گزارش از مبدا تاریخ نفت ایران

عکس: خبرگزاری برنا

گروه انرژی - غزاله طایفه: دکل‌های کوچک و بزرگ رنگ و رو رفته، سفره‌های زرد رنگ از ذخایر گوگرد، بوی تند گاز در فضای شهر، چاه‌های مسدود شده در کوچه پس کوچه‌های قدیمی؛ خانه‌های سنگی که با دنیای طراحی ساختمان صدها سال فاصله دارند و ... نماد شهری است که در مبدا تاریخ نفت ایران قرار دارد. شهری که روی ۵میلیارد بشکه نفت مستقر شده است.در شمال شرقی استان خوزستان، جایی که مناطق جلگه‌ای این استان به سلسله جبال زاگرس کشیده شده است، شهری قرار دارد که از یک قرن پیش تاریخ سیاسی و اقتصادی کشورمان را دستخوش تغییر کرده است.«مسجد سلیمان»، شهری کوهستانی است که پایتخت نفت خاورمیانه شد. تا اوایل سال ۱۲۸۷ شمسی، این شهر تنها مکانی برای سکونت کوچ‌نشینان بختیاری بود، اما در خرداد ماه سال ۱۲۸۷ (۱۹۰۸ میلادی)، با فوران نفت از اولین چاه نفتی در عمق ۳۶۰ متر، «مسجدسلیمان» به قلب استراتژیک نفت و گاز در خاورمیانه تبدیل شد.«مسجد سلیمان» شهری است که از روزگاری نه چندان دور، اولین‌ها را در خود جای داده است. از حفر اولین چاه نفت و گاز در کشور و خاورمیانه گرفته تا ساخت اولین تصفیه خانه نفت؛ از اولین لوله‌کشی گاز شهری تا اولین کارخانه برق؛ از اولین ایستگاه تقویت فشار نفت تا اولین واحد بهره‌برداری نفت؛ از اولین راهداری در کشور تا اولین شبکه تلفن و تلگراف و... همه اینها، با یک «کشف» در این سکونتگاه به یک‌باره پدیدار شد.امروز ۱۰۳ سال از آن زمان می‌گذرد. در این شهر، «چاه نفت شماره یک» به موزه‌ای کوچک تبدیل شده که تمام وسایل اولیه استخراج نفت را نشان می‌دهد. خواسته یا ناخواسته این شهر، اولین شهری است که حامل نمادهای انقلاب صنعتی در ایران است، اما هم‌اکنون چه؟هم‌اکنون در بیابان‌های اطراف «مسجد سلیمان»، سفره‌های وسیع زرد رنگ حکایت از ذخایر گوگرد در این منطقه نفتی دارد. دکل‌های کوچک و بزرگ اطراف شهر هم از وجود منابع نفت و گازی حکایت می‌کند؛ اما سهم ۲۰۰ هزار نفر از مردم این شهر از تولید نفت و گاز چه بوده است؟ سوالی که جواب آن را با توقفی کوتاه در شهر گرفتم؛ «بوی تند گاز و محرومیت». از همان روزی که پیدایش نفت باعث شد پایه‌های تاسیس نخستین شهر مدرن ایران در منطقه‌ای به نام «مسجدسلیمان» پایه‌گذاری شود، مشکلات مردم این شهر نیز شروع شد.مردم «مسجد سلیمان» سال‌ها است که خانه‌هایشان روی نفت بنا شده است، ماده‌ای که بر سر دستیابی به آن، نبردهای خون‌بار درگرفته است. بوی نفت و گاز همانند راهنمایی است که ما را به این سو و آن سوی شهر می‌کشاند. پیش از سرکشی به وضعیت مردمان سرزمین نفت، طبق سنت روابط عمومی پای صحبت مسوولان می‌نشینم. مقامات نفتی در شهر می‌گویند: «عمده نفت ایران به مدت ۲۰ سال از

