«دنیای اقتصاد» خطرات پیش‌روی شبکه‌های توزیع دارو را بررسی کرد
ضرورت مدیریت ریسک در صنعت دارو
چالش‌های موجود در بازار مانند رشد ویروس‌ها و بروز بیماری‌های جدید، از یکسو نیاز به داروهای جدید و استفاده بیش از پیش از فناوری‌های پیشرفته را افزایش داده و از سوی دیگر تقاضای مشتریان و مصرف‌کنندگان دارو را بیشتر کرده است. این چالش‌ها به خودی خود ریسک‌ها و خطراتی را پیش‌روی شبکه‌های توزیع دارو ایجاد کردهاند که در گام نخست بر پایداری توزیع دارو در مختصات جغرافیایی ملل مختلف تاثیر می‌گذارند و از این رو، لازم است تا همواره از صنعت دارویی و شبکه‌های تامین و توزیع دارو حمایت موثری صورت گیرد.
نگاهی گذرا به وضعیت نظام‌های سلامت و استقرار نهادهای ذی‌ربط در مدیریت بازارهای دارویی حاکی از آن است که کشورها و ممالک مستقر در مناطق جنوب شرقی اروپا و شمال آمریکا با در اختیار داشتن فناوری‌های پیشرفته و سودآور با خطرات و ریسک‌های کمتری در راستای تامین و توزیع اقلام دارویی مواجه هستند، اما تهدیدهای دارویی ممالک کمتر توسعه یافته آفریقا و آسیای شرقی را بیشتر درگیر خود کردهاند.
این روزها تغییرات شکل گرفته در داروسازی شدید است، رقابت بین کشورها در داشتن نظام‌های سلامت کارآ و موفق، قوی است و به همین تناسب احتمال رویداد خطرات و ریسک‌های جبران ناپذیر در شبکه‌های تامین و توزیع دارو زیاد است. بنابراین، شرکت‌های دارویی باید محصولات، فرآیندها و سیستم‌های ارائه خدمات جدیدی را برای سازگاری با فناوری‌ها، توسعه بازارها و مدل‌های رقابتی متغیر ایجاد کنند. شرکت‌های پخش دارویی باید توسعه فناوری‌هایی را دنبال کنند که شانس نفوذ به بازارهای جدید را افزایش می‌دهند تا بتوانند الزامات موردنیاز را برآورده کرده و توسعه پایدار صنعت دارو را حفظ کنند.
جایگاه شبکه توزیع دارو در شرایط بحران
وجود ریسک‌ها و خطرات در همه سطوح زنجیره تامین دارو (از بخش واردات مواد موثره و تولید گرفته تا بخش توزیع و مصارف بیماران)، به ویژه در شبکه‌های توزیع به خاطر سر و کار داشتن با مسائلی چون ایجاد کانال‌های جدید، بهبود شبکه‌های مویرگی موجود و معرفی داروهای جدید به بازار امری اجتناب‌ناپذیر است. شبکه‌های توزیع دارو این روزها فرآیندهای پیچیده‌ای را برای دردسترس قرار دادن اقلام دارویی مختلف برای بیماران حتی در دوردست‌ترین نقاط ممکن دنبال می‌کنند و از نهادهایی مانند شرکت‌های داروسازی و پخش، سازمان‌های لجستیک، داروخانه‌ها، مراکز بیمارستانی، موسسات دولتی، نهادهای مالی و اعتباری و همچنین، از اقشاری چون داروسازان و پزشکان، کارکنان سلامت، مشتریان و مصرف‌کنندگان یا بیماران نیازمند دارو تشکیل شده‌اند.
گذشته از عواملی چون تولید استاندارد و خدمات مناسب لجستیک، آنچه که «مدیریت ریسک تغییرات» را در زنجیره تامین و توزیع دارو تحت تاثیر می‌گذارد، ویژگی‌های خاص کارکنان است. هوش مدیریتی، خودکارآمدی، ثبات عاطفی، تجربیات اکتسابی، حمایت اجتماعی، تشخیص احساسات، خود انضباطی، تدبیر و انعطاف‌پذیری شناختی از جمله مهم‌ترین خصوصیاتی هستند که برخورداری از آنها برای کاهش سطح خطرات و ریسک‌های سازمانی برای کارکنان و مدیران شرکت‌های دارویی الزامی هستند. نباید فراموش کرد که زنجیره دارویی دنباله‌ای از فرآیندهایی است که در نهایت برای تامین و بهبود مراقبت‌های اولیه بیماران در نظر گرفته شده و شامل تهیه، تولید، انبارش، حمل، توزیع، دفع ضایعات و تحویل اقلام دارویی به مصرف‌کنندگان نهایی است.
