غلامرضا کیامهر

رییس‌جمهور لهستان و حدود یکصدتن از مقام‌های بلند پایه همراه وی، تازه‌ترین قربانیان سقوط یک هواپیمای توپولوف روسی بودند که برعکس قربانیان قبلی سوانح توپولوفی، مرگ آنها انعکاسی جهانی پیدا کرد و یقینا این واقعه مرگبار تاثیری اساسی بر سرنوشت بودن یا نبودن هواپیماهای توپولوف در ناوگان شرکت‌های هواپیمایی کشورهایی که از سرناچاری پذیرای این هواپیما‌ها شده‌اند، خواهد گذاشت. تاثیر این سانحه اخیر به حدی بود که سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری (یاتا) نیز با انتشار اعلامیه‌ای مردم دنیا را از سوار شدن به هواپیماهای توپولوف و دیگر هواپیماهای ساخت روسیه و اقمار آن به دلیل نداشتن ایمنی کافی برحذر داشت.

هواپیماهای توپولوف در اوایل سال‌های دهه ۱۹۶۰ با کپی‌برداری از هواپیماهای بوئینگ ۷۲۷ ساخت آمریکا ساخته‌ شده‌اند، اما وجه تشابه این هواپیماها با بوئینگ ۷۲۷ آمریکایی تنها در ظاهر آنها خلاصه می‌شود و از سایر مزیت‌ها و ویژگی‌های بوئینگ ۷۲۷ که پلکان زیر قسمت انتهایی هواپیما، ضریب ایمنی بالا و ظریف‌کاری‌های داخلی و کابین آن است، کم‌ترین اثری در هواپیماهای توپولوف دیده نمی‌شود.مسلما نقش خطای انسانی یعنی خلبان، افراد کادر پرواز، برج مراقبت و سیستم‌های ناوبری فرودگاه‌ها در بروز سانحه برای هواپیماهای توپولوف و سایر هواپیماهای مسافربری را نمی‌توان انکار کرد، اما در ارتباط با هواپیماهای توپولوف دلیل اصلی بالا بودن آمار سقوط این هواپیماها ریشه در نظام سیاسی و اقتصادی بسته، متمرکز و عاری از رقابتی را دارد که به مدت حدود ۷۵ سال زیر نام اتحاد جماهیر شوروی بر روسیه و چندین کشور آسیای میانه و منطقه قفقاز حکومت می‌کرد. در چنین نظام‌هایی به دلیل آنکه مشتری کم‌ترین حق انتخابی ندارد و ناچار است هر محصولی را که از کارخانه‌های دولتی بیرون می‌آید، مصرف کند، طراحان و مهندسان کارخانه‌های دولتی هم که همگی حقوق‌بگیر دولت هستند، نه انگیزه‌ای برای تولید محصولات بهتر و با کیفیت‌تر دارند، نه به کارفرمایی حساب پس می‌دهند و نه مسوولیتی در قبال رضایت یا عدم رضایت مشتری و مصرف‌کننده احساس می‌کنند. حاصل کار چنان رویکردی در زمینه طراحی و ساخت وسایل حمل‌ونقل زمینی، خودروهای سواری عجیب و غریب «مسکوویچ» و «پابدا» و «ولگا»ی روسی بود که در رژیم گذشته بنا به دلایلی اجازه واردات تعداد محدودی از آنها به کشور ما داده شد که آن خودروها حتی مورد استقبال قشرهای کم‌درآمد ایرانی هم قرار نگرفت، توپولوف‌ها هم حاصل فکر طراحان و مهندسان اتحاد جماهیر شوروی در حوزه حمل‌ونقل هوایی بود که همراه با هواپیماهای «ایلوشین» و «آنتونوف» و «یاک‌های» بادبادکی، گل سرسبد خطوط هوایی دولتی شوروی سابق و کشورهای دست‌نشانده آن از جمله لهستان محسوب می‌شدند و شهروندان آن کشورها برای سفرهای هوایی محکوم به سوار شدن بر چنین هواپیماهایی بودند، اما امروز که ورق برگشته و شهروندان شوروی سابق تا حدودی حق انتخاب پیدا کرده‌اند، روس‌ها و اوکراینی‌ها و دیگران هرچه از «توپولوف» و «ایلوشین» و امثالهم برایشان باقی مانده، به کشورهای دور و نزدیک می‌فروشند یا اجاره می‌دهند و خود با افتخار سوار بر هواپیماهای غربی می‌شوند.قائل شدن حق انتخاب برای مشتری از شاه‌بیت‌های اقتصادهای آزاد و رقابتی است که صنعتگران و تولیدکنندگان را به تکاپو برای طراحی و ساخت محصولاتی باب طبع مشتری با کیفیت بالا و قیمت رقابتی وامی‌دارد و اجازه نمی‌دهد که هواپیماهایی چون توپولوف و ایلوشین و خودروهایی چون مسکوویچ و ولگا و کامیون‌هایی چون «گاز» و «واز» روسی در کشوری تولید شود.این مسیری است که اقتصاد و صنعت و تولید ما راهی جز پیمودن آن ندارد و بدون تردید نقشه این راه هم چیزی جز خصوصی‌سازی واقعی و رفتن به سوی اقتصاد آزاد نیست. نتیجه شیوه تولید و صنعت در اتحاد شوروی سابق و کشورهای اقمار آنکه چند روز پیش رییس‌جمهور لهستان و همراهان وی قربانی یکی از محصولات صنایع هوایی آن شدند، بهترین درس عبرت برای کشور ما و هر کشوری است که رقابتی کردن اقتصاد و تولید در آنها هنوز به یک الزام ملی برای مدیران و دولتمردان تبدیل نشده است.باید از سرنوشت تلخ توپولوف‌ها و مسکوویچ‌ها برای صنعت و تولید و اقتصاد کشور درس بگیریم.