مزیت‌ سرمایه‌گذاری در دو وزنه معدنی کشور

گروه صنعت و معدن: بخش معدن را می‌توان یکی از بخش‌های مغفول مانده در کشور دانست، بی‌توجهی که موجب شد سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی به یک درصد برسد و آنچه مسلم است سرمایه‌گذاری یکی از اصلی‌ترین راه‌ها برای افزایش سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی است. براساس آمار اعلام شده، ایران از وجود ۶۴ نوع ماده معدنی و بیش از ۵۷ میلیارد تن ذخایر قطعی و احتمالی در کشور بهره می‌برد و این امر موجب شده تا بتواند در بین کشورهای مطرح معدنی دنیا قرار گیرد و رتبه نخست ذخایر معدنی در خاورمیانه را به خود اختصاص دهد؛ اما عدم سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی صحیح در بخش معدن کشور موجب شده این بخش نتوانسته به سهم واقعی خود در اقتصاد کشور دست پیدا کند. در این خصوص مرکز پژوهش‌های مجلس به بررسی مطالعات پیش امکان‌سنجی برای شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در دو استان بوشهر و اصفهان که از استان‌های معدن‌دار کشور محسوب می‌شود، پرداخته است. در این گزارش آمده اصل رقابت‌‌پذیری در دنیای امروز، وجود و لزوم برنامه‌ریزی صحیح برای استفاده از سرمایه و منابع محدود و تخصیص بهینه منابع درجهت استفاده از مزیت‌های نسبی را بیش از پیش تقویت می‌کند. یکی از وظایف اصلی حاکمیت، شناخت مزیت‌های نسبی مناطق مختلف و ایجاد زیرساخت‌ها جهت هدایت درست سرمایه‌ها و منابع برای تولید ثروت و ارزش افزوده از مزیت‌های موجود و تبدیل این مزیت‌ها به مزیت‌های رقابتی است و تمامی این اهداف محقق نمی‌شود، مگر در سایه شناخت دقیق و درست پتانسیل‌های نقاط مختلف کشور در عرصه‌های گوناگون. یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در این بین، بخش معدن و صنایع معدنی است که به‌واسطه بالا بودن هزینه‌های حمل‌ونقل و لزوم ایجاد ذخیره ارزش در طول استخراج تا حلقه‌های پایانی زنجیره و عدم توان جابه‌جایی معدن، لزوم شناخت پتانسیل‌های معدنی نقاط مختلف اهمیت پیدا می‌کند.

وضعیت معادن و صنایع معدنی استان بوشهر

مصالح ساختمانی از نوع سنگ لاشه و واریزه کوهی، عمده معادن استان بوشهر را تشکیل می‌دهد، فراوانی ذخایر این ماده و تنوع ‌ترکیب شیمیایی آن، کاربرد آن را در موارد مختلفی ازجمله اسکله‌سازی، موج شکن، مواد اولیه سیمان و... موجب شده است. از طرفی کیفیت مرغوب و مناسب این ماده معدنی در بعضی نقاط منجر به تولید آهک دانه‌بندی و هیدراته و رونق صنایع وابسته به آن در استان شده است که در این رابطه نیز چند فقره پروانه بهره‌برداری در زمینه تولید آهک دانه‌بندی و محصولات جانبی آن همچنین تهیه کلینگر صادراتی صادر شده که با توجه به ذخایر مناسب این نوع ماده معدنی احداث واحدهای مشابه را توجیه‌پذیر می‌سازد. وجود کوه نمک آبی به صورت چشمه‌ها و رودخانه‌های آبی و استفاده‌های خوراکی و صنعتی از آنها با توجه به آنالیز مناسب شیمیایی، احداث کارخانه‌های نمک‌کوبی و بسته‌بندی نمک در استان را توجیه می‌کند. با وجود ظرفیت‌های معدنی در استان بوشهر، توسعه صنایع معدنی در فرآوری بومی مواد معدنی به‌کندی صورت گرفته که این موضوع جای تامل دارد. وجود ۲۱ کارگاه در زمینه صنایع معدنی و اشتغال ۶۰۴ نفر نیروی انسانی نشان می‌دهد صنایع معدنی در این استان از جایگاه مطلوبی برخوردار نیست. این در حالی است که موقعیت جغرافیایی استان و همجواری با آب‌های آزاد گسترش همه صنایع آب‌بر و حتی دیگر صنایع انرژی‌بر صادرات محور را توجیه‌پذیر می‌کند.

برخی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در صنایع معدنی استان بوشهر به طور خلاصه عبارتند از: تولید سنگ‌های ساختمانی با کیفیت مطلوب و پیشرفته، ایجاد کارخانه‌های جدید سیمان، سرمایه‌گذاری در تولید و صادرات چینی کاشی، سرامیک و موزائیک، سرمایه‌گذاری در صنایع بازیافتی فلزی آهنی و غیرآهنی، سرمایه‌گذاری در عناصر نادر خاکی، سرمایه‌گذاری در سنگ‌های تزئینی و آنتیک و ایجاد کارخانه‌های جدید.

