سیاست‌های دریافت واکسن برای ایران چگونه باید باشد؟
مثلث نجات از کرونا
در میان‌مدت به مشارکت در ساخت واکسن مبادرت کند و در بلندمدت نیز می‌تواند به سمت ساخت دارو و ایجاد بی‌نیازی ارزی حرکت کند. بدون هماهنگی مثلث نجات یعنی نظام سلامت، اقتصاد و دیپلماسی، تصمیم‌گیری در مورد تهیه و توزیع واکسن به راحتی انجام نمی‌شود و می‌تواند حتی کشور را عقب بیندازد. به‌نظر می‌رسد در شرایط موجود باید به مردم اطمینان داده شود که از طریق اطلاع‌رسانی شفاف و تعریف و تشکیل ساختاری مطلوب، واکسن به ایران می‌رسد و برای آن هم یک برنامه زمان‌بندی دقیق در نظر گرفته شده است. باید به شهروندان ایرانی اطمینان خاطر داده شود که سازوکار اداره و تامین واکسن مانند مهار بیماری کرونا پیش نخواهد رفت و ساده‌انگاری‌های رخ‌داده در نظام اداره بیماری که نتایج ناخوشایندی به همراه داشت، تکرار نخواهد شد.
تلاش همه‌جانبه در کوتاه‌مدت
سیدمعاون رضوی طی یادداشتی نقش دولت در فرآیند تولید و توزیع واکسن کرونا را در هفت سرفصل تبیین کرده است که مباحث مطرح‌شده در این موضوع در مجله «تجارت فردا» به‌صورت مشروح منعکس شده است. براساس این یادداشت سیاست‌های واکسیناسیون را در ایران می‌توان در سه افق کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تقسیم کرد. در کوتاه‌مدت بخش دیپلماسی باید بسیار سریع و فعالانه به‌دنبال دستیابی به هر مقدار ممکن از واکسن باشد. این تلاش باید از هر طریقی پیگیری شود؛ مثل سازوکاری که اخیرا در سوئیس در ارتباط با اینستکس ایجاد شده است یا صندوق مشترک عدالت واکسن یا هر طریق دیگر دستگاه دیپلماسی که می‌تواند در این مسیر کمک‌کننده باشد. همچنین ضلع اقتصادی تصمیم‌سازی می‌تواند برای دریافت وام اضطراری از صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی یا بانک‌های منطقه‌ای مثل بانک توسعه آسیایی یا بانک توسعه اسلامی اقدام کند. گزینه دریافت مجوز موقت برای بهره‌برداری از پول‌های بلوکه‌شده در کره، ژاپن، هند و اروپا نیز قابل بررسی و اقدام است. مزیت دستیابی به تعدادی دز واکسن در کوتاه‌مدت آن است که علاوه بر تهیه واکسن، چالش‌ها و مشکلات لجستیک کشور برای واردات و شبکه توزیع نیز مشخص می‌شود و ایران می‌تواند آنها را برطرف کند.
مشارکت تا خودکفایی
در میان‌مدت ایران می‌تواند از طریق مشارکت ساخت با هرکدام از کشورهایی که با ایران ارتباط نزدیک‌تری دارند زمینه‌هایی را برای استفاده از مجوزها فراهم کند تا بتواند با حفظ منافع شرکت‌های خارجی، واکسن را در داخل تولید کند. به‌طور مثال هندوستان با اینکه دستور ساختی برای خود ندارد، اما با مشارکت در ساخت توانسته صنایع ساخت داروهای ژنریک پیشرفته‌ای تولید کنند. اکنون نیز هند به‌دنبال سیاست مشارکت برای ساخت واکسن کرونا است و احتمالا موفق نیز خواهد شد. در بازه بلندمدت نیز ایران باید به سمت ساخت واکسن حرکت کند و زمینه بی‌نیازی ارزی در این بخش را فراهم کند.
