واکنش فرهادی به حواشی «فروشنده»

دنیای اقتصاد: کمتر کسی مانده که هنوز درباره فیلم «فروشنده» اظهار نظری نکرده باشد. نه فقط منتقدان سینما، بلکه تقریبا هر کسی که آخرین فیلم اصغر فرهادی را دیده، نقدی یا نظری درباره این فیلم در رسانه‌ها یا شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های تلگرامی منتشر کرده است.طیف واکنش‌ها به این فیلم بسیار وسیع و چشمگیر است. برخی اعتقاد دارند که فروشنده بهترین فیلم سینمای ما بوده و برخی می‌گویند ضعیف‌ترین و بی‌ارزش‌ترین فیلم ایرانی است. اما در این میان حاشیه سازی برخی رسانه‌ها و اتهام زنی اخلاقی علیه کارگردان فروشنده و دو سینماگر دیگر،‌ واکنش‌های متعددی از سوی موافقان و مخالفان فیلم فروشنده به همراه داشته است.

به واسطه همین حاشیه‌ها گاهی نقد فیلم فروشنده از دایره نقد سینمایی فراتر رفته و کار به تخریب شخصیت کارگردان اسکاری و برنده نخل طلایی این فیلم رسیده است. همزمان که رسانه‌های تخصصی سینمایی از فیلم استقبال کرده اند، برخی رسانه‌های غیرتخصصی ضمن بیان اینکه فیلم فروشنده به دنبال ترویج «بی‌غیرتی» است، انگ‌ها و اتهام‌های متعددی را متوجه برخی سینماگران از جمله کارگردان و یکی از بازیگران این فیلم کرده‌اند.شدت و تندی این اتهام‌ها به قدری بود که ابراهیم حاتمی‌کیا، یکی از مخالفان سبک فیلمسازی فرهادی نیز در پاسخ به «بی‌غیرت» خواندن فرهادی، ساکت ماندن در مقابل این اتهام‌زنی‌ها را «بی‌غیرتی» خواند.

حاتمی‌کیا که جایزه ویژه کارگردانی جشن منتقدان را به دست آورده است، روی صحنه اهدای این جایزه در اعتراض به «یالثارات»، ادبیات آتشینی به‌کار بست و گفت: «متاسفم در کشوری زندگی می‌کنم که با اسم حسین و خون حسین (ع) این‌چنین بازی می‌شود... اگر معذرت نخواهند یا جامعه اهل قلم واکنشی نشان ندهد به نظرم این بی غیرتی است!» این در حالی بود که پیش از این اختلاف نظر حاتمی کیا و فرهادی درباره فیلم جدایی نادر از سیمین، ‌ کار را به جدال لفظی و رسانه‌ای رسانده بود. گسترش انتقادها علیه نشریه موهن به سینماگران و تنظیم شکایتی از سوی سینماگران مورد اهانت واقع شده علیه ناشران مطالب موهن، مسوول این نشریه را به عذرخواهی واداشت، اما زمان زیادی از این عذرخواهی نگذشته بود که فرهادی در یک اقدام بی‌سابقه با حضور در یک برنامه گفت‌وگو محور داخلی، به فضاسازی‌ها علیه فیلمش واکنش نشان داد.

فرهادی: این بار سکوت نمی‌کنم

فرهادی در این برنامه با بیان اینکه خیلی خوشحالم که فیلم توانسته با تماشاگر ارتباط برقرار کند و یک تماشاگر، تماشاگر بعدی را برای دیدن فیلم دعوت می‌کند، گفت: «اینها، خیلی برای من خوشحال‌کننده است، مخصوصا برای این جنس فیلم که ممکن است مخاطب عام نتواند با آن ارتباط برقرار کند یا با تعاریفی که پیش از این شده، ممکن است برای مخاطب سنگین باشد. برخلاف این تصور می‌بینم مردم در شهرهای مختلف و از جمله تهران به سالن سینما می‌روند و فیلم را می‌بینند و تازه بعد از بیرون آمدن از سالن سینما، داستان برای آنان شروع می‌شود و صحبت با هم را آغاز می‌کنند.»