در استان بوشهر به لحاظ ماهیت ساختاری و فقدان فعالیت ماگمایی، سازندهای زمین‌شناسی از نوع سنگ‌های رسوبی و بیشتر آهکی و مارنی هستند، لذا کلیه معادن شناسایی شده از نوع رسوبی آهکی، گچی، مارنی و نمکی بوده و معادن فلزی و غیرآهنی در این استان وجود ندارد. به جز ذخایر نفت و گاز مهم‌ترین اندیس‌های شناسایی شده استان عبارتند از: سنگ‌های ساختمانی، سنگ گچ، نمک آبی، سنگ نمک، فسفات، بوکسیت، دولومیت، سلستین، مرمریت، صدف دریایی و... که با توجه به نوع ماده معدنی و درجه خاص آنها کاربرد متفاوتی دارند. با این شرایط می‌توان گفت موقعیت زمین‌شناسی استان بوشهر در کمربند چین خورده ساده زاگرس (با توجه به وضعیت خاص زمین‌شناسی استان)، موجب شد تا این استان فاقد معادن فلزی و غیرفلزی عمده نظیر سنگ‌های تزئینی و نما باشد؛ ولی دارای ذخایر عظیم سنگ‌های ساختمانی، آهکی، گچ، نمک و نیز مواد اولیه سیمان با ذخیره‌ای بالغ بر ۴ میلیارد تن است که به دلیل نزدیکی منابع معدنی به ساحل از پتانسیل‌ بسیار بالایی برای صادرات این محصولات (به صورت خام و نیز فرآوری شده) برخوردار است.

همچنین اجرای طرح‌های بزرگ نفتی و گازی در مناطق ساحلی استان، نیاز به استخراج از این معادن را دو چندان می‌کند. با توجه به این شرایط و ذخایر مواد معدنی، همچنین زیرساخت‌های شکل‌گرفته در استان همچون برخورداری از امکانات فرودگاه بین‌المللی بوشهر، فرودگاه عسلویه و فرودگاه جم با داشتن پرواز روزانه به شهرهای داخلی و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، برخورداری از امکانات بندری جهت تخلیه و بارگیری از محوطه و اسکله‌ها و پایانه‌های مسافربری با بهره‌گیری از کشتی‌های مجهز در بندر بوشهر (مرکز استان) و دیگر بنادر در شهرستان‌ها و نیز بندر بزرگ خدماتی پارس در عسلویه، دسترسی آسان به انرژی فراوان و ارزان، امکان‌ترانزیت سریع کالا از طریق هوایی، زمینی و دریایی، پایین بودن هزینه‌های انبارداری و دپوی کالا، وجود نیروی انسانی ماهر و ارزان و... در منطقه ایجاد صنایع معدنی (با تکیه بر مواد معدنی موجود در استان و حتی مواد معدنی موجود در دیگر استان‌های کشور) انرژی بر صادرات محور از جمله صنایع معدنی فلزی و غیرفلزی، عناصر نادر خاکی، سنگ‌های ساختمانی را توجیه‌پذیر می‌کند.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری در اصفهان

غالب معادن استان اصفهان نیز شامل معادن سنگ‌های ساختمانی است؛ به علاوه معادن دیگری از جمله چند معدن سرب و روی، سنگ لاشه و آهک، مارن و... نیز فعال هستند. از دیگر پتانسیل‌های معدن و صنایع معدنی، می‌توان به سرمایه‌گذاری‌ در حوزه سنگ‌های تزئینی، صنایع سرامیک و... همچنین نگاه ویژه به منطقه آزاد سلفچگان و سرمایه‌گذاری در این منطقه که یکی از راه‌های کمک به پویاتر شدن اقتصاد در این استان خواهد بود، اشاره کرد.

در سال ۱۳۸۹ تعداد معادن فعال استان اصفهان در مجموع ۴۰۷ معدن بوده که به غیر از ۶ معدن سرب و روی فعال، مابقی جزو معادن غیرفلزی محسوب می‌شود و غالب معادن استان اصفهان شامل معادن سنگ‌های ساختمانی از جمله‌ تراورتن، گرانیت و مرمریت است. از دیگر معادن این استان می‌توان به معادن سنگ لاشه، آهک، مارن، بنتونیت، گچ و... اشاره کرد.

در سال ۱۳۹۰ سهم استان اصفهان از استخراج مواد معدنی ۹۴۷/۲۶هزار تن بوده است که در حدود ۹/۷ درصد از کل استخراج مواد معدنی کشور را به خود اختصاص داده است؛ در حالی که سهم مساحت این استان از کل کشور ۶/۶ درصد و سهم جمعیت این استان نسبت به جمعیت کشور ۵/۶ درصد است.

