امسال 60میلیارد نخ، سیگار دود می‌شود

گروه صنعت و معدن- ایران به رغم اینکه در منطقه هلال طلایی قاچاق سیگار قرار گرفته، توانسته حجم قاچاق را محدود کند.

«منطقه طلایی» عنوانی است که سازمان بهداشت جهانی برای سه کشور ایران، پاکستان و افغانستان اطلاق کرده است. در سال ۷۹ نزدیک به ۷۰درصد از مصرف سیگار از طریق قاچاق تامین می‌شد؛ چرا که از ۵۰میلیارد نرخ سیگار مصرفی، ۳/۳۴میلیارد نخ، به صورت قاچاقی در اختیار مصرف‌کننده قرار گرفت. عکس: حمید جانی‌پور

اما برآورد جدید شرکت دخانیات ایران نشان می‌دهد، حجم قاچاق در سال گذشته به ۴/۵میلیارد نخ رسید. سال گذشته کل مصرف سیگار در کشور ۵۷میلیارد نخ گزارش شد که حجم سیگار قاچاق شده به کمتر از ۱۰درصد تنزل یافت.روند معکوس قاچاق این کالا، به سبب استفاده از ابزارهای مالیاتی (کاهش عوارض) و نیز توسعه همکاری با شرکت‌های بزرگ سازنده سیگار پدیدار شد. اما از سوی دیگر روند افزایش مصرف سیگار در داخل نشان دهنده ثبت رکوردی در مصرف است. تا پایان آذرماه امسال میزان مصرف سیگار به ۴۴میلیارد نخ رسید که پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که میزان مصرف تا انتهای سال به ۶۰میلیارد نخ خواهد رسید. چنین رقم مصرفی حتی برای فعالان این صنعت نیز تعجب‌آور شده است که یکی از دلایل این امر، کاهش سن مصرف عنوان شده است.

یک‌ سوم تجارت جهانی، قاچاق

براساس آخرین آمارها بیش از یک سوم تجارت جهانی سیگار؛ یعنی ۳۵۰میلیارد دلار در سال، به طور مستقیم و غیرمستقیم از راه غیرقانونی و با فرار از پرداخت عوارض گمرکی و مالیات صورت می‌گیرد.

این اقدام که در فاز اول باعث کاهش درآمد دولت و افزایش سود قاچاقچیان می‌شود. از سوی دیگر شرکت‌های تولیدکننده سیگار هم که نمی‌توانند قوانین سختگیرانه در خصوص واردات کشورهای مختلف را بپذیرند، از قاچاق گسترده سیگار سود سرشاری می‌برند؛ چرا که عرضه تولیدات آنها از راه قاچاق موجب می‌شود تولید ارزان‌تر به دست مصرف‌کننده برسد و همچنین تهیه سیگار را برای افرادی که در صورت گران بودن به فکر ترک آن می‌افتند، آسان‌تر ‌کند. این امر در نهایت تقاضای مصرف را بالا می‌برد. در سال‌های اخیر قاچاق سیگار به انگلیس ۲۵درصد کل بازار این کالا را در آن کشور در اختیار گرفته است و ۸۰درصد این قاچاق با تقلب و از طریق کانتینرهای بزرگی صورت می‌گیرد که ده‌ها میلیون نخ سیگار را بدون پرداخت هیچ‌گونه عوارض گمرکی در هیچ جای دنیا به داخل انگلیس انتقال می‌دهند. قاچاق سیگار در تمام قسمت‌های جهان اتفاق می‌افتد، حتی در مناطقی که مالیات‌ها بسیار پایین هستند. یک سند داخلی BAT برآورد کرد که ۳۲۴میلیارد نخ یا تقریبا ۶درصد فروش سیگار جهان (۵۴۰۰میلیارد نخ) حقوق گمرکی پرداخت نکرده‌اند.

کل درآمد از دست رفته دولت‌ها به واسطه قاچاق سیگار سالانه ۳۰۰۰۰-۲۵۰۰۰میلیون دلار آمریکا برآورد می‌شود. باید به این نکته توجه کرد که متداول‌ترین روش‌ برای خرید سیگار بدون مالیات،‌ خرید سیگار تحت رژیم ترانزیت است. در ترانزیت‌های بین‌المللی، وقتی مالیات‌ها به طور موقت معوق می‌شوند، بسیاری از کانتینرها ناپدید می‌شوند و هرگز به مقصد نهایی‌شان نمی‌رسند.

مبالغ عمده‌ای پول در قاچاق‌های بزرگ استفاده می‌شوند. برای مثال، کانتینرهایی با گنجایش ۱۰میلیون نخ سیگار، بدون مالیات ترانزیت به مبلغ ۲۰۰۰۰۰دلار آمریکا خریداری می‌شوند؛ اما ارزش جاری بیشتری دارند (مالیات واردات، عوارض غیرمستقیم و مالیات ارزش افزوده) که ۳ تا ۱۰برابر بیشتر است.

گرچه شرکت‌های تولید‌کننده سیگار سازماندهی قاچاق سیگار را در سراسر جهان سرزنش می‌کنند، اما بخش عظیمی از قاچاق سیگار سراسر جهان با اطلاع شرکت‌های بزرگ دخانیات اتفاق می‌افتد و بدون هماهنگی آنها امکان‌پذیر نیست.

قاچاق در ایران

در سال ۷۹ مصرف تقریبی کل کشور برابر با ۵۰میلیارد نخ بوده است که در همان سال ۳/۳۴میلیارد نخ سیگارت قاچاق وارد کشور شده است. این رقم از مجموع تولیدات داخلی، واردات رسمی (در حد صفر) و کسر آن از مصرف کل به دست آمده است.

حال اگر ظرفیت یک تریلی ۱۷متری را ۱۰۰۰۰۰۰۰نخ سیگارت در نظر بگیریم، میزان حجم قاچاق در سال ۷۹برابر ۳۴۳۰دستگاه تریلی و به عبارتی بیش از ۵۸کیلومتر تریلی بوده است. این امر نشان می‌دهد به دلیل برخوردهای غیراصولی با صنعت دخانیات کشور در طی دهه‌های گذشته علاوه بر کاهش توانایی تولید بر اساس تقاضا موجب رونق قاچاق سیگارت در کشور شده است. براساس آخرین گزارش، سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۴-۲۰۰۵میلادی، مصرف هر ایرانی در سال برابر ۸۰۷نخ بوده که این میزان مصرف در مقایسه با مصرف سرانه ۳۴۴۱ نخ در بلغارستان، ۲۶۰۹نخ در بحرین، ۱۷۷۱نخ در چین، ۳۰۵۴نخ در یونان، ۲۰۸۸نخ در ایتالیا، ۲۳۴۸نخ در کره‌جنوبی، ۲۹۲۰نخ در ژاپن، ۲۷۹۲نخ در روسیه و ۱۸۸۶نخ در آمریکا، رقم اندکی است.