این کارگردان در بخش دیگر مصاحبه در مورد هجمه‌هایی که در هفته‌های اخیر نسبت به او صورت گرفته است، ‌ گفت: «به بخشی از این هجمه‌ها عادت کرده‌ام. در واقع از سر «درباره الی» آرام‌ آرام این حاشیه‌سازی‌ها شروع شد. بخشی از این حاشیه‌ها مربوط به فیلم است و به این دلیل من چیزی نمی‌گویم. از نگاه من طبیعی است که آدم‌ها فیلم را ببینند و در ادامه نظر خود را درباره آن بگویند، گاه ممکن است نظرشان خیلی هم به فیلم مربوط نباشد، اما از آنجا که در این بحث‌ها موضوع خود فیلم است، سعی می‌کنم چیزی نگویم. بخشی هم آنقدر سطحی است که وقتی چند روز از آن بگذرد، اصلا فراموش می‌شود و باز هم نیازی نیست من پاسخ بدهم. کم‌کم سعی کردم به روند رو به رشد حاشیه‌ها که فیلم به فیلم بیشتر می‌شد، عادت کنم و اجازه ندهم انرژی من صرف پاسخگویی و ورود به آنها شود.»

او ادامه داد: «اما این بار اتفاق متفاوتی افتاده است. دوستان به من می‌گویند شاید پاسخ ندادن و سکوت کردن و صبوری نشان دادن باعث شده است که فکر کنند، حالا می‌توانند حاشیه‌ها را پررنگ‌تر کنند. این بحث‌ها تا جایی که مربوط به فیلم یا خود من به عنوان فیلمساز می‌شد، حتی اگر بی‌انصافی هم اتفاق می‌افتاد، کسی به یاد ندارد که من یک جمله گفته باشم. من برنده این میدان هم بودم، چون به هر حال مردم فیلم‌ها را می‌دیدند و خودشان قضاوت می‌کردند. چیزی که این بار اتفاق افتاده و پیش از اکران فیلم شروع شد، با این ذهنیت که آنان هرچه می‌گویند من پاسخ نمی‌دهم، به شیوه‌ای غیراخلاقی گرایش پیدا کرده است و اینجا دیگر نمی‌توان پاسخ نداد، چون بحث هزره‌نویسی، هرزه‌گویی، فحاشی و تهمت زدن مربوط به سینما نیست.»

فحاشی نشانه نداشتن منطق است

فرهادی گفت: «اساسا فکر می‌کنم اگر کسی حرفی داشته باشد که پشت آن منطق باشد، می‌تواند آن منطق خود را مطرح کند. کسی عصبی می‌شود و صدایش را بلند می‌کند و به فحاشی و تهمت زدن روی می‌آورد که منطق پشت حرفش نیست. کسانی که در این روزها سراغ این شیوه دور از اخلاق رفته‌اند، اتفاقا کسانی هستند که مدعی اخلاق دینی و سینه‌‌چاک یک گرایش فکری هستند.» کارگردان «جدایی نادر از سیمین» گفت: «من به خود آنان می‌گویم که این به ضررشان است. من معتقدم مردم باهوش هستند و متوجه حقیقت می‌شوند، در این شرایط آن افراد هستند که در انزوا قرار می‌گیرند. اگر کسی با فیلمی مشکل دارد، می‌تواند درباره آن بنویسد یا به فیلمسازی من اشکالی را وارد می‌داند، می‌تواند آن را مطرح کند. این انتقادها برای من پذیرفته شده است، به این دلیل که وقتی من فیلمسازی را انتخاب کردم، یعنی این انتقادها را قبول کرده‌ام، اما وقتی راجع به بحث‌های خصوصی و حریم خصوصی من هرزه‌گویی می‌شود و تهمت‌هایی که هیچ سندی برای آن وجود ندارد مطرح می‌شود، ‌ چیزی نمی‌توان گفت غیر از اینکه این برآمده از یک ذهن بیمار است. من در عجبم که چگونه اینها می‌توانند پیش وجدان خودشان راحت باشند؟»

