سرمایه‌گذاری برای تولید بنزین گیاهی

گروه انرژی- دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی ابعاد جایگزینی اتانول با «ام.تی.بی.ئی» (MTBE) در بنزین مصرفی کشور را بررسی کرد.

بعد از ممنوع شدن استفاده از سرب در تولید بنزین پالایشگاه‌ها، ماده دیگری به نام «ام.تی.بی.ئی» (MTBE) که درجه آرام‌سوزی (اکتان) بنزین را بالا می‌برد، مورد استفاده قرار گرفت. ماده‌ای که این روزها نگرانی‌های زیست‌ محیطی متعددی را به همراه داشته که شاید بزرگ‌ترین آن پایداری این ماده در چرخه محیط است. در این میان، مرکز پژوهش‌های مجلس، با انتشار گزارشی کارشناسی استفاده از اتانول را به عنوان جایگزینی برای «ام.تی.بی.ئی» (MTBE) عاملی در جهت کاهش خطرات زیست محیطی، کاهش خروج ارز و افزایش سطح اشتغال می‌داند.

مزایا و معایب «ام.تی.بی.ئی»

«ام.تی.بی.ئی» (MTBE) مایعی بی‌رنگ و قابل اشتعال است که مزایا و معایب زیست محیطی متعددی دارد. افزایش عدد اکتان بنزین، عاملی در جهت حذف سرب از بنزین، تولید آسان و سهولت ترکیب با بنزین از جمله مزایای استفاده از این ماده به عنوان مکمل سوخت است. اما با وجود آثار مثبت، اکنون پس از گذشت چند سال از مصرف این ماده در دنیا، ثابت شده است که «ام.تی.بی.ئی» (MTBE) ثاثیرات سوء روی محیط زیست دارد. علاوه بر پایداری این ماده در چرخه محیط، نفوذ و حضور این ماده در منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی است.

در مقابل اتانول (مایعی قابل احتراق و بی‌رنگ) مکمل دیگر سوخت است که با سرعت زیادی رو به گسترش است. اتانول با عدد اکتان ۱۱۵ یک سوخت بسیار مرغوب محسوب می‌شود که در صورت اختلاط با بنزین باعث افزایش عدد اکتان سوخت حاصله می‌شود.

برای تولید اتانول در برزیل که بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده اتانول در دنیا است از نیشکر، در آمریکا (دومین تولیدکننده اتانول دنیا) از ذرت، در روسیه از اکالیپتوس و در اروپا از چغندرقند و غلات استفاده می‌شود که از مواد اولیه قندی و نشاسته‌ای است. در این میان، با توجه به وجود منابع بالقوه مواد اولیه تولید اتانول در ایران شامل نیشکر و چغندرقند، مواد نشاسته‌دار، ضایعات چوب، ضایعات کشاورزی و ... تولید این ماده در کشور فراهم است و در صورت ایجاد بازار مصرف و سرمایه‌گذاری مناسب می‌توان این صنعت را رونق بخشید.

مزایا و معایب اتانول

در حال حاضر حدود ۸۰درصد اتانول تولیدی در سطح جهان به عنوان سوخت یا مکمل سوخت به کار گرفته می‌شود و تنها ۲۰درصد از تولید این محصول به مصارف دیگر می‌رسد. اتانول را می‌توان به سه روش به عنوان سوخت در بخش حمل و نقل استفاده کرد که شامل ۱۰درصد مخطوط با بنزین، یک جزء از بنزین تجدید فرمول شده به صورت مستقیم و کاربرد مستقیم آن به عنوان سوخت ضمن اختلاط آن با ۱۵درصد بنزین که به نام «E۸۵» شناخته می‌شود، است. البته این ماده نیز مزایا و معایب مختلفی را به عنوان مکمل سوخت خودروها دارد. از آنجا که اتانول یک ترکیب اکسیژن‌دار حاوی ۳۵درصد اکسیژن است، اضافه کردن این ماده به سوخت باعث احتراق کامل‌تر سوخت و کاهش انتشار گازهای مولد دود و گازهای گلخانه‌ای از جمله منواکسیدکربن، ذرات معلق و ترکیبات آلی فرار خروجی از اگزوز خودروها می‌شود. اما بزرگ‌ترین مساله‌ای که حامیان محیط زیست برای استفاده از آن مطرح می‌کنند این است که تولید اتانول از مواد غذایی باعث از بین رفتن غذایی می‌شود که برای مصرف مردم ضروری است. در واقع اگر بخواهیم سوخت الکلی را از منابع کشاورزی به دست آوریم، باید سطح وسیعی از زمین‌های قابل کشت و حاصلخیز، همچنین زیرساخت‌های لازم برای تامین آب مورد نیاز کشاورزی را در اختیار داشته باشیم. اما اگر سوخت الکلی از مواد زائد و ضایعات بخش کشاورزی و دامپروری مانند نیشکر، کاه، چوب، ذرت و مواد دیگری که دور ریخته می‌شوند، تهیه شود نیاز به افزایش سطح زیرکشت محصولات کشاورزی نخواهد بود.