«مسجد سلیمان» تامین شده است.» اما حالا «مسجد سلیمان» دیگر قدرت اولیه خود را ندارد؛ اگر چه برنامه‌های ازدیاد برداشت از این میدان در دستور کار قرار گرفته است، اما تولید نفت کشور در سایر میادین نفت خیز جنوب چون «کارون»، «گچساران»، «آغاجاری» و «مارون» حرف اول را می‌زند.کارفرمای میادین نفت خیز جنوب در مورد تولید نفت در این حوزه می‌گوید که سهم میادین این منطقه از تولید نفت ۳میلیون بشکه در روز است که این میزان نزدیک به ۸۰ درصد تولید نفت کشور (۳میلیون و ۹۲۰ هزار بشکه) را به خود اختصاص می‌دهد، اما همچنان مسوولان نفت به دنبال تولید بیشتر از این میادین هستند و چاره آن را تزریق گاز می‌دانند. این موضوعی است که «هرمز قلاوند»، مدیرعامل شرکت ملی نفت خیز جنوب نیز آن را تایید می‌کند؛ چرا که وی هزینه حفر هر حلقه چاه جدید را ۱۰میلیون دلار اعلام کرده و می‌گوید: «تزریق گاز به میادینی که دچار افت فشار شده‌اند، به مراتب به صرفه‌تر از حفر چاه جدید است. در حال حاضر هم ۳۰ تا مخزن، نیاز به تزریق گاز دارند که از این میزان برنامه تزریق گاز به ۱۰ مخزن در حال انجام است و...» و چه و چه. با وجود تمام تلاش‌هایی که صنعتگران عرصه نفت ایران برای تولید و صدور نفت از این منطقه عظیم نفتی کشیده‌اند، اما رنگ و روی شهر و خانه‌ها فرسوده نشان می‌دهد که برنامه‌های توسعه اجتماعی شهر تاریخی نفت، همسان با برداشت نفت از «مسجد سلیمان» پیش نرفته است و شاید بتوان گفت که اولین شهر صنعتی ایران امروز در رتبه‌های آخر از نظر امکانات قرار گرفته است، به طوری که محرومیت جزو هویت و نمای شهر شده است.«سیدکمال موسوی»، مدیر شرکت بهره‌برداری نفت مسجدسلیمان دلیل آن را این طور توضیح می‌دهد: «با وجود اینکه ۲درصد از سهم درآمد صادرات نفت از مناطق نفت خیز جنوب باید برای آبادانی مناطق محروم تخصیص یابد، این سهم هنوز به «مسجدسلیمان» تخصیص داده نشده است.»محرومیت در شهر زمانی معنا پیدا می‌کند که آلودگی نفتی و گازی، تامین آب شرب و سایر آسیب‌های اجتماعی را می‌توان به آسانی مشاهده کرد.یکی از اهالی «مسجد سلیمان» از شرایط سخت زندگی در این شهر گلایه کرده و می‌گوید: «سال‌ها است که من با آلودگی نفتی در خانه‌ام زندگی می‌کنم. ریه‌های ما با بوی گاز خو کرده است.»دیگری از اهالی «مسجد سلیمان» با لهجه شیرین از بوی تند گاز در حوالی منزلش گلایه می‌کند.

این مشکل بسیاری از مردم این شهر است، اما امکان جابه‌جایی از این منطقه برای آنها وجود ندارند.

فرد دیگری از وجود لوله‌های گاز در نزدیکی خانه‌اش گلایه کرده و می‌گوید: «نشت گاز از برخی از این لوله‌ها مشکلات تنفسی برای خانواده‌ام ایجاد کرده است.» البته این تنها بخشی از مشکلات مردم است؛ چرا که هنوز بسیاری از مردم از گاز تصفیه شده برای مصارف خود استفاده نمی کنند و اقدامات شرکت گاز استان هنوز در ابتدای راه است.اهالی دیگر از «مسجد سلیمان» بخشی از مشکل این شهر را در تامین آب شرب مورد نیاز مردم می‌دانند. یکی از اهالی می‌گوید: «ما ۲۴ ساعته آب شرب نداریم و آب محله ما در فواصل مختلف قطع می‌شود.»فرد دیگر از مشکلات انتقال آب و پوسیدگی و فرسودگی لوله‌های انتقال آب حرف می‌زند. مشکلی که به زمان «برنارد رینولدز»، رییس گروه کاوشگران نفت در این منطقه باز می‌گردد. مشکلی که با گذشت بیش از یک قرن هنوز پا برجا است و مسوولان دلیل آن را پراکندگی جمعیت در طول این شهر می‌دانند.یکی دیگر از اهالی «مسجدسلیمان» محرومیت این شهر را ناشی از عدم همکاری دستگاه‌های دولتی با یکدیگر می‌داند و می‌گوید: «در این عدم همکاری، مردم بیش از همه آسیب

دیده‌اند.»مردمان این شهر، سال‌ها است که «با وعده‌های بهبود» زندگی می‌کنند، اما اینکه دیار نفت «مسجد سلیمان» چه زمانی آباد می‌شود، کسی نمی‌داند. مدیران نفتی این منطقه امیدوارند با ارائه طرح جامع شهری، «مسجد سلیمان» رونق خوبی پیدا کند، اما مردم این شهر امید زیادی ندارند. یکی از «مسجد سلیمانی»‌ها جلو می‌آید و می‌گوید: «شهر ما شاید روزی آباد شود که دیگر نفتی ندارد و این فقط قصه ما نیست، بلکه روایت طلای سیاه برای ایران است.»