مصطفی تنها- ظرفیت نصب‌شده تولید تایر جهان حدود ۵/۱میلیارد حلقه و تقاضای بازار جهانی حدود ۲/۱میلیارد حلقه، با ارزش معاملاتی حدود ۹۲میلیارد دلار در سال است. هر چند به نظر می‌رسد که جهان با مازاد ظرفیت روبه‌رو است ولی واقعیت آن است که با توجه به تغییر نسل خودروها، نسل تایر و تکنولوژی تولید تایر نیز دگرگون شده و بخش عمده‌ای از تقاضا را تقاضا برای تایرهای روزآمد رادیال سیمی پیشرفته تشکیل می‌دهد که بسیاری از کارخانه‌های پراکنده در سطح جهان قادر به تولید این نسل از تایرها نیستند.

برای نمونه در منطقه غرب آسیا ۲۲کارخانه با مجموع ظرفیت نصب شده حدود ۱۵۰هزار حلقه در روز وجود دارد که بخش قابل توجهی از این ظرفیت در کشورهای ارمنستان، آذربایجان، عراق، سوریه و قزاقستان اصولا کارخانه‌های بسیار قدیمی بوده و تولید در عمده آنها متوقف شده است و کارخانه قابل توجه این منطقه به جز ایران ۲کارخانه در فلسطین اشغالی و ۴کارخانه در ترکیه است که جمع تولید آنها (به جز ایران) عملا از حدود ۷۰-۶۰هزار حلقه در روز فراتر نمی‌رود.

ازاین‌رو است که صنعت تایر در جهان به شدت انحصاری شده است به طوری که از مجموع تجارت جهانی تایر ۵۲درصد آن در انحصار ۳شرکت وکلا حدود ۸۳درصد آن در انحصار ۱۱شرکت قرار دارد و سه شرکت اول برای حفظ سهم خود از بازار جهانی حدود ۳/۱میلیارد دلار در سال هزینه تحقیق و توسعه می‌کنند که در حقیقت این سرمایه‌گذاری سالاانه تضمین‌گر تداوم انحصار آنها است.

صنعت تایر در ایران

تولید تایر در ایران از سال ۱۳۴۰ با راه‌اندازی یک کارخانه با سرمایه‌گذاری مشترک بی‌اف‌گودریچ آغاز شد.

در شرایط کنونی حدود ۱۴۰۰۰نفر در تولید تایر اشتغال مستقیم دارند که اگر سطح اشتغال غیرمستقیم آن اعم از کارخانجات روکش تایر، تامین‌کنندگان مواد اولیه، شبکه حمل و نقل مواد و محصول، توزیع‌‌کنندگان و پنچرگیران را به آن بیافزاییم شاید از ۳برابر این تعداد نیز تجاوز کند.

انرژی ارزان، نیروی کار متخصص و کارآمد و نسبتا ارزان، دسترسی به مواد اولیه داخلی و دسترسی به بازارهای مشتاق در سطح منطقه اعم از کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان، کشورهای عربی مجاور و آسیای میانه و نیز کشورهای شرق و غرب آفریقا از آن جمله است به طوری که هم‌اکنون نیز بسیاری از این کشورها مانند سودان، سوریه، افغانستان، عراق، یمن و عربستان سعودی بخشی از نیاز خود را به تایرهای خودرو و موتور سیکلت و دوچرخه از ایران وارد می‌کنند و دامنه صادرات تحقق یافته صنعت تایر ایران حتی کشورهایی نظیر مالی و سنگال در غرب آفریقا را نیز در بر می‌گیرد.

تحولات در بازار تایر کشور و کشش تقاضا و محدودیت‌های عرضه

پس از پیروزی انقلاب توجه به توسعه شبکه راه‌های کشور به لحاظ کمی بیشتر شد و از دهه ۷۰ کیفیت راه‌ها نیز بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت، به طوری که اکنون کشور ما از هزاران کیلومتر اتوبان، آزادراه و راه‌های درجه یک برخوردار است که باعث افزایش سرعت و وسعت شبکه حمل‌ونقل گشته است.

افزایش میانگین سرعت در جاده‌ها نیازمند تولید تایرهایی پیشرفته‌تر و با تکنولوژی پیچیده‌تر است. از سوی دیگر نسل و تکنولوژی خودروهای داخلی نیز در حال یک دگرگونی بنیادین است که تولید خودروهایی از قبیل سوزوکی، ماکسیما، کوراندو، ال-۹۰، گل، بورا، هیوندایی و سایر برنامه‌های خودروسازان برای تولید مشترک از آن جمله است.

این خودروها با قدرت موتور و شتاب بیشتر نیازمند تایرهایی با تحمل بار و شاخص سرعت بالاتر، رینگ‌های بزرگ‌تر و ضریب منظرهای کوچک‌ترند و با توجه به موافقت‌های اصولی صادر شده و برنامه‌های تولید شرکت‌هایی مانند طوس خودرو، خودروسازی ساوه و نظایر آن در محدوده خودروهای سواری، تولید اتوبوس‌های نسل‌های جدیدتری مانند ولوو در محدوده تایرهای اتوبوسی، کامیون‌هایی مانند آته‌گو بنز و ون‌های مورد نظر زرین‌خودرو و نیز خودروسازی بهمن، در محدوده خودروهای سنگین و وانتی، تایرهای مورد نیاز دهه‌های آینده کشور به کلی با محصولات موجود صنعت تایر کشور متفاوت خواهند بود و گرایش مصرف به سوی مصرف تایرهای رادیال تمام‌سیمی، سنگین، رادیال نیمه‌سنگین و رادیال‌های با سرعت بالاتر و ضریب منظر کمتر و رینگ بزرگ‌تر سواری خواهد بود.