او در پایان در پاسخ به این سوال تاکید کرد: «قرار نیست من همیشه ساکت باشم. گاه این سکوت باعث جری‌تر شدن طرف مقابل می‌شود، اما نمی‌خواهم هیاهو کنم، راه قانونی شکایت کردن از آنان است.» او در پاسخ به این سوال که چرا این برخوردها با او می‌شود، گفت: «شاید اگر از خودشان هم بپرسید ندانند. آنان همیشه از ته ماجرا را شروع می‌کنند. می‌گویند این فیلم («فروشنده») بیرون از ایران موفق بوده و جایزه گرفته است. پیش‌فرض آنان این است که اگر شما خارج از ایران جایزه‌ای گرفته‌اید حتما توطئه‌ای در کار است و حتما شما چیزی گفته‌اید که مورد تایید جشنواره‌های خارجی است و چون مورد تایید آنان است، حتما ضد ماست در نتیجه ذره‌بینی در دست می‌گیرند و روی قصه، فیلم و فیلمساز تمرکز می‌کنند و دنبال دلایل و نشانه‌هایی برای اثبات این‌که فیلم چیزی است علیه ما می‌گردند، دلیل هم این است که در جشنواره خارجی به فیلم جایزه داده‌اند، اما گاه این پازل‌ها را می‌چینند، اما در نهایت می‌بینند آنچه می‌خواستند به دست نیامده، در اینجا دیگر راهی جز فحاشی نمی‌یابند. می‌گویند آنقدر فحاشی می‌کنیم که به صدا درآید، آنقدر فحاشی می‌کنیم که بگذارد از این کشور بیرون برود.»

بحث بی‌غیرتی در مورد «فروشنده» انحرافی است

او در پاسخ به سوال دیگری با این مضمون که آیا «فروشنده» در مذمت غیرت است و اصلا اینکه فیلم در مورد غیرت و بی‌غیرتی است، ‌گفت: «این بحث را یک موضوع انحرافی می‌دانم. این بحث زمانی مطرح شد که هنوز کسی فیلم را ندیده بود. خلاصه‌ای از داستان فیلم مطرح شد و این برداشت برگرفته و محصول خلاصه داستان منتشر شده بود. سر فیلم «جدایی...» هم یادم هست بحثی از این دست در گرفت که فیلم فقط درباره مهاجرت است و هدف آن تشویق به مهاجرت است. آنان می‌خواستند مسیر گفت‌و‌گوهایی را که بعد از فیلم به وجود می‌آید منحرف کنند. اساسا بحث فیلم، بحث غیرت نیست. ممکن است کسی چنین برداشتی کند، آنچه در فیلم محل گفت‌و‌گو است دو موضوع بسیار مهم است یکی چیزی به اسم حریم خصوصی که می‌توان نشانه‌های آن را در فیلم برشمرد و نکته بعدی آبرو. وقتی می‌گوییم آبرو یعنی قضاوت جمعی نسبت به ما و تصویری که از ما بیرون از خود ما وجود دارد.»

کارگردان «درباره الی» در توضیح اینکه هدف مقابله با فیلم‌های او چه نکاتی می‌تواند باشد، گفت: «فرهادی خودی نیست، پس به هر قیمت باید او را تخطئه کرد. به هر قیمت باید او را به گوشه‌ای برد که ناچار شود این زمین را ترک کند. بحث فیلم نیست، همین فیلم را با همین شمایل و بدون هیچ تغییری اگر فیلمساز دیگری ساخته بود و اسم فیلمساز دیگری روی آن بود مطمئن باشید کلی تعابیر دینی از فیلم پیدا می‌شد، همچنین فیلم «جدایی...» در مورد آن هم چقدر سعی کردند تعابیری به آن بچسبانند. به مرور زمان مردم رفتند و آن فیلم را دیدند و متوجه شدند، آن آدم مذهبی در فیلم مذهبی است و شخصیت غیرمذهبی هم مشخصات یک آدم غیرمذهبی را دارد و دوربین هم وسط ایستاده است و این را به صورت یک صورت مساله مطرح می‌کند.»