مدیریت دانش محور، توسعه پایدار، شکوفایی اقتصاد ملی

کشف ۲۰ میلیارد بشکه نفت درجا طی چهار سال

ایران خاستگاه نخست صنعت نفت خاورمیانه
افزایش سهم و ارتقای جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی نفت و گاز و دستیابی به جایگاه اول اقتصادی، علمی‌و فناوری در سطح منطقه و کشورهای همجوار، برقراری تعامل سازنده و مؤثر با سایر کشورها، تبدیل ثروت‌های طبیعی (مانند نفت و گاز) به دارایی‌های مالی و سرمایه‌های ملی درازمدت، برخورداری از دانش پیشرفته با اتکا بر استفاده از سرمایه‌های ملی در تولید نفت و گاز از جمله اهداف کلی توسعه بخش نفت و گاز در برنامه چهارم توسعه است. در این بین وضعیت شاخص‌های محوری عملکرد بخش‌های بالادستی و پایین دستی نفت و گاز بر اساس زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز، در سال‌های ۱۳۸۷- ۱۳۸۴، نشان می‌دهد که انجام پروژه‌های اکتشافی در طی این سال‌ها نتایج درخشان و چشمگیری را به همراه داشته است.

ایران خاستگاه نخست صنعت نفت خاورمیانه
افزایش سهم و ارتقای جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی نفت و گاز و دستیابی به جایگاه اول اقتصادی، علمی‌و فناوری در سطح منطقه و کشورهای همجوار، برقراری تعامل سازنده و مؤثر با سایر کشورها، تبدیل ثروت‌های طبیعی (مانند نفت و گاز) به دارایی‌های مالی و سرمایه‌های ملی درازمدت، برخورداری از دانش پیشرفته با اتکا بر استفاده از سرمایه‌های ملی در تولید نفت و گاز از جمله اهداف کلی توسعه بخش نفت و گاز در برنامه چهارم توسعه است. در این بین وضعیت شاخص‌های محوری عملکرد بخش‌های بالادستی و پایین دستی نفت و گاز بر اساس زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز، در سال‌های ۱۳۸۷- ۱۳۸۴، نشان می‌دهد که انجام پروژه‌های اکتشافی در طی این سال‌ها نتایج درخشان و چشمگیری را به همراه داشته است.

اکتشـاف
اکتشاف یکی از اصلی‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین تخصص‌ها و فعالیت‌های بخش بالادستی صنعت نفت و گاز است. مدیریت اکتشاف با عنایت به اهمیت منابع جدید هیدروکربوری در راستای جایگزینی بخشی از نفت و گاز تولید شده، در بخش‌های وسیعی از حوضه‌های رسوبی کشور اقدام و انجام پروژه‌های اکتشافی طی سال‌های ۱۳۸۴ الی ۱۳۸۷ نتایج درخشان و چشمگیر را به همراه داشته است که از جمله آن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
کشف نفت درجا (مورد انتظار + ممکن) به میزان 591/20 میلیارد بشکه
کشف میعانات گازی درجا (مورد انتظار + ممکن) به میزان ۶۹۲/۳ میلیارد بشکه
کشف هیدروکربور مایع درجا (مورد انتظار+ممکن) به میزان 283/24 میلیارد بشکه
کشف گاز درجا (مورد انتظار + ممکن) به میزان ۱۱۱۳۷۲ میلیارد فوت مکعب
میادین کشف شده در چهار سال اول برنامه چهارم توسعه به شرح زیر بوده‌اند:
مخزن خامی‌میدان منصوری، میدان کیش، مخزن خامی‌میدان اهواز، میدان پرنج، میدان گازی سفید زاخور، کوه آسماری، مخزن ایلام و گسترش لایه مخزنی کژدمی‌‌میدان نفتی آزادگان، میدان نفتی عسلویه شرقی، مخزن فهلیان میدان جفیر، میدان اروند، میدان نفت و گازی بالارود، میدان نفتی آبان، میدان گازی سفید باغون، میدان آذر، میدان چنگوله بلوک اکتشافی اناران، مخزن گازی میدان فرزاد بی و نفتی بینالود بی در بلوک فارسی و لایه سروک در میدان بند کرخه.
