فرید قدیری

از امروز «شنبه»، فرآیند خرید کالا در چارچوب طرح «تامین» با شروع مرحله رزرو کالا در پایگاه اینترنتی «بهین یاب» آغاز می‌شود. وزارت صنایع و معادن به منظور جلوگیری از آثار تورمی‌مرحله اول اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها‌، اجرای طرحی را موسوم به تحت‌عنوان «تامین» آغاز کرده است‌. بر اساس این طرح‌، تولیدکننده‌های داخلی لوازم‌خانگی از طریق یک پایگاه اینترنتی، مجموعه ای از محصولات خانگی نظیر ماشین‌لباسشویی، اجاق گاز، یخچال و فریزر، ماشین ظرفشویی، چرخ‌ خیاطی، کولر، تلویزیون، فرش و موکت در ۱۲۰ مدل را به صورت عمومی ‌عرضه می‌کنند تا افراد متقاضی (خریدار) با ورود به این سامانه‌، محصول مدنظرشان را انتخاب کرده و سپس با اعلام شماره حسابی که یارانه نقدی به آن واریز می‌شود، وجه محصول خریداری شده را با ارائه وکالت نامه جهت برداشت از حساب‌، به تولیدکننده پرداخت می‌کنند. در فروش اقساطی هم بخشی از مبلغ کالا به صورت نقد و بخشی هم به صورت اقساط بعد از تحویل کالا به خریدار در محل مورد نظر (احتمالا منزل) به تولیدکننده پرداخت می‌شود.

این طرح در یک نگاه‌، چند هدف کلی را دنبال می‌کند. هدایت رشد نقدینگی حاصل از اجرای قانون یارانه‌ها به سوی بنگاه‌های صنعتی‌، ایجاد رونق در فروش کالاهای تولید داخل آن هم به شکل فروش تضمینی‌، جلوگیری از افزایش قیمت لوازم خانگی، مدیریت رفتار واسطه‌ها و... از جمله مهم‌ترین «اهداف پیدا» این طرح است.

اما فراتر از «اهداف پیدا»، می‌توان طرح مزبور را به نوعی بروز تعارض در منافع فعالان نظام تولید و فعالان نظام توزیع ارزیابی کرد که اگر فعالان نظام توزیع بر سر دفاع از منافع تجاری‌شان، نسبت به این طرح واکنش نشان دهند، امری طبیعی است. البته واکنش‌هایی هم‌تاکنون وجود داشته که در‌اندازه ابعادی است که تاکنون این طرح به اجرا درآمده است.

با وجود اینکه فعالان نظام توزیع‌، خدمات متعددی را در مسیر توسعه فروش محصولات تولیدی واحد‌ها داشته‌اند، اما همیشه واحد‌های تولید تمایل داشته‌اند که دامنه نفوذ و مجاری تجاری واسطه‌ها در بازار را به حداقل برسانند.

از این‌رو است که بسیاری از واحدهای تولیدی با سرمایه گذاری و احداث نمایندگی‌های فروش مستقیم، تلاش کرده‌اند که خودشان اهرم مدیریتی فروش محصولاشان را برعهده بگیرندو از نزدیک با ذائقه مشتریان و همه مسایلی که می‌تواند فروش شان را به صورت بهینه مدیریت کنند، آگاه شوند. حال طرح «تامین» چه به دلیل طرح هدفمندی یارانه‌ها، چه به خاطر جلوگیری از افزایش قیمت‌ها، در ابعاد خودش منجر به حذف واسطه‌ها در نظام بازرگانی داخلی که خدمات زیادی به اقتصاد کشور می‌کنند، خواهد شد. طرح این دیدگاه، به معنی کوچک شمردن طرح نیست‌، بلکه اگر این طرح در ابعاد گسترده اجرا شود، برون داد منطقی آن است.

