، به جای حذف، مساله عرضه و نمایش فیلم مستند را به صورت بنیادی حل می‌کردند نتیجه بهتری عاید می‌شد. چنین رویکردی ذهنیت نادرستی را دامن می‌زند که مدت‌ها است رایج است؛ و تنها سینمای اکران را بدنه سینمای ملی ایران می‌داند.