ظرفیت تولید نفت خام
ظرفیت تولید نفت‌خام در سال ۱۳۸۷ به طور متوسط روزانه ۴۳۸۷ هزار بشکه بوده است. افزایش ظرفیت تولید نفت در حالی انجام می‌گیرد که هر ساله بخشی از تولیدات میادین نفتی تحت تاثیر افت طبیعی تولید از میادین، کاهش می‌یابد. همچنین عملکرد شاخص متوسط تولید نفت‌خام در سال‌های ۸۴ تا ۸۷ به‌ترتیب معادل ۳/۴۰۲۱، ۹/۴۰۵۶، ۶/۴۱۰۳ و ۵/۴۰۱۶ هزار بشکه در روز بوده است.
صادرات نفت‌خام
در سال ۱۳۸۷، مقدار صادرات نفت‌خام تحت تاثیر کاهش‌های تکلیفی اوپک برای تنظیم عرضه و تقاضای جهانی بازار نفت و تعمیرات اساسی شرکت‌های تولیدی قرار داشته که این امر صادرات نفت‌خام را در سطح ۲/۲۳۵۷ قرار داده است. صادرات نفت‌خام در سال‌های ۸۷-۱۳۸۴ به ترتیب برابر با ۱/۲۳۷۵، ۳/۲۴۱۵، ۵/۲۴۸۹ و ۲/۲۳۵۷ هزار بشکه در روز بوده است.
باقیمانده عمر ذخایر نفتی
باقیمانده عمر ذخایر نفتی در سال‌های ۸۷-۱۳۸۴ به ترتیب برابر با ۸۷، ۸۵، ۸۵ و ۸۴ سال بوده است.
تولید گاز طبیعی غنی
شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۳۸۷ به طور متوسط روزانه ۹/۵۵۱ میلیون متر مکعب تولید گاز غنی داشته که در مقایسه با سال ۱۳۸۳ به طور متوسط سالانه ۹/۷ درصد رشد داشته است.
نسبت تولید گاز به ذخایر
نسبت تولید گاز به ذخایر در سال‌های ۸۷-۱۳۸۴ به ترتیب برابر با ۵۵/۰، ۵۷/۰، ۶/۰ و ۶۳/۰ درصد بوده‌است.
باقیمانده عمر ذخایر گازی
باقیمانده عمر ذخایر گازی در سال‌های ۸۷-۱۳۸۴ به ترتیب برابر با ۱۷۹، ۱۷۷، ۱۶۶ و ۱۶۰ سال بوده‌است.
تولید میعانات گازی، مایعات گازی و نفتا
تولید نفتا، مایعات و میعانات گازی شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۳۸۷ به طور متوسط روزانه ۲/۴۴۸ هزار بشکه بوده که از این مقدار ۷/۳۰ درصد مایعات گازی، ۹/۴ درصد نفتا و ۴/۶۴ درصد میعانات گازی است.
تزریق گاز به میادین نفتی
میزان تزریق گاز به میادین نفتی در سال‌های ۸۷-۱۳۸۴ به ترتیب برابر با ۳/۷۷، ۷۳، ۲/۷۱ و ۷/۷۷ میلیون مترمکعب در روز بوده است. همچنین با بهره‌برداری از پروژه عظیم تزریق گاز در میدان آغاجاری (با ظرفیت ۵۶ میلیون مترمکعب در روز)، فعالیت تزریق گاز از جهش قابل توجهی برخوردار می‌شود.
تزریق آب به میادین نفتی
میزان تزریق آب به میادین نفتی در سال‌های ۸۷-۱۳۸۴ به ترتیب برابر با ۹/۲۷۰، ۳۵۷، ۲/۳۶۴ و ۶/۴۲۰ هزار بشکه در روز بوده است.
سهم ایران از تولید کشورهای عضو اوپک
سهم ایران از تولید کشورهای عضو اوپک در سال‌های ۸۷-۱۳۸۴ به ترتیب برابر با ۶/۱۳، ۴/۱۳، ۷/۱۳ و ۵/۱۳ درصد بوده است.