این روند با توجه به جوان‌تر شدن میانگین سنی رانندگان خودروها، افزایش تولید ناخالص داخلی و رفاه بیشتر طبقه متوسط از یکسو و نیز تولید رینگ‌های آلومینیومی در کشور که امکان استفاده از رینگ‌های پهن‌تر با قیمت‌های نازل‌تر را به خودروسواران خواهد داد، در آینده تشدید خواهد شد.

از سوی دیگر توسعه شدید صنعت خودروسازی کشور و تمایل و جهت‌گیری آن به سوی تولید انبوه و دستیابی به ظرفیت‌های اقتصادی در کلاس جهانی از یکسو، توسعه برنامه‌ریزی شده ۸درصدی کشور که در شرایط محدودیت حمل‌ونقل ریلی، توسعه شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای را در پی خواهد داشت از سوی دیگر، بازاری پررونق را برای صنعت تایر کشور به دنبال خواهد داشت.

برای نمونه تولید خودروهای سواری و سبک کشور در سال ۱۳۸۴ از مرز ۸۰۰هزار دستگاه عبور کرده است و حسب ارزیابی‌های کارشناسان اقتصادی این رشد تولید شتابان تا ۳سال آینده به مرز ظرفیت تولید ۵/۱میلیون دستگاه در سال خواهد رسید، که به تنهایی مبین نیاز سالانه به حدود ۵/۷میلیون حلقه تایرسواری رادیال سیمی فقط برای تامین نیاز خودروسازان است. در حالی که اگر طرح‌های توسعه‌ای در شرف اتمام صنعت تایر نیز ظرف ماه‌های آتی باقی‌مانده سال‌جاری به اتمام برسند. ظرفیت تولید عملی صنعت تایر کشور در سال آینده به زحمت به مرز ۶میلیون حلقه تایر رادیال سیمی خواهد رسید که علت را باید در قدیمی بودن فناوری و ماشین‌آلات و به‌خصوص کم‌توجهی به ضرورت نوسازی فناوری کارخانه‌های قدیمی تولید تایر که کماکان تنها قادر به تولید تایرهای بایاس مورد مصرف خودروهای قدیمی‌اند. در سال‌های گذشته، باعث می‌گردد که به شکاف بین نیازهای بازار در حال رشد تایر و توان تولید داخلی افزوده گردد. قطعا این شکاف، با واردات بیشتر پر خواهد شد که ده‌ها میلیون دلار از درآمد ارزی کشور را خواهد بلعید.

حال آنکه با سرمایه‌گذاری هزینه یکسال واردات تایر طی سال‌های آتی می‌توان یک کارخانه را برای تولید ۲ تا ۳میلیون حلقه تایر رادیال سیمی سواری تجهیز نمود. اما از سوی دیگر، افزایش واردات و پیدا شدن بازارهای قابل اتکا برای تایرسازان پیشرو جهان تبدیل به ضد انگیزه‌ای خواهد شد که نوسازی فناوری تولید تایر کشور را با محدودیت بیشتر مواجه خواهد نمود زیرا در صورتی که تایرسازان پیشرو جهان از بازارهای ثابت و مطمئنی در کشور، به‌خصوص در عرصه تامین نیاز صنعت خودرو کشور، برخوردار گردند تمایلی به فروش و انتقال تکنولوژی به صنایع تایرسازی داخلی و تبدیل آنها به رقبای منطقه‌ای خویش نخواهند داشت. این نشانه‌ها، یعنی بی‌میلی نشان دادن به انتقال دانش فنی تایرهای روزآمد، به‌رغم شور و شوق‌های سالیان گذشته، ظرف یکسال اخیر در میان پیشروان فناوری تایر جهانی مشهود است. بخشی نگری تولیدکنندگان خودرو کشور که با اشتیاق صرفا برای تامین منافع کوتاه‌مدت صنعت خودرو زمینه‌های تثبیت جای پای تایرسازان جهان در بازار ایران را فراهم می‌کنند، ظرف سال‌های آتی به دامنه چالش‌های صنعت تایر داخلی خواهد افزود. باید توجه داشت که انحصار حاکم بر صنعت تولید تایر جهان امکان هر نوع مانوری روی قیمت‌ها به صورت کاذب و کوتاه‌مدت برای از پا درآوردن صنعت تایر ملی را به انحصارات جهانی می‌دهد و از سوی دیگر شکاف فناوری موجود بین نیازهای روز صنعت خودرو و توانمندی بخش گسترده صنعت تایر کشور، در آینده‌ای نه چندان دور می‌تواند بقای صنعت تایر ملی را با مخاطراتی جدی

روبه‌رو سازد.

از این رو است که صنعت تایر کشور نیازمند توجه هر چه بیشتر در حمایت‌های تعرفه‌ای، سرمایه‌گذاری به منظور نوسازی تجهیزات و فناوری و نیز حمایت‌های سیاسی به منظور یافتن همکاران فناوری در عرصه جهانی است.