دکتر سید مهرداد سیادت نسب
رایزن بازرگانی سفارت جمهوری اسلامی ایران در پرتوریا- آفریقای جنوبی

اگرچه آفریقای جنوبی به عنوان دارنده بزرگترین معدن سنگ‏های قیمتی چون طلا و الماس در جهان شهرت دارد، اما حتی اگر فقط یک ماندلا داشت، ارزش آن را داشت که هر چه بیشتر در مورد مردم این کشور و اوضاع سیاسی و اقتصادی آنها بدانیم. نلسون ماندلا، نماد همه رویاهای آفریقا، روزگاری در گوشه زندان و روزی نیز بر کرسی ریاست جمهوری آفریقای جنوبی نشست و اعلام کرد: می‏بخشم اما فراموش نمی‏کنم. آموزه‌های او باعث شد که سیاه‌پوستان و سفیدپوستان در کنار هم به پایه‏گذاری رشد و پیشرفت کشور خود بپردازند و نوعی از نظام سیاسی را ایجاد کنند که تفاوت‏های قومی و نژادی را در خود هضم کند.

در واقع آفریقای جنوبی ابر قدرت قاره آفریقا و پیشرفته‌ترین و صنعتی‌ترین اقتصاد این قاره است و با جمعیتی بالغ بر 54میلیون نفر، جزو اقتصادهای بزرگ و یک بازار نوظهور است (آفریقای جنوبی عضو گروه بریکس و همچنین عضو گروه20 G به عنوان 20 اقتصاد برتر جهان است) که با زیرساخت‏های توسعه یافته، منابع معدنی متنوع و غنی، تولیدات صنعتی قابل‌توجه در بخش‌های مختلف، موقعیت جغرافیایی ممتاز و بسیاری ویژگی‌های دیگر در حال تبدیل شدن به یکی از وزنه‌های اقتصادی و سیاسی در سطح بین‌المللی و دارای استعداد بالای اقتصادی و جایگاه مساعد سیاسی در آفریقا و جهان است.

این کشور توانسته با اجرای سیاست‌های کلان اقتصادی و تعهد به اقتصاد بازار آزاد، همچنین اقدامات مرتبط با اصلاحات تجاری و اتخاذ سیاست‌های رقابتی کردن فضای اقتصادی و تجاری و حمایت از تولیدات صادرات محور، اصلاح تعرفه‌ها، حمایت از صادرات دارای ارزش افزوده بالا، تسهیل شرایط دستیابی به منابع مالی، تصویب قوانین تجاری رقابتی و... اصلاحات قابل‌ملاحظه‌ای را در راستای تبدیل شدن به یک بازیگر مهم در سطح منطقه‏ای و بین‏المللی به انجام برساند.

آفریقای جنوبی در مجموع با داشتن 45درصد تولیدات معدنی، 40 درصد تولیدات صنعتی، 50 درصد انرژی و 25درصد تولید ناخالص ملی قاره سیاه، با توجه به اندازه اقتصادی کشور و نظام اقتصادی و تجاری آن و همچنین روند رو به رشد آن بعد از سقوط نظام آپارتاید و وابستگی نسبی اقتصادی و تجاری کشورهای همسایه‌اش به این کشور، اصولا دارای پتانسیل‌های مناسبی برای تجارت خارجی در بخش‌های گوناگون بوده و بستری مناسب برای فعالیت‌های اقتصادی است.

این در حالی است که ایران و آفریقای‌جنوبی طی 20 سال گذشته موافقت‏نامه‌های متعددی را برای توسعه روابط به امضا رسانده‏اند، اما می‌توان گفت سطح روابط تجاری و اقتصادی میان دو کشور محدود بوده و روند صادرات ایران به کشور مذکور به‌رغم اینکه از 45 میلیون دلار در سال 1388 به 77 میلیون دلار در سال 1391 افزایش یافته، ولی به دلیل تشدید تحریم‌ها و مشکلات نقل و انتقال پول، در سال 1392 با 49 درصد کاهش به 39 میلیون دلار رسید و در سال 1394 به 23میلیون دلار کاهش یافت که یکی از دلایل پایین بودن حجم تجارت و کاهش صادرات نسبت به سیاست‌های قبل را می‌توان کاهش صادرات محصولات پتروشیمی در نتیجه تحریم‌ها و به تبع آن مشکلات نقل و انتقال پول ذکر کرد.

تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از کالاهای وارداتی آفریقای جنوبی از جهان و کالاهای صادراتی ایران به جهان، نشان می‌دهد پتانسیل‌های صادراتی ایران به کشور مذکور شامل مواد پتروشیمی، روغن صنعتی، سنگ آهن و محصولات فولادی، سیمان، تجهیزات الکتریکی، روی، سنگ مس، تجهیزات پزشکی، سرب و... است که با عنایت به مزیت رقابتی موجود، در صورت برقراری خط کشتیرانی و تاسیس شعبه بانک، زمینه صادرات مصالح ساختمانی، لوازم خانگی، فرش، پسته، صدور خدمات فنی و مهندسی، دارو و بسیاری از اقلام مواد غذایی و... نیز وجود دارد.

در مجموع می‌توان گفت به‌رغم نظر مساعد مسوولان و مقامات دو کشور درخصوص توسعه روابط تجاری و با عنایت به ظرفیت‌های فراوان همکاری در زمینه صنعت، معدن و گسترش فعالیت‌های تجاری، حجم تجارت فعلی دو کشور به هیچ‌وجه متناسب با ظرفیت‌ها و توانمندی‌های تولیدی و تجاری دوکشور نیست و پتانسیل افزایش حجم تجارت دوکشور بسیار بیشتر از وضعیت فعلی است. به علاوه با توجه به ادغام اقتصاد این کشور در اقتصاد جهانی و نقش‌آفرینی در این عرصه و افزایش نقش این کشور در معادلات جهانی و همچنین موقعیت استراتژیک این کشور به‌عنوان یک HUB تجاری و دروازه ورود به بخش بزرگی از بازارهای آفریقا، از این طریق می‌توان به بازارهای کشورهای آفریقای زیر صحرا دسترسی پیدا کرد. (از جمله دسترسی به 14 کشور عضو SADC با جمعیتی حدود 250 میلیون نفر از طریق حمل و نقل زمینی و ریلی). ضمن اینکه توسعه روابط تجاری با این کشور فرصت‏های بسیاری برای صادرکنندگان ایرانی و همچنین جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال تکنولوژی و دانش فنی برای کشورمان به‌‌وجود می‌آورد.

خوشبختانه با روی کارآمدن دولت یازدهم، آفریقای جنوبی به یکی از اولویت‏های دیپلماسی اقتصادی ایران تبدیل شده و سفرای فعال و با تجربه دو کشور با هدایت مناسب و هوشمندانه امور، گام‏های موثری در مسیر توسعه همکاری‏های مشترک بر‏داشته‌اند تا موتور افزایش حجم مناسبات تهران و پرتوریا روشن شود و شاهد تحول و تحرک بیشتری در مناسبات اقتصادی دو کشور باشیم (در اردیبهشت 1394 وزیر امور خارجه آفریقای جنوبی در راس یک هیات بلندپایه اقتصادی و سیاسی برای برگزاری دوازدهمین اجلاس کمیسیون مشترک به ایران سفر کرد، در آبان ماه 1394 معاون رئیس‌جمهور در راس هیاتی بلند پایه به ایران سفر کرد و هم اکنون رئیس‌جمهور این کشور در راس یک هیات بلندپایه سیاسی و اقتصادی به ایران سفر می‌کند) که در واقع می‌توان این موضوع را ناشی از اراده و علاقه‌‌مندی مسوولان دو کشور به تحکیم و توسعه روابط تجاری در فضای جدید به‌وجود آمده تعبیر کرد و بر همین اساس می‌توان گفت، ترسیم افق 2 میلیارد دلاری تجارت غیرنفتی، با توجه به ظرفیت‌های موجود از آرزوهای دست یافتنی است که باید دو کشور تمام تلاش خود را برای تحقق آن انجام دهند. البته این نکته را نباید فراموش کرد که رقبای ما در منطقه در حال تلاش بوده و از هر ابزاری برای نفوذ در بازار مذکور استفاده می‌کنند و هر روز درنگ در این زمینه باعث از دست دادن فرصت‌های مناسب اقتصادی و سرمایه‌گذاری و پیش‌افتادن بیش از پیش رقبای ما در منطقه خواهد شد.