بنابراین تهیه مستقیم سوخت الکلی از محصولات کشاورزی نمی‌تواند گزینه مناسبی برای تامین سوخت مورد نیاز کشورهای مختلف و به خصوص کشورهای صنعتی مانند کشورهای اروپای غربی باشد. در ایران نیز اقتصادی‌ترین راه برای تولید اتانول سوختی استفاده از ضایعات کشاورزی است. بر اساس برآورد وزارت جهاد کشاورزی، میزان ضایعات کشاورزی به طور متوسط در حدود ۵/۱۸درصد است. در این میان، ضایعات محصولات زراعی و باغی که قابلیت تبدیل به اتانول سوختی را دارند، به ترتیب حدود ۱۸ و ۲۹درصد محصول نهایی را تشکیل می‌دهند. دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی سه دیدگاه داخلی، منطقه‌ای و جهانی در مورد استفاده از اتانول در گزارش خود آورده است: از دیدگاه داخلی، کاهش وابستگی به منابع زیرزمینی تجدیدناپذیر کشور، افزایش تولید ملی و ایجاد اشتغال مولد و پایدار، ارتقای سطح سلامت جامعه از مزایای بهره‌گیری گسترده از اتانول سوختی است. از دیدگاه منطقه‌ای و با نیم‌نگاهی به افق ایران ۱۴۰۴، در حال حاضر ایران پس از پاکستان دومین کشور منطقه از نظر امکانات تولید اتانول است و برای رسیدن به رتبه اول منطقه‌ای، زمینه تولید و بهره‌گیری از سوخت‌های تجدیدپذیر می‌تواند از اهداف کشور محسوب شود. از دیدگاه جهانی نیز اهمیت استراتژیک اتانول به عنوان سوخت پاک و تجدیدپذیر جایگزین سوخت‌های فسیلی واضح و روشن است.

مزیت اتانول از ۳ منظر

گزارش دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس در پایان این طور نتیجه‌گیری می‌کند که تولید اتانول به جای «ام.تی.بی.ئی» (MTBE) از سه جهت فنی، زیست محیطی و اقتصادی حائز اهمیت است. استفاده از اتانول در بنزین از نظر فنی امکان‌پذیر بوده و می‌توان از بنزین به علاوه ۵ تا ۱۵درصد اتانول برای سوخت خودروهای معمولی، بدون اینکه تغییر خاصی مورد نیاز باشد، استفاده کرد. از نظر زیست محیطی، تولید اتانول می‌تواند با بهره‌گیری از بسیاری از مواد اولیه دارای ارزش اقتصادی منفی از قبیل پساب‌ها و ضایعات کارخانه‌های تولیدی، حتی برخی پسماندهای شهری علاوه بر ایجاد ارزش افزوده بالا به حفاظت از محیط زیست نیز یاری می کند. از نظر اقتصادی نیز استفاده از اتانول به جای «ام.تی.بی.ئی» (MTBE) توجیه دارد؛ چرا که قیمت تمام شده مخلوط بنزین و اتانول در مقایسه با قیمت تمام شده مخلوط بنزین و «ام.تی.بی.ئی» (MTBE) کمتر است، ضمن اینکه در صورت استفاده از اتانول هزینه‌های اجتماعی ناشی از مصرف بنزین نیز کاهش می‌یابد.

اما در حال حاضر با توجه به ظرفیت تولیدی اتانول در کشور و میزان مصرف بنزین امکان فوری این جایگزینی وجود ندارد و دلیل اصلی آن نبود بازار مصرف داخلی است؛ بنابراین دولت در وهله اول باید نسبت به خرید محصول از تولیدکننده اتانول متعهد شود و اعتبارات لازم را نیز جهت افزایش تولید تامین کند. از سوی دیگر، با توجه به وضع موجود صنعت تولید اتانول در کشور، لازم است که تولیدکنندگان اتانول نیز با پالایشگاه‌های کشور وارد مذاکره شوند تا امکان تحویل اتانول سوختی به منظور افزودن در بنزین فراهم شود. همچنین بسته‌بندی اتانول سوختی به عنوان یک اکتان‌افزای مناسب و عرضه آن در جایگاه‌ها از دیگر اقداماتی است که می‌تواند از سوی تولیدکنندگان این ماده صورت گیرد.