ارزش افزوده صنایع معدن استان اصفهان ۰۱۵/۳۸ میلیارد ریال برآورد شده که نسبت به دیگر استان‌های کشور در رتبه اول جای دارد. سهم ۷/۷ درصدی ارزش افزوده صنایع معدن استان در کل صنعت کشور و سهم ۶/۵۵ درصدی ارزش افزوده صنایع معدنی استان اصفهان در نوع خود قابل تامل است. وجود زیرساختارهای لازم و مناسب در رابطه با صنعت و معدن (شامل صنایع مادر، معادن موجود و ذخایر قابل اکتشاف، دانشگاه‌های مهم و معتبر، نیروهای متخصص، مدیران اجرایی با تجربه و...)، وجود پیشینه و قدمت صنعتی و معدنی در استان اصفهان، قرار گرفتن استان اصفهان در ناحیه مرکزی کشور و دسترسی مناسب و آسان به سایر استان‌ها، حاشیه امنیت بالا جهت سرمایه‌گذاری در این استان را می‌توان از جمله مزیت‌های بخش صنعت استان اصفهان دانست.

در حال حاضر بالغ بر ۴۰ نوع مواد معدنی تحت ۴ گروه و ذخیره بالغ بر ۲ میلیارد تن شامل انواع مواد معدنی اعم از مصالح ساختمانی، سنگ‌های تزئینی، مواد معدنی غیرفلزی و گروه مواد معدنی فلزی در استان مورد بهره‌برداری قرار دارد.

مرکزیت استان، ‌قدمت معدنکاری در استان، وجود کارخانه‌های متعدد فرآوری مواد معدنی (اعم از کارخانه‌های بزرگ و کوچک)، وجود راه‌های مواصلاتی و زیرساخت‌ها، وجود دانشگاه‌های معتبر تخصصی و فنی و‌ تربیت نیروی انسانی کارآمد نیز از جمله مزایای معدن این استان است. برخی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در صنایع معدنی استان اصفهان عبارتند از: ایجاد کارخانه‌های جدید فرآوری فلدسپات، سرمایه‌گذاری در صنایع تولید فرومولیبدن، ایجاد واحد جدید فرآوری سنگ آهن، سرمایه‌گذاری در صنایع نسوزها و عایق حرارت، سرمایه‌گذاری در استخراج و فرآوری فلزات غیر از آهن، مس و آلومینیوم، سرمایه‌گذاری در صنایع معدنی در حوزه منطقه آزاد و ویژه سلفچگان، سرمایه‌گذاری در سنگ‌های تزئینی و آنتیک، سرمایه‌گذاری در صنایع تولیدی فروآلیاژها، اکتشاف ذخایر جدید سنگ آهن در استان، سرمایه‌گذاری در استخراج خاک صنعتی، سرمایه‌گذاری در صنایع سرامیک‌های صنعتی و پیشرفته، تولید سنگ‌های ساختمانی با کیفیت مطلوب و پیشرفته، ایجاد کارخانه‌های جدید ظروف چینی و چینی بهداشتی، ایجاد کارخانه‌های جدید سیمان و سرمایه‌گذاری در عناصر نادر خاکی.

با این شرایط می‌توان گفت بیشتر پتانسیل معدنی استان اصفهان به معادن غیرفلزی مربوط می‌شود و همان‌طور که پیش‌تر نیز آورده شد، به جز چند معدن سرب و روی فعال، مابقی معادن استان غیرفلزی هستند. در سال ۱۳۸۹ متوسط تولید هر معدن در استان اصفهان ۲/۵۷ هزار تن و متوسط تولید سرانه بخش معدن استان ۱/۳ هزار تن بوده است. همچنین نسبت استخراج واقعی به ذخایر معدنی استان ۷۷/۰ درصد برای سال ۱۳۸۹ در استان اصفهان ذکر شده است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، با توجه به کشف دو اندیس جدید مس- مولیبدن پروفیری در استان اصفهان، می‌توان با فرآوری مس و تولید مولیبدن در آینده نسبت به تولید فرو آلیاژها اقدام کرد. همچنین وجود ذخایر قابل توجه طلا و فلزات دیگری مثل تنگستن که قابلیت سرمایه‌گذاری بیشتر به همراه برنامه‌ریزی دقیق را دارا است می‌تواند به شکوفایی بیشتر معدن استان منجر شود. به منظور جلوگیری از خروج مواد خام معدنی از کشور می‌توان با ایجاد واحدهای جدید فرآوری سنگ آهن به جذب این ماده معدنی در استان و استان‌های همجوار کمک کرد. با عنایت به اینکه بیشتر معادن استان جزو معادن سنگ‌های تزئینی است و ضایعات زیادی از آنها به وجود می‌آید می‌توان با بازیافت و تبدیل آنها به سنگ تزئینی و آنتیک محصولات جدید و جذابی را تولید و ضمن اشتغالزایی بیشتر نگاهی هم به صادرات صنایع دستی در این حوزه داشت. استان اصفهان با داشتن ذخایر قابل توجه آهک می‌تواند پتانسیل ایجاد کارخانه‌های جدید سیمان به‌خصوص سیمان ویژه را داشته باشد. در پایان می‌توان به سرمایه‌گذاری در عناصر نادر خاکی استان اصفهان از جمله عناصر پتاس، کائولن و سولفات باریم در راستای تولید کاشی و سرامیک، ظروف چینی و چینی بهداشتی و محصولات مورد نیاز بخش کشاورزی اشاره کرد.