اهم پروژه‌های تکمیل شده از محل منابع بیع‌متقابل و منابع داخلی به همراه قراردادهای منعقد‌شده طی سال‌های 87- 1384به شرح زیر است:
طرح‌های بیع‌متقابل تکمیل شده
تکمیل طرح توسعه میدان نفتی نوروز به ظرفیت 90 هزار بشکه در روز
طرح توسعه فاز ۱ـ میدان نفتی دارخوین به ظرفیت ۵۰ هزار بشکه در روز و قسمتی از فاز ۲ـ به ظرفیت ۱۰۰ هزار بشکه در روز
بهره‌برداری کامل از طرح توسعه فازهای 4 و 5 پارس جنوبی به ظرفیت 50 میلیون مترمکعب در روز گاز و 80 هزار بشکه در روز میعانات گازی
بهره‌برداری از دو فاز طرح توسعه فازهای ۶، ۷ و ۸ پارس جنوبی
احداث کارخانه فرآورش نفت و تاسیسات تزریق آب درود 3
احداث ایستگاه‌های تقویت فشار گاز (اهواز ۱، ۲ و ۳ و منصوری) و واحد شیرین‌سازی ردیف A
فاز 1ـ طرح آماک
پالایشگاه گازی پارسیان ۱ فاز ـ۲
ایستگاه تقویت فشاز گاز کوپال و واحد شیرین‌سازی مایعات گازی طرح آماک
تکمیل طرح بیع‌متقابل گازرسانی فاز ـ۲
فعالیت‌های اکتشافی بلوک اکتشافی اناران در استان ایلام
فعالیت‌های اکتشافی بلوک اکتشافی مهر در استان خوزستان
فعالیت‌های اکتشافی بلوک اکتشافی فارسی در خلیج‌فارس
فعالیت‌های اکتشافی بلوک اکتشافی توسن در خلیج‌فارس
طرح‌های تکمیل شده از محل منابع داخلی
توسعه فاز ـ۱ میدان نفتی منصوری/ آسماری به ظرفیت ۱۰۰ هزار بشکه در روز
میدان‌های گازی هما، شانول و وراوی و پالایشگاه گاز و مایعات گازی پارسیان 2، فاز ـ1 در منطقه هما
میدان گازی تابناک و بهره‌برداری از پالایشگاه گازی پارسیان ۱ فاز ـ۲ در منطقه لامرد
تکمیل و توسعه میدان گازی تنگ‌بیجار (فاز ـ1) با ظرفیت 7 میلیون مترمکعب در روز
بخش زودهنگام تولید از میدان نفتی آزادگان به میزان ۲۰ هزار بشکه در روز
آماده شدن ایستگاه تزریق گاز در میدان نفتی آغاجاری برای راه‌اندازی
تکمیل سکوی حفاری نیمه‌شناور ایران البرز
واحد نمک‌زدایی میدان چشمه‌خوش
تکمیل توسعه مخزن گازی مارون خامی
تحقق تولید ناشی از توسعه میدان نفتی دهلران با ظرفیت 31 هزار بشکه در روز
بهره‌برداری از واحد نمک‌زدایی گچساران ۲ با ظرفیت ۱۱۰ هزار بشکه در روز
توسعه واحد نمک‌زدایی شماره 3 اهواز بنگستان با ظرفیت 55 هزار بشکه در روز
بهره‌برداری از پروژه جمع‌آوری گازهای همراه بینک
احداث خط لوله ششم سراسری انتقال گاز با مشارکت شرکت ملی گاز ایران
مراحل نهایی احداث خط لوله پنجم سراسری انتقال گاز
تکمیل و راه‌اندازی انبار ذخیره نفت‌خام استراتژیک 500 هزار بشکه‌ای منطقه سیری