چالش‌های دستیابی به واکسن
اکنون که یکی از بالاترین نرخ‌های مرگومیر دنیا به ایران تعلق دارد، لزوم دستیابی به واکسن بسیار بالا محسوب می‌شود. اما ایران برای تهیه واکسن کرونا با مشکلات متعددی روبه‌رو است. دیپلماسی ضعیف، محدودیت منابع ارزی، ناهماهنگی سیاست‌گذاران و تحریم‌ها از جمله عناوین این مشکلات هستند. این وضعیت به‌ویژه در شرایطی که کشور درگیر بیماری پاندمی است، می‌تواند بسیار آسیب‌زننده باشد. در کنار مشکلات داخلی یکی دیگر از چالش‌های مهمی که ایران با آن روبه‌رو است به ضعف دیپلماسی و کاهش قدرت چانه‌زنی ایران در مجامع خارجی برمی‌گردد. به‌نظر می‌رسد اولویت دیپلماسی ایران، بر حل مساله برجام و احیای آن متمرکز است. از سوی دیگر ارتباطات خوبی با کشورهای صنعتی برقرار نیست و این باعث می‌شود که ایران برای تامین واکسن مورد نیاز جامعه شانس زیادی نداشته باشد.
همچنین چالش دیگر اتکای پرمخاطره برخی از تصمیم‌گیران به شرکای سیاسی کشور، یا نگاه به تولید داخل برای دستیابی به واکسن است. با توجه به سوابق، این رویکرد پرمخاطره به‌نظر می‌رسد و احتمالا شرایط به نحوی پیش برود که دو کشور روسیه و چین به‌عنوان شرکای ایران، آن‌گونه که گفته می‌شود نتوانند واکسن مورد نیاز را با قیمت و دز مناسب در اختیار ایران قرار دهند. از طرف دیگر نیز اگر بنا بر این گذاشته شود که در داخل کشور توان کشف، تولید و توزیع ۸۰ میلیون واکسن، ظرف سه چهار ماه آینده وجود دارد و این اتفاق محقق نشود، زمان زیادی برای دستیابی به واکسن هدر شده است. در این حالت حل مشکلات موجود به تعویق افتاده و آنها عمیق‌تر خواهند شد.
چه افرادی در اولویت دریافت واکسن هستند؟
چالشی که برای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بعد از تهیه واکسن وجود دارد چگونگی توزیع آن در کشور است. در این زمینه چند سناریو در دنیا مطرح است که باید دید کدام یک با شرایط ایران سازگار است. یک سناریو این است که چون مرگومیر بر اثر کرونا در افراد مسن و همین‌طور افرادی که بیماری پیش‌زمینه‌ای دارند بالاست، بنابراین باید هرچه واکسن تهیه می‌شود به این گروه اختصاص یابد. سناریوی دوم مراقبت از سالمندان و تزریق واکسن به گروه‌هایی است که کشور و اقتصاد را سرپا نگه می‌دارند.
اگر تمام افراد فعال با تعداد واکسن‌های موجود واکسینه شوند، به اقتصاد کمک خواهد شد. با این حال سناریوی سومی هم وجود دارد که می‌توان آن را ترکیبی از دو سناریوی قبلی دانست. طبق این سناریو واکسن به افرادی که کسی از آنها مراقبت نمی‌کند و احتمالا در خانه سالمندان هستند تخصیص داده خواهد شد. طبق این سناریو، کسانی که به تعداد بالایی ارباب‌رجوع دارند مانند نیروهای پلیس، آتش‌نشانان، کارمندان بیمارستان‌ها و... هم باید واکسینه شوند.
به‌طور خلاصه باید گفت سناریوی سوم بیشتر به کشورها توصیه می‌شود. البته در این سناریو تشخیص اینکه از هر دو طیف چه گروه افرادی برای دریافت کرونا در نظر گرفته می‌شوند، بسته به شرایط خاص کشورها مانند شرایط سنی و جنسی و... متفاوت است. اگر قرار باشد در این زمینه تصمیم‌گیری شود باید پیمانکاران دانشگاهی استخدام شوند و آن افراد در قالب کارگروهی درباره اولویت‌ها به جمع‌بندی برسند.
