محسن ایلچی

با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها، به نظر می‌رسد که سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران فراتر از نقشی که تا کنون در بازار به منظور صیانت از سلامت، رفاه و امنیت غذایی مصرف کننده بازی می‌کرده است، باید تقبل کند. به طور قطع و یقین یکی از آثار اجرای طرح هدفمندکردن یارانه‌ها یا به عبارتی اصلاح قیمت حامل‌های انرژی، تغییر در هزینه تولید و قیمت تمام شده محصولات ایرانی است. به طوری که تحقیقات متفاوت نشان می‌دهد که تاثیر تغییر بهای هر یک از حامل های انرژی بر روی محصولات گوناگون بسیار متفاوت و گاه غیر قابل برآورد است. از این رو بنگاه‌های ایرانی برای مقابله‌ با تکانه‌های قیمتی، به ویژه در ابتدای طرح، تدابیر اقتصادی متنوعی را اتخاذ می‌کنند. به عنوان نمونه بنگاه‌های ایرانی ممکن است پیش از اجرای طرح، اقدام به افزایش تولید و دپوی محصولات خود کنند. به بیان ساده‌تر، پیش از افزایش یک باره هزینه‌های تولید، واحدها با فعالیت سه شیفت، قیمت تمام شده کالاهایی را که قرار است در آینده در شرایط تورمی‌ به فروش برسانند، تا حد ممکن تعدیل کنند. شاید بنگاه‌های ایرانی به منظور کاهش هزینه‌های تولید اقدام به پیش خرید مواد اولیه و دپوی آن کنند. شاید از هم اکنون دریافت سفارشات خرید برای روزهای آن سوی سال را یک راه حل جبرانی برای مقابله با رشد هزینه‌های تولید بدانند و بسیاری تدابیر دیگر. اما در این میان تجربه نشان می‌دهد که واحد‌های تولیدی در هنگام شکل‌گیری انتظارات تورمی‌و افزایش شدید هزینه تولید، اقدام به کاهش کمی‌و کیفی محصولات به منظور کاهش هزینه‌های تولید خود می‌کنند. این در شرایطی است که قیمت محصولات خود را همسان با سطح عمومی‌قیمت‌ها افزایش می‌دهند. به بیان ساده‌تر مصرف کننده با پرداخت هزینه‌‌های بیشتر، محصولاتی را خریداری می‌کنند که از کیفیت کمتری برخوردار است.

این همان مصداق کم فروشی است که مصرف کننده به طور عینی در کاهش کمی‌محصولاتی نظیر «باد در پفک»، «کوچک شدن کیک در بسته‌بندی جذاب»، «تقلیل خامه در بسته‌بندی جدید»، «کاهش تعداد دستمال کاغذی در جعبه»، «برجسته کردن سطح زیرین بسته‌های شکلات به منظور جلوگیری از نشان دادن کاهش حجم شکلات‌ها» و نظایر آن، در تجربه بصری مصرف‌کننده می‌توان سراغ گرفت. شاید عنوان شود که وظیفه مقابله با این شیوه کم فروشی بر عهده سایر نهادهای ناظر بر بازار است، اما واقعیت این است که بسیاری از این شرکت‌ها برای کاهش هزینه‌ تولید از کیفیت محصولات خود نیز می‌کاهند. به بیان دیگر، کیفیت محصولات جدید در شرایط تورمی‌از سطح شاخص‌های کیفی و فنی در شرایط غیر تورمی ‌برخوردار نیستند. در این بین به نظر می‌رسد سازمان استاندارد باید به منظور رعایت حقوق مصرف کننده و صیانت از اعتبار نام استاندارد، فعالیت‌های سنجش و کنترل کیفیت و ارزیابی محصولات با افزایش نمونه‌گیری در ادارات کل و آزمایشگاه‌های همکار، از این اثر تبعی طرح هدفمندکردن یارانه‌ها پیشگیری کند، موضوع فقط برنج نیست.