محسن ایلچی

۱۰۳ سال از عمر صنعت نفت در ایران می‌گذرد. بعد از تلاش ایران برای ملی شدن صنعت نفت و خلع ید دولت بریتانیا از صنعت نفت ایران در سال ۱۳۲۹،شاید بتوان عنوان کرد که از نگاهی، امروز مهم‌ترین روز برای صنعت نفت ایران است؛ چرا که بعد از ملی شدن صنعت نفت که با هدف شفاف سازی درآمدهای نفتی «شرکت نفت انگلیس و ایران» انجام شد ،موضوع در اختیار گرفتن اهرم فروش نفت خام ایران در بازار‌های خارجی، مهم‌ترین آرزوی دیرینه در این مرز و بوم بوده است که البته طی ۶۱ سال محقق نشده است؛ اما امروز مجریان امور با ورود نفت خام ایران در بورس نفت ایرانی در کیش تصمیم دارند که این آرزوی ملی گرایانه بزرگ را محقق کنند. اینکه ملی گرایی در عصر جهانی‌سازی (با توجه به دستاوردها و تبعات تجربه ملی شدن صنعت نفت در زمان دولت دکتر مصدق)، امروزه روز چه نسبتی می‌تواند با یکدیگر داشته باشد، پرسشی است که اینک نمی‌توان به آن پاسخ داد؟ اما درباره تجربه ایرانی فروش نفت خام در بورسی ایرانی باید اشاره کرد که وزارت نفت ایران چندان حکم قطعی برای موفقیت این تصمیم که امروز محقق می‌شود، نمی‌دهد؛ چرا که پیش از این تلاش‌هایی برای بسترسازی عرضه نفت خام در بورس کالای ایران با عرضه سایر فرآورده‌های نفتی صورت گرفت؛ اما چندان دلگرم‌کننده نبود. اردیبهشت ماه امسال شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران متعهد شد که ماهانه ۳۰ هزار تن بنزین را در تالار کیش برای صادرات به بازارهای جهانی عرضه کند. این تعهد در حالی داده شد که بعد از اولین عرضه، دیگر عملی نشد. از سوی دیگر، بعد از بنزین نیز نفت کوره در خرداد ماه امسال به میزان ۳۵ هزار تن در بورس کالا عرضه شد که به دلیل نبود توافق بر سر قیمت معامله، در مرحله اول با موفقیت رو‌به‌رو نشد. حال با توجه به اینکه تمهیدات قبلی به نتیجه نرسیده است، به نظر می‌رسد که سیاست‌گذار با ضرب «سیاست معامله فنی تجاری» را پیش می‌برد. واقعیت این است که موفقیت قطعی بورس نفت ایران، نیازمند پیش‌نیازهایی نظیر لغو محدودیت‌های تجاری برای ارتباط بیشتر با بازارهای مالی، بانک‌ها، کارگزاران، وجود تعامل سیاسی و دیپلماتیک با کشورهای خریدار، داشتن شبکه بانکی گسترده، تمایل سایر کشورهای تولیدکننده نفت به حضور در بورس نفت، ثبات در سیاست‌های ارزی و موارد دیگر است. بورس نفت ایران بدون بستر‌های فوق نمی‌تواند یک بورس بین‌المللی شود. بنابراین بهتر است که الزامات فنی چنین بازاری پیش از راه‌اندازی محقق شود تا روزی مثل امروز، مهم‌ترین روز برای صنعت نفت ایران باشد؟ آیا امروز روز تحقق آرزوی بزرگ است؟