آیا توسعه صنعتی راه نجات است

مرتضی الویری

آیا توسعه صنعتی در شرایط حاضر ضرورت است و می‌توان توسعه صنعتی را محور توسعه ایران قرار داد؟ گروهی از کارشناسان و فعالان اقتصادی به این پرسش پاسخ منفی داده و می‌دهند و تردید دارند ایران بتواند با توسعه صنعتی راه‌ توسعه اقتصادی خویش را هموار کند. این گروه می‌گویند در دو دهه گذشته و پس از آنکه کشورهای صنعتی به مرحله تازه‌ای از دوران خویش پای گذاشتند، نوعی تقسیم کار جهانی در تولیدات صنعتی شکل گرفت که ایران نقش و سهم کمرنگ و اندکی در آن دارد. به اعتقاد این گروه در این تقسیم کار جهانی تولید‌ کالاهای مصرفی (صنایع سبک) به کشورهایی مثل چین، ویتنام، اندونزی، فیلیپین، تایلند و حتی تاحدودی پاکستان و هند و ترکیه رسیده است. علاوه بر این تولید کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای مثل فولاد، آلومینیوم،‌ مس، اتومبیل، کشتی، هواپیما و همچنین ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی و تکنولوژی ساخت انواع خطوط تولید نیز در اختیار کشورهایی مثل کره‌جنوبی، برزیل، ترکیه، مکزیک، هند و کشورهای صنعتی قرار دارد. یک گروه دیگر اما معتقدند توانایی‌های پیدا و پنهان اقتصاد ایران، موقعیت جغرافیایی ممتاز، بازار بزرگ داخل، نیاز به توسعه صنعت نفت،‌گاز و پتروشیمی و نیاز کشورهای پیرامون ایران به کالاهای صنعتی در آینده از متغییرها و عواملی‌اند که با استناد به آنها می‌توان ادعا کرد با استفاده از نیروی توسعه صنعتی، می‌توان اقتصاد ملی را توسعه داد. در ادامه به طور خلاصه برخی نکات را یادآور می‌شوم:

نیاز به کالاهای صنعتی: دقت در ارقام واردات کالاهای صنعتی به ایران در سال‌های اخیر، رشد مصرف این کالاها در سال‌های آتی، نیاز صنایع نفت، گاز و پتروشیمی به انواع کالاهای صنعتی نشان می‌دهد می‌توان بر روی مصرف سالانه حدود ۴۰ تا ۵۰میلیارد دلار از کالاهای صنعتی در داخل حساب باز کرد. برطرف‌ کردن این نیاز بدون توسعه صنعتی کار دشواری است. صنعت و اشتغال: جمعیت ایران به لحاظ سنی و تحصیلات ترکیب خاصی دارد که نیاز به ایجاد فرصت‌های اشتغال در آن یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. توسعه صنعتی یکی از راه‌هایی است که می‌تواند شغل‌های پایدار و بالنده ایجاد کند. صنعت و صادرات: اقتصاد ایران بدون توسعه صادرات چون جزیره‌ای دورافتاده خواهد شد که به مرور در خود فرومی‌غلتد. صادرات کالاهایی مثل پسته، فرش دستباف، خشکبار، خاویار و... رانفی نمی‌کنیم، با این ملاحظه که در صورت فراوری این محصولات می‌توان درآمد بیشتری کسب کرد. واقعیت این است که به دلیل فراوانی نسبی مواد اولیه، انرژی ونیروی کار ماهر زمینه مساعدی برای صادرات کالاهای صنعتی و ایجاد موقعیت باثبات در حوزه صادرات وجود دارد. صنعت و دانش‌ امروز: تجربه جهانی نشان داده است که توسعه صنعتی نیازمند توسعه دانش است و بالعکس. رشد علوم پایه، دانش و علم اقتصاد، جامعه‌شناسی و سیاست، علوم جدید شامل علم و دانش منجر به تولید کالاهایی با تکنولوژی برتر و صنعت نرم نیازمند بازاری‌اند که در سایه توسعه صنعتی به دست می‌آیند.