تکمیل، ساخت و بهره‌برداری مخزن یک میلیون بشکه‌ای و تعمیرات اساسی ۵/۲ میلیون بشکه مخزن ذخیره‌سازی در پایانه نفتی خارک
بهره‌برداری مخزن ذخیره استراتژیک 500 هزار بشکه‌ای نفت‌خام بهرگان
بهره‌برداری از پروژه جمع‌آوری گازهای همراه بینک
افزایش تعداد جایگاه‌های CNG به 817 جایگاه (تا پایان سال 1383 این تعداد 64 جایگاه بوده است) و خودروهای گازسوز شده به حدود 1،350،000 دستگاه (تا پایان سال 1383 این تعداد حدود 28000 دستگاه بوده است)
قراردادهای منعقده
توسعـه فازهـای 12 میـدان گازی پارس جنوبی
توسعـه فازهـای ۱۷ و ۱۸میـدان گازی پارس‌جنوبی
توسعه فازهای 15 و 16 میدان گازی‌پارس‌جنوبی
توسعه میدان نفتی یادآوران (فاز ـ۱)
توسعه میدان نفتی جفیر
اکتشاف و توسعه بلوک نفتی دیّر
توسعه بخش بالادستی میدان‌های گلشن و فردوسی
توسعه میدان نفتی رسالت
قرارداد احداث تاسیسات دریایی توسعه میدان نفتی رشادت در قالب 3 بسته اجرایی با پیمانکاران فرعی
خرید و ساخت دکل‌های حفاری خشکی و دریا (افزایش تعداد دکل‌های حفاری از ۸۰ دستگاه به ۱۲۸ دستگاه)
احداث خط لوله هفتم سراسری گاز
احداث کارخانه فرآورش و استحصال مایعات گازی (NGL) خارک
ایستگاه تقویت فشار گاز پالایشگاه بیدبلند 2
اکتشاف و توسعه بلوک‌های اکتشافی گرمسار و خرم‌آباد
احداث واحد تاسیسات جمع‌آوری و تقویت فشار گاز همراه تولیدی میدان‌های چشمه‌خوش و حوزه‌های اقماری (دهلران، پایدار و پایدار غرب)
احداث خط لوله ۲۴ اینچ انتقال نفت میدان ابوذر به خارک و تسهیلات مورد نیاز و احداث خط لوله ۳۶ اینچ انتقال نفت از مسیر اهواز ـ امیدیه ‌ـ گوره ـ بهرگان در طرح توسعه میدان نفتی آزادگان
امضای تفاهمنامه برای تهیه طرح توسعه میدان گازی لاوان (فاز 1ـ) با PGNIG لهستان
قراردادهای بسته‌های اجرایی احداث کارخانه مایع‌سازی گاز طبیعی IRAN LNG
فعالیت‌های اکتشافی بلوک دانان
فعالیت‌های اکتشافی بلوک مغان (۲)
فاز 2 ـ احداث کارخانه IRAN LNG با HEFC چین از محل توسعه سایر فازهای پارس جنوبی
توسعه مخزن گازی خلیج آغاجاری فاز ۱ ـ
احداث ایستگاه پیش‌تراکم گاز کارخانه NGL900 گچساران (طرح تغذیه پالایشگاه گاز بیدبلند 2)
احداث ایستگاه پیش‌تراکم گاز کارخانه NGL۱۰۰۰ آغاجاری (طرح تغذیه پالایشگاه گاز بیدبلند ۲)
انجام تغییرات و احداث تاسیسات جدید در
فاز ـ۱ پالایشگاه پارسیان ۲ به منظور افزایش تولید ۱۰ میلیون مترمکعب در روز
احداث واحد تقویت فشار و خط لوله انتقال گاز نفت‌شهر
آغاز توسعه میدان گازی سفیدزاخور.
