دومین شرکت بزرگ نفت و گاز جهان در یک نگاه

تاریخ تمدن خاورمیانه با شناخت نفت و کاربردهای آن در عرصه‌های صنعتی، اقتصادی و حتی اجتماعی جلوه ای نوین یافته و تحولات چشمگیری را تجربه کرده است. از روزی که اولین چاه نفت خاورمیانه در ایران به ثمر رسید یکصد سال گذشته و از آن پس نقش نفت در تامین انرژی و سرعت بخشیدن به پیشرفت این منطقه روز به روز بیشتر شده است؛ به طوری که اکنون علاوه بر ایران، کشورهای عربستان، کویت، عراق، امارات متحده عربی، قطر، عمان، سوریه، یمن و بحرین نیز در زمینه تولید و عرضه انواع انرژی‌های فسیلی در منطقه خاورمیانه فعالیت می‌کنند.

این در حالی است که تا چند دهه قبل، اکثر عملیات تولید و فروش نفت خام در سراسر جهان در انحصار شرکت‌های نفتی محدودی قرار داشت که به هفت خواهران نفتی شهرت داشتند. در این دوره خاورمیانه نقش مهمی ‌در تولید نفت خام داشت. شرکت‌های بزرگ نفتی، منابع نفت خام این منطقه را استخراج کرده و در بازارهای نفتی عرضه می‌کردند و در عوض، حق‌السهم اندکی به این کشورها می‌پرداختند.

تشکیل شرکت نفت مستقل

به مرور زمان این ممالک موفق شدند اداره صنعت نفت خود را در دست گرفته و شرکت‌های نفتی مستقلی تشکیل دهند که عملیات تولید و فروش نفت‌خام در این کشورها را به انجام برساند.

چنانکه امروزه صنعت نفت این کشورها مشتمل بر مجموعه گسترده‌ای از عملیات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است که اکثر امور بهره‌برداری و فروش نفت خام را به طور مستقل انجام می‌دهد.

حضور در بخش‌های بالادستی

در این بین شرکت ملی نفت ایران نیز همگام با سایر کشورهای منطقه، از زمان تاسیس در سال ۱۳۳۰ تاکنون عهده دار سامان بخشیدن و سیاست‌گذاری در کلیه فعالیت‌های بالادستی نفت و گاز اعم از اکتشاف، حفاری، تولید، پژوهش، توسعه و همچنین انتقال و توزیع نفت و گاز به پالایشگاه‌های داخلی و خارجی بوده است و این امر روز به روز با پیشرفت تکنولوژی و پیچیده‌تر شدن مناسبات اقتصادی و سیاسی از اهمیت بیشتری برخوردار شده است؛ به گونه‌ای که بخشی از سیاست‌های ملی و منطقه‌ای این شرکت بر مبنای همکاری با دیگر کشورها در زمینه تامین انرژی و ایجاد ثبات در بازار نفت خاورمیانه و جهان قرار گرفته است.

شرکت ملی نفت ایران به همراه شرکت‌ها، مدیریت‌ها و سازمان‌های تابعه خود با در نظر گرفتن سیاست عدم تمرکز و تفویض اختیار به بخش‌های مختلف؛ ضمن مدیریت و نظارت عالیه بر کلیه فعالیت‌های صنعت نفت کشور، گام‌های بلندی به سمت ایجاد بنگاه‌های اقتصادی برداشته است؛ به گونه‌ای که تامین منابع مالی مورد نیاز طرح‌های توسعه، روزآمد کردن فناوری اکتشاف، حفاری، بهره‌برداری و تامین لوازم مورد نیاز را بدون اتکا به بودجه‌های عمومی‌کشور عهده دار شده و دارای اهداف ترسیم شده است.

صنعت نفت طی این دوران یکصد ساله، از سویی به عنوان یک پدیده اقتصادی-صنعتی دریچه ای از علم روز دنیا را به روی ایرانیان گشود و از سوی دیگر، منشا و محور رویدادهای بسیاری در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور شد که پرداختن به هر یک مستلزم بازنگری دقیق و ژرف در تاریخ تحولات یکصد ساله این سرزمین است.

کشف میادین جدید نفت و گاز

شرکت ملی نفت ایران از نظر دامنه فعالیت به عنوان دومین شرکت بزرگ نفت و گاز جهان توانسته دو برابر مجموع نفت‌خام و گاز طبیعی برداشت شده را کشف و به ذخایر کشور بیافزاید. هم‌اکنون نیز طرح‌های بسیاری برای کشف میادین جدید نفت خام و گاز طبیعی در مناطق مختلف کشور در دست اقدام است که اغلب با بهره‌گیری از شرکت‌های مهندسی مشاور داخلی و با هدف ارتقای سطح دانش فنی موجود و ایجاد زمینه اشتغال موثر در راستای رشد و توسعه پایدار در کشور صورت می‌گیرد.

افزایش ذخایر

با توجه به آمارهای بین‌المللی در زمینه شاخص‌های صنعت نفت، کل ذخایر نفت خام در خاورمیانه معادل ۶/۷۴۱ میلیارد بشکه بوده که از این مقدار، سهم ایران ۴/۱۸ درصد است.

در مقایسه با سال ۲۰۰۴ که تقریبا همزمان با ابتدای برنامه چهارم توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران است، مقدار ذخایر نفت خام ایران به طور متوسط سالانه معادل ۷/۳ میلیارد بشکه یا به عبارتی ۹۲ درصد افزایش داشته که غالبا از اکتشاف ذخایر جدید نفت خام، تزریق آب و گاز به میادین نفتی، جلوگیری از مهاجرت نفت خام به میادین مشترک، انجام مطالعات جامع در میادین نفتی، اصلاح روش‌های برداشت و تولید صیانتی از میادین نفتی ناشی می‌شود.

این رشد در حالی است که کل ذخایر نفت خام منطقه خاورمیانه رشدی معادل ۴/۲ میلیارد بشکه داشته و درمیان کشورهای منطقه، تنها ایران از رشد فزاینده‌ای برخوردار بوده است.