محمدصادق جنان‌صفت

ماهیت و مفهوم عبارت کوتاه و پرمعنای «شکر نعمت نعمتت افزون کند/کفر نعمت از کفت بیرون کند»، مصداق‌های متفاوتی در زندگی فردی و گروهی انسان‌ها و کشورها دارد و از آن تعبیرهای گوناگونی می‌شود. یک تفسیر از عبارت یادشده این است که جامعه‌ها و ملت‌ها باید با درایت، آگاهی، کوشش و برنامه‌ریزی از داشته‌های خویش استفاده کنند و به سمت رشد و توسعه مادی حرکت کنند. معنای متفاوتش نیز این است که هر جامعه و ملتی که نتواند از منابع و ثروت‌های طبیعی و انسانی خویش با بهره‌وری مناسب و کارآمد استفاد کند، از چرخه توسعه‌نیافتگی خارج نخواهد شد.کارشناسان، فعالان و مدیران اقتصادی ایرانی و بین‌المللی بارها تاکید کرده‌اند ایران سرزمینی بزرگ، پهناور و دارای امکانات مادی و ثروت‌های طبیعی فراوان است که در صورت استفاده از آنها می‌تواند با شتاب و در یک دوره زمانی مشخص از جرگه کشورهای گرفتار در مدار توسعه‌نیافتگی خارج شود.

تجربه تاریخ نیم قرن گذشته ایران نشان می‌دهد به دلایل گوناگون از مزیت جغرافیایی، درآمد حاصل از فروش نفت، موقعیت ترانزیتی، اقلیم مناسب و اراضی پهناور، نیروی انسانی ورزیده، تاریخ کهن و باستانی و غیره استفاده کارآمدی نشده است. استفاده از بنادر و مناطق آزاد ایران به شکلی ناقص، با بهره‌وری پایین و بعضا متناقض، نمونه خوبی برای اثبات ادعای یاد شده است.

در حالی که ایران می‌تواند از مزیت‌های منطقه‌ آزاد چابهار بیشترین استفاده را برای تقویت استان سیستان و بلوچستان داشته باشد، اما فعالیت‌های توسعه این منطقه با کندی پیش می‌رود و آخرین خبر این است که طرح توسعه بندر چابهار تازه آغاز شده است.

این در حالی است که آگاهان و ناظران بارها تاکید کرده‌اند تعلل در توسعه بندر چابهار با توجه به شتاب سرمایه‌گذاری در بندر گوادر پاکستان می‌تواند سرمایه‌گذاری در این منطقه را غیر اقتصادی کند.

باز جای شکرش باقی است که سر انجام کلنگ آغاز طرح فاز یک توسعه بندر بهشتی چابهار به زمین زده شد. ایران سال‌ها است که با سرمایه‌گذاری ناقص، ناکافی و اهداف متناقض و محافظه‌کارانه در مناطق آزاد قشم و کیش از توانایی‌های آنها به شکل کامل استفاده نمی‌کند.

این در حالی است که پس از رونق جبل علی اکنون خبر می‌رسد که راس‌الخیمه نیز مکانی امن برای سرمایه‌های ایرانیان شده است.

آیا این بندر بزرگ‌تر از قشم یا کیش است؟ آیا سابقه تاریخی این بندر از مناطق آزاد ایران بیشتر است؟ آیا منطقه آزاد راس‌الخیمه معجزه می‌کند؟ واقعیت‌های موجود خلاف این را نشان می‌دهد، آنچه مانع استفاده از توانایی‌های مناطق آزاد ایران شده است فقدان نگاه کلان نگر و دوراندیشانه و تناقض در آرزوها و واقعیت‌های نهاد دولت در ایران است.

رونق و رکود در بنادر کشورهای همسایه و ایران نه تنها در کوتاه‌مدت آسیب‌رسان است و موجب فرار سرمایه ایرانیان می‌شود، بلکه در بلندمدت آسیب‌های نامعلوم به بار خواهد آورد. بهتر است راه را برای استفاده از همه توانایی‌های این مرز و بوم هموار کنیم تا سال‌های آتی پشت دست خود نکوبیم.