مدیریت ریسک تغییرات در زنجیره دارو
در این زنجیره پرتراکم اقلام دارویی پس از تولید، بارها بین افراد مختلف دست به دست می‌شوند تا به دست مصرف‌کننده واسطه که داروخانه‌ها و مراکز بیمارستانی هستند و در نهایت مصرف‌کننده نهایی که همان بیماران می‌باشند، برسند. واضح است که تعدد فرآیندها و نقل و انتقالات از زمان تهیه مواد اولیه تا مصرف اقلام دارویی توسط بیماران، احتمال افزایش ریسک‌ها و خطرات را در این زنجیره پیچیده و حساس افزایش می‌دهد. همین امر سبب شده تا بحث «مدیریت ریسک تغییرات» در زنجیره تامین و توزیع دارو موضوع روز و قابل توجهی در اقصی‌نقاط دنیا باشد. با توجه به توضیحات فوق، مهم‌ترین سوالاتی که ممکن است در ذهن صاحب‌نظران و بزرگان صنعت دارویی کشور ایجاد شوند، این است که کدام عوامل ریسک و خطر بیشترین تاثیر را بر شبکه‌های توزیع دارو در کشور دارند؟ کدام جنبه‌های عوامل خطر در صنعت دارویی کشور باید مورد توجه قرار گیرند؟ راهکار مدیریت ریسک تغییرات چگونه می‌تواند در صنعت دارویی کشور ایفای نقش کند؟ با بررسی به عمل آمده و مطالعات صورت گرفته می‌توان الگوی بخش‌بندی رده‌های خطرساز و ریسک‌آفرین صنعت دارویی کشور را منطبق بر اصل پارتو (Pareto’s Law) به صورت زیر شامل رده 1: خطرات و ریسک‌های کم‌اهمیت یا قابل اغماض (امتیاز اکتسابی در بازه صفر تا 25)؛ رده 2: خطرات و ریسک‌های با اهمیت متوسط یا درخور توجه (امتیاز اکتسابی در بازه 25 تا 45)؛رده 3: خطرات و ریسک‌های با اهمیت بالا یا قابل توجه (امتیاز اکتسابی در بازه بالاتر از 45 تا صد) تشریح کرد. (براساس قانون پارتو، 20درصد از عوامل می‌توانند 80درصد از نتایج را به دنبال داشته باشند و 20درصد از نتایج حاصل به کارگیری 80درصد از عوامل باشد.)
با بررسی به عمل آمده، استفاده از رویکرد پارتو حاکی از آن است که بیش از 80درصد عوامل ریسک آفرین و خطرساز در شبکه‌های توزیع دارو در رده 2 و با اهمیت متوسط و درخور توجه قرار دارند. افزون بر این، عوامل خطری که قابل توجه بوده و دارای اهمیت بالا می‌باشند (رده 3)، تاثیر بسزایی در کارآیی و اثربخشی شبکه‌های توزیع دارو دارند. این در حالی است که درصد کمی از خطرات و ریسک‌های ایجادی در شبکه‌های توزیع اقلام دارویی کم اهمیت و قابل اغماض هستند.
با بررسی به عمل آمده، در مجموع 10 کتگوری یا رده از ریسک یا خطر و 74 عامل ایجاد آن پیش‌روی شبکه‌های توزیع دارو در کشور شناسایی شده اند که هر یک براساس طبقه‌بندی صورت گرفته در رده ریسکی مرتبط و تعیین شده جانمایی شده‌اند. میزان اهمیت هر عامل نیز براساس رده‌بندی منطبق بر اصل پارتو (کم، متوسط و بالا) در انتهای عوامل قید شود.