طرح‌های محوری توسعه ملی مبتنی بر ظرفیت‌های صنعت نفت
توسعه پایدار در سطح ملی مستلزم توسعه مناطق نفت‌خیز است و در این خصوص باید با اختصاص بخشی از درآمدهای حاصل از فروش این منابع، بسترهای لازم جهت توسعه پایدار مناطق نفت خیز با ایجاد صنایع پسین و پیشین، احداث مراکز علمی‌و پژوهشی جهت تربیت نیروی انسانی مورد نیاز و ارتقای سطح توانمندی پرسنل این بخش فراهم نمود. علاوه بر این، اقدامات ضروری دیگری نیز جهت توسعه و عمران مناطق نفت‌خیز باید انجام پذیرد که بهبود و توسعه زیرساخت‌های موجود از قبیل شبکه‌ها و خطوط ارتباطی، شهرک‌های مسکونی، مراکز خرید، فرودگاه و ... از آن جمله اند. بدین ترتیب شرایطی فراهم خواهد شد تا به جای اتکای بودجه دولت و اقتصاد ملی به درآمدهای نفتی (اقتصاد منابع پایه) با تخصیص بهینه این منابع تجدیدناپذیر، بنیان اقتصاد دانش پایه با محوریت بخش نفت جهت نیل به توسعه پایدار ملی و منطقه ای ایجاد شود. برخی طرح‌های محوری وزارت نفت در جهت توسعه ملی به شرح زیر است:
طرح محوری توسعه ناحیه 2 انرژی پارس
با توجه به تجربه موفق توسعه منطقه عسلویه در چارچوب توسعه میدان گازی عظیم پارس جنوبی که این منطقه را امروز به قطب تامین انرژی در منطقه تبدیل کرده است، می‌توان این الگوی موفق و تجربیات حاصله را در راستای توسعه ناحیه ۲ انرژی پارس نیز به کار برد. توسعه میادین پارس شمالی، گلشن و فردوسی و ایجاد صنایع بالادستی و پایین‌دستی نفت و گاز، توسعه صنایع مختلف همچون صنایع انرژی بر در منطقه و نیز توسعه گازرسانی به بخش‌های مختلف مصرف در شهرهای همجوار، می‌تواند باعث توسعه صنعتی و افزایش اشتغال در منطقه گردیده و همزمان با ایجاد زیرساخت‌ها و امکانات رفاهی، ارتقای سطح زندگی مردم منطقه را در پی داشته باشد. با این چنین اقداماتی، می‌توان ناحیه ۲ انرژی پارس را نیز همچون منطقه عسلویه به یکی از قطب‌های اقتصادی کشور در آینده تبدیل نمود. لازم به ذکر است که قرارداد طرح توسعه میادین گازی گلشن و فردوسی، یکی از بزرگترین قراردادهای صنعت نفت به شمار می‌رود. این قرارداد بین شرکت نفت و گاز پارس و مشارکت SKS مالزی به منظور تولید گاز طبیعی جهت تامین خوراک واحدهای LNG و مصارف داخلی منعقد شده است. پیش‌بینی میزان تولید میادین ناحیه مورد بررسی برابر با ۷۸/۱۸۵ میلیون مترمکعب در روز بوده که نشان‌دهنده پتانسیل بالای منطقه در تامین گاز موردنیاز کشور است. مسلما با توجه به اهمیت فزاینده گاز طبیعی در تامین انرژی، این منطقه در توسعه اقتصادی کشور می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد.
همچنین برآورد اولیه میزان ذخایر گاز در جا 2650 میلیارد مترمکعب و برآورد اولیه میزان قابل استحصال ناحیه مذکور 2115 میلیارد متر مکعب است.
