روزگار امروز صنعت

مرتضی الویری

بخش دوم این نوشتار که روز دهم آذر منتشر شد با این نتیجه‌گیری پایان یافت که توسعه صنعتی به معنای ژرف آن، می‌تواند محور توسعه اقتصادی ایران باشد. در این شماره و پیش از طرح مسائل دیگر، چند ویژگی فعالیت‌های صنعتی ایران در شرایط فعلی را یادآور می‌شویم. کیفیت سیاستگذاری صنعتی در شرایط فعلی ناروشن، سردرگم و فاقد انسجام است. دستکاری ارادی و اداری در نرخ‌های تعرفه واردات و صادرات تولیدات صنعتی، قیمت‌گذاری دولتی تعدادی از کالاها و رها شدن قیمت تعداد دیگری از کالاها، درونگرایی فعالیت‌های صنعتی و اولویت بازار داخلی نسبت به صادرات، سردرگمی برای ادامه سرمایه‌گذاری دولتی در صنعت یا رهاسازی آن، از نشانه‌های سیاستگذاری نامنسجم و ناروشن است.غلبه مهم و نقش دولت و نهادهای شبه‌دولتی در واحدها و رشته‌های صنعتی از ویژگی‌های دیگر بخش صنعت است. به طور مثال مالکیت و مدیریت صنعت فولاد، خودروسازی، ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی، روی، مس و آلومینیوم که در مجموع بخش عمده ارزش افزوده تولید صنعتی را به خود اختصاص داده‌اند همچنان دولتی‌اند. علاوه بر اینها، نقش دولت در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری درباره مسائل سرنوشت‌ساز بسیار پررنگ است و بخش خصوصی در این بازی هرگز نقش تعیین‌کننده ندارد.ظرفیت‌های پایین و تولید در مقیاس کوچک و حداکثر متوسط در واحدهای صنعتی از ویژگی‌های دیگر صنعت ایران است.ظرفیت تولید فولاد، مس، ماشین‌سازی، آلومینیوم، لاستیک، روی، اتومبیل‌سازی و... در واحدهای صنعتی به اندازه‌ای نیست که موجب شود قیمت متوسط و قیمت نهایی تولیدات را قابل رقابت کند. برخی از مهم‌ترین رشته‌های صنعتی را به طور خلاصه می‌توان به شرح زیر تصویر کرد:

صنعت خودروسازی: ارزش افزوده این صنعت بالاترین ارزش افزوده در کل صنعت را به خود اختصاص داده است. با وجود سرمایه‌گذاری قابل توجه و تلاش گسترده اما این صنعت به لحاظ کیفیت تولیدات، تنوع تولید، مرحله طراحی صنعتی، واحدهای بزرگ تولیدی و... در اندازه‌هایی است که اگر تعرفه واردات را از سر آن برداریم احتمال ماندگاری آن بالا نیست.صنعت فولاد ایران نیز راه درازی در پیش دارد تا بتواند روندی شفاف را طی کند. در حالی که برخی واحدهای بزرگ تولید فولاد با روش‌های تکنولوژی‌های مشابه در حد ۱۰میلیون تن است، فولادساز‌های ایران در اندازه‌های نسبتا متوسط فعالیت می‌کنند. تولید فولادهای خاص نیز رونق چندانی ندارد. ظرفیت نصب شده با نیازهای فزاینده سازگار نیست. صنعت آلومینیوم، روی و مس نیز در مقایسه با امکانات تولید داخلی و ظرفیت‌های تولیدی در جهان ناسازگار است.

تولید: در مقایسه تولیدات با کشورهای دیگر، تکنولوژی مورد استفاده و ظرفیت‌های نصب شده در وضعیت مناسبی قرار ندارد. به طور مثال بحرین کوچک در تولید آلومینیوم ایران را پشت سر گذاشته است. تولید مس با توجه به ذخایر معدنی در شرایط نامتعادل قرار دارد.

صنعت لوازم خانگی ایران روزگار بسیار نامناسبی دارد. یک برند معتبر ایرانی که بتواند حتی در بازار داخل تاب رقابت در برابر رقبا را بیاورد وجود ندارد.

تلویزیون، یخچال، لباسشویی، جاروبرقی از جمله کالاهایی است که مصرف آن با توجه به ترکیب جمعیت روند فزاینده‌ای خواهد داشت؛ اما چشم‌انداز تولید این محصولات چندان روشن نیست.

تولید تلویزیون، یخچال، یخچال فریزر، ماشین لباسشویی، جاروبرقی و سایر کالاهای صوتی در اندازه‌های پایین و در واحدهای صنعتی نسبتا کوچک و دارای تکنولوژی قدیمی‌تر انجام می‌شود.

صنعت نساجی و پوشاک ایران که با توجه به سابقه طولانی‌اش در ایران می‌توانست نیرومندتر باشد اکنون زیردست و پای تولیدکنندگان چینی، تایلندی، ترکیه‌ای افتاده و رنج می‌برد.

تکنولوژی قدیمی، پیروی نکردن از مد، قیمت تمام شده بالا دراین صنعت روزگار نامناسبی دارد.

دقت در روزگار سایر رشته‌‌های صنعتی نشان می‌دهد بخش صنعت ایران نشاط ندارد. سرزنده نیست و با توجه به سیاستگذاری‌های کنونی چشم‌انداز چندان امیدوارکننده‌ای هم ندارد.