بر اساس تفاهمی ‌که وزارت صنایع با تولیدکنندگان داشته است، در مرحله اول یعنی فروش نقدی «طرح»، خریداران از ۷ تا ۱۰ درصد تخفیف برخوردار می‌شوند. در واقع این تخفیف‌، بخشی از همان حاشیه سودی است که فروشندگان در بازار از محل فروش کالای تولیدکنندگان از خریدار نهایی دریافت می‌کنند. تولیدکنندگانی که محصولات‌شان را در این طرح عرضه کرده‌اند، با عرضه و فروش مستقیم کالای خود هزینه‌های غیرعملیاتی همانند تبلیغات، بازاریابی، تحقیقات بازار و آموزش که به طور عمده از ناحیه بازار تحمیل می‌شود را به حداقل می‌رساند، چون دیگر واسطه‌ای در میان نیست. در واقع، این راهبرد به معنی تخفیف ۱۰ درصدی در ازای حذف حاشیه سود ۱۵ درصدی واسطه‌ها است.

به این ترتیب، تولیدکنندگان داخلی ضمن آنکه از رکود ناشی از کاهش تقاضا برگرفته از افزایش قیمت‌ها رهایی می‌یابند، از وزارت صنایع امتیاز همکاری می‌گیرند و در رقابت با محصولات خارجی نیز می‌تواند بخشی از تقاضای داخلی برای محصولات نه چندان گران را جلب کنند. آیا در آینده شمار تولیدکنندگانی که حاضر هستند محصولات‌شان را از فروش اینترنتی عرضه کنند، افزایش می‌یابد؟ این یکی از نشانه‌های موفقیت «طرح» در حذف واسطه‌ها و انتقال سود حاصل از حذف واسطه‌ها به سوی حساب بنگاه‌ها است.

یک پرسش از مجریان

براساس آنچه درباره نحوه اجرای طرح تامین عنوان شده، تولیدکننده‌هایی که تمایل داشته باشند به طور مستقیم کالاهایشان را به دست مصرف‌کننده برسانند، می‌توانند با ورود به سایت طرح تامین، کالا را عرضه کنند و مصرف‌کنندگان نیز فقط با ارائه شماره حساب یارانه‌ای‌شان، به‌صورت اقساط و بدون پرداخت پول پیش، کالای مورد نظر را خریداری کنند.

مبنای مبادله کالا و پول در این طرح، یارانه‌ نقدی پرداختی به حساب خانوارها است.

حال با توجه به اینکه اعلام شده از سال آینده قرار است یارانه‌های نقدی براساس اطلاعات اقتصادی خانوار پرداخت شود، این احتمال وجود دارد که بخشی از خانوارها از دریافت کامل مبلغ یارانه نقدی کنار گذاشته شوند یا حتی واجد دریافت کل یارانه‌ هم نباشند.

در این صورت، تکلیف پرداخت اقساط کالا های خریداری شده، چه می‌شود؟

فرض کنیم خانوار چهار نفره‌ای با تکیه بر دریافت ماهانه۱۶۲ هزار تومان یارانه نقدی اقدام به خرید قسطی یک دستگاه یخچال و فریزر از طرح تامین می‌کند که مثلاً اقساط آن ماهانه ۱۲۰ هزار تومان است. این خانوار که صاحب مسکن، خودرو و درآمد قابل توجهی است در دوره‌های بعدی پرداخت یارانه‌ نقدی، اگر اطلاعات اقتصادی مبنا قرار بگیرد، مشمول دریافت همه یارانه نمی‌شود. در این صورت، چگونه قرار است از حساب یارانه‌ای این خانوار مبالغی بصورت ماهانه برداشت و به حساب تولیدکننده واریز شود؟

به نظر می‌رسد مسولان طرح تامین از هم‌اکنون باید برای تغییر نحوه پرداخت یارانه‌ نقدی که به زودی از طرف دولت اجرا می‌شود، مکانیزم خاصی درنظر بگیرند تا خللی در روال خرید و فروش در طرح تامین ایجاد نشود.