طرح محوری توسعه منطقه غرب کارون
با وجود سهم بالای بخش نفت از ارزش افزوده استان خوزستان، هنوز مناطق مستعد و ظرفیت‌های بلا‌استفاده فراوانی در حوزه نفت و گاز در استان خوزستان به چشم می‌خورد که منطقه غرب کارون مهم‌ترین آنها است. منظور از منطقه غرب کارون میادین نفت و گازی است که در سمت غرب رود کارون قرار گرفته‌اند که در واقع میادین تحت کنترل شرکت بهره‌برداری نفت و گاز اروندان هستند. این میادین شامل یادآوران، دارخوین، آزادگان و آزادگان شمالی، بند کرخه- ایلام، جفیر، سوسنگرد و آب تیمور است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که حجم نفت درجای اولیه میادین واقع در غرب کارون، بیش از 43 میلیارد بشکه و ذخایر هیدروکربوری قابل استحصال آنها بر اساس مطالعات و برآوردهای مقدماتی به بیش از 12 میلیارد بشکه می‌رسد. بررسی برنامه تولید از این میادین نشان می‌دهد که طی 20 سال آینده، این میادین نقش مهمی ‌در تولید نفت کشور ایفا خواهند نمود، به طوری که تولید روزانه از این میادین در سال 1394 به حدود 800 هزار بشکه خواهد رسید که رقم قابل توجهی است. بهره‌برداری به موقع از میادین واقع در غرب کارون به لحاظ موقعیت ویژه جغرافیایی و مشترک بودن برخی از آنها با میادین نفتی کشور عراق از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
طرح ترانزیت نفت خام نکا-جاسک
بندر جاسک، دارای مزایا و ویژگی‌های ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی زیر است:
تمرکز زدایی پایانه‌های صادراتی و مخازن ذخیره‌سازی نفت خام کشور در منطقه خارک
پیوند زدن سرنوشت ایران با کشورهای نفت خیز حوزه آسیای میانه و ارتقای ضریب امنیت ملی
وجود پتانسیل‌ها و قابلیت‌های بالا و موقعیت ممتاز منطقه جاسک در کرانه دریای عمان جهت تبدیل شدن به قطب اقتصادی و انرژی کشور و عدم وجود محدودیت‌های زیست محیطی.
انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام از نکا به جاسک با هدف وجود پایانه‌های صادراتی و مخازن ذخیره‌سازی نفت خام در خارج از خلیج فارس و تبدیل بندر جاسک به‌عنوان یک بندر ترانزیت انرژی، به‌عنوان یک طرح محوری صنعت نفت محسوب می‌شود. همچنین احداث خط لوله انتقال نفت‌خام و میعانات گازی از طریق گوره-عسلویه-بندر عباس-جاسک با ظرفیت حدود یک میلیون بشکه نفت خام در روز، از دیگر برنامه‌های توسعه بندر جاسک می‌باشد.
طرح ترانزیت گاز طبیعی سرخس-جاسک
مسیر ترانزیتی سرخس-جاسک از میدان دولت آباد ترکمنستان در نزدیکی سرخس در شمال شرقی ایران آغاز می‌شود و پس از عبور از مرز ایران و ترکمنستان به سمت جنوب امتداد یافته و به بندر جاسک در ساحل دریای عمان می‌رسد.
طرح احداث خط لوله صادرات گاز به اروپا
احداث خط لوله گاز طبیعی پرشین، می‌تواند جهت صادرات گاز طبیعی ایران (از حوزه گازی پارس‌جنوبی) پس از تامین سهم گاز صادراتی ایران به ترکیه به کشورهای اروپایی، در ادامه خط انتقال سراسری نهم قرار گیرد.
هدف از احداث این طرح، انتقال ۱۱۰ میلیون متر مکعب در روز، گاز حاصل از توسعه میدان گازی پارس جنوبی (فازهای ۲۰، ۲۱، ۲۲، ۲۳ و ۲۴) در عسلویه به منظور تحقق اهداف صادرات گاز طبیعی است. مسیر احداث خط لوله صادرات گاز طبیعی ایران به اروپا، ترکیه، یونان، دریای آدریاتیک، ایتالیا و مرکز اروپا شامل کشورهای اتریش، سوئیس و ... است. مزیت احداث خط لوله پیشنهادی صادرات گاز طبیعی ایران به اروپا، عبور آن از کشورهای مشتری گاز به جای ترانزیت گاز طبیعی از طریق کشورهای شرق اروپا است.
طرح محوری خط لوله صادرات گاز پاکستان، هند و چین (IPIC)
در حال حاضر، امکان اختصاص گاز تولیدی میدان پارس شمالی به خط لوله ایران-پاکستان-هند-چین فراهم شده و در نتیجه با ورود چین، نه تنها صرفه اقتصادی خط لوله صلح دوچندان می‌شود بلکه در صورت انصراف طرف هندی می‌توان با توجه به تمایل کشور چین به واردات گاز طبیعی، با تغییر مسیر خط لوله صلح و عبور از شمال پاکستان به طرف چین، نگرانی‌های مربوط به آینده این خط لوله را به دلیل سیاست دوگانه و بی ثبات هند مرتفع کرد.